Levende Talen. Jaargang 1936

[p. 146]

Een nieuwe regeling van de examens voor de acte Nederlands M.O.

Dezer dagen is een nieuwe regeling van de Middelbare examens voor Nederlandse taal- en letterkunde bekend gemaakt. Het examen voor 't taalkundig gedeelte zal voortaan in de zomer, dat voor 't letterkundig gedeelte in de winter worden afgenomen. Tevens zijn de exameneisen nader omschreven, aldus:

‘Taal:
1.	Kennis van het Gotisch, blijkende uit de vertaling en verklaring van een bestudeerde tekst; in verband daarmede enige kennis van de historische grammatica, in 't bizonder van het Nederlands;
2.	het Middelnederlands, het 16de- en het 17de-eeuws;
3.	de hoofdtrekken van de geschiedenis der Nederlandse taal;
4.	de klankleer en de hedendaagse grammatica.

Verwacht wordt, dat de over te leggen literatuurlijst een keuze bevat uit de voornaamste vakliteratuur betreffende het Nederlands.

Letterkunde:
1.	een goed gestileerd opstel over een onderwerp uit de geschiedenis der Nederlandse letterkunde, door den candidaat uit een aantal opgaven gekozen;
2.	een overzicht van de geschiedenis der Nederlandse letterkunde, samengaande met belezenheid in de voornaamste dichters en prozaschrijvers, te verantwoorden op grond van de over te leggen literatuurlijst;
3.	diepergaande kennis van een drietal onderwerpen uit verschillende tijdvakken.

De candidaat moet bovendien de Nederlandse taal beschaafd en nauwkeurig uitspreken.’

Tegen de splitsing van het examen zal wel niemand ernstig bezwaar hebben. Minder bevredigend is de omschrijving der exameneisen. Noch bij taal, noch bij letterkunde wordt meegedeeld, wat er zal geëist worden voor het paedagogisch gedeelte van 't examen. En dat in een tijd, dat de paedagogische vorming van aanstaande leraren zoveel pennen in beweging brengt! Ware 't niet, dat bij de ‘regeling der examens’ vermeld werd, dat omstreeks 1 Juni een schriftelijk examen zal worden afgenomen voor het ‘taalkundig gedeelte (wetenschappelijk èn paedagogisch)’ en omstreeks 1 November een schriftelijk examen ‘letterkundig gedeelte (wetenschappelijk èn paedagogisch)’, men zou kunnen denken, dat bij de tot-stand-koming van deze nieuwe regeling helemaal niet aan paedagogische eisen was gedacht. Men zal mij niet willen tegenwerpen, dat de eisen voor 't paedagogisch gedeelte wel blijken uit de examen-

[p. 147]

opgaven van vorige examens. Niet alleen, dat men dan helemaal geen ‘omschrijving der exameneisen’ had hoeven te geven, maar ook, omdat juist die exameneisen 't bewijs leveren, dat er bij dit onderdeel van 't examen nog wel wat te verbeteren valt. Tot nog toe werd er gewoonlijk één ‘paedagogisch opstel’ verlangd, waarbij de candidaat mocht kiezen tussen de behandeling van een taalkundig of die van een letterkundig onderwerp. Zullen er nu voortaan twee paedagogische opstellen worden geëist, één voor elk der beide onderdelen? Ik zou 't stellig toejuichen, maar me dunkt, dat dit in 't belang van de candidaten en van de opleiders wel eens duidelijk mocht zijn gezegd.

