Levende Talen. Jaargang 1936

Vocabulaire selectie.

Naar aanleiding van een schrijven van Collega Struiwig, waarin hij om een Duitse lijst vraagt, en om uitvoeriger opgave van literatuur, zou ik gaarne het volgende mededelen:

Een van de eerste pogingen tot het verkrijgen van statistische gegevens aangaande het betrekkelijke nut van een bepaald woord in de Duitse woordschat is Kädings ‘Häufigkeitswörterbuch der deutschen Sprache’, samengesteld door een commissie, welke tot opdracht had een verkort stenografisch schrift te ontwerpen. Käding had 5000 medewerkers, telde 10900000 ‘running words’ en kwam daarbij tot een lijst van 258000 verschillende woorden.

Op Kädings onderzoekingen is gebaseerd het ‘German Frequency Word Book’ van B.Q. Morgan, dat de bevindingen van Käding tracht dienstbaar te maken aan het onderwijs in het Duits als vreemde taal.

[p. 342]

Uit den aard der zaak zijn deze lijsten sterk gekleurd door het materiaal, waarvan Käding bij zijn frequentietellingen is uitgegaan (klassieken, parlementaire verslagen, krant, Bijbel en vaktijdschriften), dat bepaald werd door het doel waartoe de telling werd verricht. De 300 nuttigste woorden voor een stenograaf zijn echter niet noodzakelijk de 300 beste woorden om als aanvangsvocabulaire te dienen voor 12-13-jarigen in de eerste klasse van een middelbare school.

Een andere poging is van L.P. Ayres: ‘A measuring-scale for ability in spelling’, New York 1920. Daar ook deze lijst niet is gemaakt met het oog op het zo efficiënt mogelijk aanleren van Duits als vreemde taal, kleven ook hier bepaalde gebreken aan.

Ten slotte heeft men ook in Duitsland het nut ingezien, dat woordschat-onderzoek kan hebben als hulpmiddel tot het aanleren van Duits als vreemde taal met een zo hoog mogelijk rendement van de door leraar en leerling bestede moeite en van het aan het onderwijs ten koste gelegde geld; en men verbaast zich er over dat het al niet 50 jaar geleden is toegepast. Een speciaal met het oog op dit doel verrichte telling is uitgegeven onder auspiciën van de Deutsche Akademie te München, waar men reeds veel goed werk in deze richting heeft verricht. Haar ‘Mitteilungen’ en andere publicaties bevatten af en toe zeer nuttige gegevens over het Duitse woordschat-onderzoek. De lijst is getiteld: ‘Die gebräuchlichsten Wörter der deutschen Sprache’: Hugo Bakonyi; Herausgegeben vom ‘Goethe-Institut zur Fortbildung ausländischer Deutschlehrer’.

Deze telling heeft gediend tot grondslag voor een boek van den heer Schneider, waar ik gaarne de aandacht op wilde vestigen, en dat vermoedelijk November of December van dit jaar bij Noordhoff - Kolff zal verschijnen: ‘Deutscher Wortschatz für niederländische Schüler’ eine Auswahl aus den 5000 gebräuchlichsten deutschen Wörtern.

Het is verdeeld in twee afdelingen: Afdeling I geeft een lijst van de 1500 meest gebruikte Duitse woorden, die door de leerling actief moeten worden beheerst, en de eerste 3000 meest gebruikte Duitse woorden (waarvan dus de helft gedurende dat stadium van studie slechts passief behoeft te worden gekend)

[p. 343]

met de nuttigste daarmee gevormde uitdrukkingen en Duits-Hollands taaleigen.

Afdeling II voert het aantal actief te beheersen woorden op tot 2500 en het aantal woorden met uitdrukkingen en Duits-Hollands taaleigen tot de 5000 meest gebruikte. Enige jaren arbeid zijn verwerkt in dit in Nederland baanbrekende boek, dat onze Duitse collega's m.i. met belangstelling tegemoet kunnen zien.

Bij het beoordelen van gegevens als bovenstaande, of in het algemeen van in verschillende gevallen geboden vocabulaires, doet zich de vraag voor: wat zijn twee verschillende woorden en wat niet? Als A. zegt: ‘Ik geloof dat het nauwelijks mogelijk is de leerlingen van de H.B.S. passieve kennis bij te brengen van 3000 Engelse woorden’, en zijn Duitse collega, B, zegt: ‘Ik eis passieve kennis van 5000 Duitse!’; dan is dat zonder meer niet te vergelijken; dan moet men eerst tot overeenstemming komen over wat men onder het begrip ‘woord’ zal verstaan, anders praat men langs elkaar heen.

Dr. H.E. Palmer komt op grond van zijn ruim 32-jarige ervaring op het gebied van vocabulaire-selectie tot de opvatting dat de Engelse woorden to pass, passage, en passenger als één enkel woord zijn te tellen. Käding moet zulke woorden als drie onafhankelijke eenheden hebben geteld, anders zou hij nooit tot 258000 verschillende Duitse woorden hebben kunnen komen. Ook Bakonyi schijnt die opvatting te hebben gehuldigd. (Voor Käding volgt dit uit het doel der telling; bij hem gaat het uitsluitend om spellings-vormen).

De 24 beginselen, welke volgens Dr. Palmer ten grondslag moeten liggen aan een goede telling, zijn vastgelegd in het ‘Second Interim Report on Vocabulary Selection’ pag. 3-17. (Institute for Research in English Teaching' Tokyo 1931).

Collega De la Court heeft ze in ‘Rationeel Taalonderwijs’ van H. Bongers en Alb. de la Court, (no. 4 van de Bibliotheek van ‘Opvoeding’ - Wolters 1935) als volgt samengevat:

‘Als eenheid geldt een hoofdwoord met de meest voorkomende afleidingen en samenstellingen; (bij-woorden).
Woorden met gelijke spelling, maar verschillende betekenis (homoniemen) gelden als verschillende woorden.

[p. 344]

Elk woord omvat tevens de verbogen en vervoegde vormen.
Elk woord omvat tevens de semantische verschillen.
(Beer: mannetjesvarken en beer: stut zijn homoniemen en dus verschillende woorden; krijgen: ontvangen en krijgen: pakken zijn semantische variëteiten en gelden als één woord).
Is het verschil in gebruik zo groot dat twee woorden quasihomoniemen zijn, dan gelden ze als twee woorden.
Het hoofdwoord en de bijwoorden moeten echte woorden (monologen) zijn, geen woordcombinaties als: te allen tijde, in elk geval, etc.
Voorvoegsels en achtervoegsels gelden niet als aparte woorden.
Samengestelde woorden worden in de lijst als hoofdwoorden opgenomen, (b.v. schrijfmachine), afleidingen niet. Deze kunnen alleen bijwoorden bij een hoofdwoord zijn.
In de lijst worden ook opgenomen woorden, door een “streepje gekoppeld, b.v. gouverneur-generaal” (tenzij hun samengaan toevallig is. H.B.).
Woorden met verkorte spelling (F.O.B., N.I.O.G., enz.) worden niet als eenheden geteld, evenmin als eigennamen en hun afleidingen, (Japan, Japannees).’

Men komt bij het opzetten van een telling wel in de verleiding van deze beginselen af te wijken, zoals het geval was met collega De la Court en ondergetekende bij de preliminairen van een Nederlandse lijst, doch men komt steeds weer tot de conclusie dat de beginselen van Dr. Palmer het meest rationeel zijn.

Malang, 1-9-1936.

H. BONGERS.