Levende Talen. Jaargang 1938

Ingezonden.
Moet op de Middelbare School de Neerlandicus ook de Franse, Engelse en Duitse literatuur voor zijn rekening nemen?

In zijn kritiek op onze Schets van de Westeuropese Letterkunde, in Levende Talen van Juni 1938, schuift Zijderveld mij in de schoenen dat ik zou willen dat aan de neerlandicus op de M.S. bij de behandeling van de Nederlandse, ook die van de Franse, Duitse en Engelse literatuur werd opgedragen, en dat onze Schets voor dat doel propaganda maakt.

Al ben ik een docent die plezier in z'n werk heeft (een dilettant: voor mij geen scheldnaam maar een ere-naam), zoveel nuchterheid bezit ik toch nog wel dat ik er de onmogelikheid van inzie om in de twee uurtjes die de neerlandicus in de hoogste klassen voor zijn werk heeft, hem ook nog de last van de behandeling van de Franse, Engelse en Duitse literaturen op de schouders te leggen. (Over de wenselikheid ervan bij mèèr uren Nederlands, zou van gedachten gewisseld kunnen worden!)

Zijderveld heeft (als enige onder de honderd beoordelaars van wie ik bericht heb) klaarblijkelik de bedoeling van onze Schets niet begrepen, en omdat hij mij persoonlik als verantwoordelike hoofdschuldige voor 't plegen van dit boekje uitdagend ter verantwoording roept, wil ik in 't belang van 't letterkunde-onderwijs dat ik na 20 jaar praktijk en denken voorsta en ‘dat te geven mij lief is’, proberen zo goed mogelik onze bedoeling uiteen te zetten.

Zijderveld is van mening dat de overheid 't gebruik van werkjes als onze Schets voor 't M.O. zou moeten verbieden; wij menen dat een dergelike dwang de geestelike dood voor ons onderwijs zou betekenen. Zijderveld vermoedt verder dat wel geen inspecteur tot ons een verzoek gericht zal hebben dit boekje te schrijven: ik meen dat officiële verzoeken van autoriteiten om schoolboeken te schrijven in ons land niet voorkomen.

[p. 338]

Maar wat wel gebeurd is: twee van onze hoogste literatuuronderwijskundige autoriteiten schreven mij ongevraagd over ons boekje dit:

1.	‘Voor de toezending van de “Schets” betuig ik U mijn vriendelijke dank. Het boekje gaat uit van beginselen die ik deel en die moeten leiden tot verbetering van het literatuuronderwijs.’
2.	‘Voor de toezending van de “Schets” dank ik U zeer.

Ik waardeer deze nieuwe poging om meer eenheid in ons onderwijs - ditmaal dat der letterkunde - te brengen. Gun me één opmerking: (volgt iets waar we bij een herdruk dankbaar gebruik van zullen maken, maar dat het beginsel niet raakt). Houd me deze enkele opmerking ten goede; ik ontleen ze aan mijn waardering voor de goede opzet van deze “Schets”.’

En ons-aller hoogste (maar niet gehèèl literatuuronderwijskundige) onderwijs-chef schreef me dit: ‘Het gemis van een dergelijk boek heb ik jarenlang gevoeld; voor zover ik daarover oordelen mag, geloof ik ook, dat de moeilijke opgave om in weinig bladzijden een dergelijke algemeene inleiding te geven, uitnemend is geslaagd’ - Zijderveld ziet, met de ontstichting van de autoriteiten die hij vermoedt, valt 't nog wel wat mee.

Verder zou ik Zijderveld nog vele brieven kunnen voorleggen van deskundigen in de vier talen, die, al weer ongevraagd, ons hun grote ingenomenheid met de Schets meldden. Ook de beoordelingen, in verschillende bladen, van deskundigen, zijn allen waarderend en geen enkele recensent heeft uit onze Schets de bedoelingen gelezen die Zijderveld er in leest.

Zijderveld meent ook dat ik met deze Schets mijn collega's in de drie talen aan onze school tegen me in 't harnas gejaagd heb. Toch niet: m'n vrienden hebben onze bedoelingen bèter begrepen, en zonder uitzondering heb ik van hen niets dan plezierige dingen er over gehoord; aan ‘afromen door een onbevoegde’ hebben ze in de verste verte niet gedacht.

Maar: wat en wie bedoelt Zijderveld precies met ‘afromen door een onbevoegde’? Er zit in die uitspraak iets tegenstrijdigs: wie afroomt neemt 't beste, 't belangrijkste van de melk; in Zijderveld z'n kwalifikatie ‘afromen’ zit dus iets lovends. Maar bedoelt hij dat? Want in ‘door een onbevoegde’ zit weer iets lakends. Wie bedoelt Zijderveld met die onbevoegde? Mij waarschijnlik. Maar waarom? De Schets is van ons drieën en