Een tweede punt dat hierbij overweging verdient is, of 't niet-te-overschatten belang van een behoorlijke paedagogische voor-studie wel voldoende gediend wordt door een examen, dat alleen schriftelijk wordt afgenomen. Ik ben overtuigd, dat dit deel van 't examenprogramma meer aandacht verdient, dan, er tot nog toe aan geschonken is. Meer belangstelling zou ik allereerst willen vragen vap hen, die de examen-opgaven samenstellen. Een vraag als in 1921 werd gesteld: ‘Hoe zou U door middel van het zogenaamd oorzakelijk en het meewerkend voorwerp aan een klasse der middelbare school duidelijk maken, dat de taal in vorm en betekenis verandering ondergaat?’ acht ik schadelijk voor 't onderwijs. Want de aanstaande leraar moet er wel uit afleiden, dat op de middelbare school ook historische grammatica, ja historische syntaxis, tot de leerstof kan behoren. Ook een opgave als die van 1923: ‘Behandel de ballade, historisch en aesthetisch’, zou niet zijn voorgelegd, als men voldoende rekening had gehouden met de schoolpraktijk. Maar, zal men zeggen, dat is meer dan tien jaar geleden. Echter zijn er ook onder de opgaven van de allerlaatste tijd enkele, die ik wel eens graag door de examinatoren in een ‘proefles’ behandeld zou zien, bijv. een van 1931: 'Zet voor leerlingen uiteen, wat de jongere dichters onderscheidt van de Tachtigers (ik cursiveer). Ook meen ik me te herinneren, dat in 1932 verschillende candidaten niet goed wisten, wat er bedoeld werd met de opgave: ‘Behandel voor leerlingen der middelbare school het volkslied.’ Ze vroegen zich af, of ze over 't ‘Wilhelmus’, dan wel over 't ‘Wien Neerlands Bloed’ moesten schrijven, of dat men misschien een opstel verlangde over onze ‘chants populaires’ van vroeger en later tijd. Toen de opgave in 1933

[p. 148]

werd herhaald in enigszins gewijzigde vorm: ‘Behandel uit litterair-historisch oogpunt het volkslied’, was nog niet alle twijfel opgelost De candidaat-leraren moeten toch ook uit de hun voorgelegde opgaven kunnen zien, dat vragen ondubbelzinnig moeten zijn.

Vreemd heb ik 't ook altijd gevonden, dat men zo zelden aangaf, in wat voor school de candidaat zich moest denken, bij 't behandelen van de gevraagde les. In 1935 vroeg de examencommisise: ‘Verduidelijk voor leerlingen de termen klassiek en klassicisme, en licht dit met voorbeelden toe.’ 't Komt me voor, dat 't bij 't beantwoorden van die vraag van veel belang is, of de les gegeven zal worden aan een Gymnasium, dan wel aan een H.B.S.

Een omschrijving van de exameneisen voor paedagogiek zou van grote waarde kunnen zijn voor de candidaten en voor de school. Er zou uit moeten blijken, dat 't er bij de studie voor de acte Nederlands M.O. niet uitsluitend op aan komt om zoveel mogelijk geleerdheid te verzamelen, maar ook - en vooral! - om zich er rekenschap van te geven, wat men met die verworven kennis als leraar in de klas zal doen. De candidaten moeten dus weten, wat leerstof voor een H.B.S. en voor een Gymnasium is, hoe die leerstof over de verschillende klassen het best wordt verdeeld, op welke wijze zij die leerstof tot 't eigendom van hun leerlingen zullen maken en hoe ze zullen gebruik maken van - en aansluiten bij - 't geleerde in andere vakken. Ze moeten enkele methoden voor 't lezen, voor 't taal- en 't stelonderwijs, voor 't literatuuronderwijs onder deskundige leiding hebben bestudeerd. Vooral ook moeten ze hebben overwogen, hoe ze hun lessen zullen inrichten, opdat ze niet alleen leermeesters, maar ook opvoeders zijn in de volle zin van 't woord. Ik hoef hier niet te zeggen, van hoeveel betekenis voor de opvoeding goed literatuuronderwijs kan zijn. Ik ben er van overtuigd, dat speciaal voor 't moedertaal-onderwijs - dit onderdeel van 't programma van zoveel belang is voor H.B.S. en Gymnasium, dat 't noodzakelijk is, dat in paedagogiek en methodiek van 't taal- en literatuuronderwijs zowel mondeling als schriftelijk zal worden geexamineerd.

Amsterdam, 7 Maart 1936.

A.J. DE JONG.