[p. 339]

wij hebben ons in bepaalde perioden van de Westeuropese letterkunde gespecialiseerd, ieder verschillend; met die onbevoegdheid loopt 't dus nogal los. Ook hier is Zijderveld z'n verwijt blijkbaar 't gevolg van zijn verkeerd begrip van onze bedoeling. En wat bedoelt hij met afromen? Waarschijnlik dat ik-persoonlik mij gewaagd heb aan 't beschouwen en analyzeren van niet-Nederlandse kunstwerken, en daardoor mijn collega's in de drie talen het gras voor de voeten heb weggemaaid. Als mijn vermoeden juist is dan kan ik hem verzekeren dat hij ook nu weer ons misverstaan heeft: Het geestverrijkende en gelukschenkende lezen en overdenken van het literaire kunstwerk moet hoofdzaak van ons letterkunde-onderwijs zijn, en nu willen onze beschouwingen over Westeuropese levenshoudingen en onze analyzes van de kunstwerken, alleen maar voorbereidend werk doen voor de grondiger besprekingen van de kunstwerken door docent-en-leerlingen zèlf. Dat mijn collega's-hier dat ook zo begrepen hebben bleek me verleden jaar al toen mijn Franse collega de Britannicus met z'n leerlingen ging lezen en bespreken. ‘Prettig’ zei-hij ‘dat jullie in de Schets die Britannicus al zo mooi in 't Westeuropese verband gezet hebben en dat jullie door je korte analyze al vast de belangstelling er voor hebben gewekt; met mijn beperkte tijd kan ik daardoor nu meer bereiken dan anders’, en 't zelfde zei hij o.a. ook voor Chrétien de Troyes. En omdat 't kunstwerk-zelf voor ons centraal is, konden we ook massa's dor en nutteloos feiten-materiaal dat nog maar al te veel onze literatuurgeschiedenissen ontsiert, aan kant zetten.

Zijderveld vindt verder de analyzes van Perk's Mathildecyclus en Gorter's Mei onjuist. Zijn goed recht; maar waarom zegt-ie nu zo maar dat die analyses van mìj zijn? Dat zijn ze niet; hoewel ik 't wou, want (dat mag ik daarom wel zeggen): juist over die stukken hebben we veel geestdriftige bewondering gehoord. Maar wat voor mij uit Zijderveld z'n aarzel-loze mening omtrent 't auteurschap van die stukken zo verheugend blijkt, is dit (en wij aanvaarden zijn uitlating dan ook als een compliment!): de grote geestes- en stijleenheid van onze Schets! Alle beoordelaars zeggen trouwens dat hij zo voortreffelik geschreven is! Ja, dat heb je van die lui die geen stijlbloempjes verzamelen en alleen maar hun geest activeren.

Zijderveld schrijft verder: ‘En als deze Neerlandici (cursi-

[p. 340]

vering van mij, G.) nu nog de Nederlandse kunst in 't licht hadden gesteld van de Westeuropese, zo, dat het verband tussen beide bleek, dan zou men nog vrede kunnen hebben met de bedoeling’.... Neen, alweer mis, zèlfs dat is niet onze bedoeling geweest; leest U maar 's goed de titel van ons boekje! Het is ons niet om de Nederlandse kunst in 't licht van de Westeuropese te doen, ook niet om de geschiedenis van één van de vier of van alle vier de literaturen, nog minder om ze naast en achter elkaar in één boekje gedrukt te hebben; maar wij willen, telkens aan enkele karakteristieke letterkundige uitingen van iedere periode de voornaamste geestelijke stromingen en levenshoudingen laten zien, zoals die zich van de Middeleeuwen af in Westeuropa hebben ontwikkeld, zodat de docent daardoor een hechte basis heeft voor een vruchtbare lezing en bespreking van de letterkundige werken die hij mooi en goed vindt. Dàt is onze bedoeling!

Dààrom ook kan iedere docent van de vier, onafhankelijk van de anderen, wel ons boekje als grondslag nemen, om vandaar-uit kunstwerken van zìjn speciale nationale literatuur te doorlichten, ieder op zìjn wijze. 't Aardige van de Schets vinden wij juist dat zoveel verschillende gebruikswijzen mogelik zijn. Eén punt lijkt ons voor allen belangrijk: natuurlik moet men niet met 't boekje volstààn! Wij stellen ons voor dat als bijvoorbeeld de Duitse leraar gebruik heeft gemaakt van bijvoorbeeld 't Duitse stukje Romantiek (met verwijzing naar of behandeling van wat er over de Romantiek als Westeuropees geestesverschijnsel in de Schets voorafgaat), hij als Duits vakman zelf eerst recht met de teksten die hìj mooi en goed vindt, gaat beginnen. Of, hij zou deze èèrst kunnen lezen, en dan, al samenvattend, de Schets in 't veld kunnen brengen.

Van verschillende scholen hebben de gezamenlike collega's in de vier talen (Zijderveld ziet hoe men anders begrijpt dan hij) ons gevraagd hoe wij ons een ideaal gebruik van de Schets voorstellen. Wij hebben (niet ìk-alleen) daarop ongeveer 't volgende geantwoord:

‘Hoofdzaak voor een behoorlik gebruik lijkt ons de aanwezigheid van het inzicht dat literatuur-onderwijs vooral cultureel-aestheties moet zijn: indringen in de schoonheid van de literaire werken en in de levens-attitudes waaruit ze voortgekomen zijn en die ze weerspiegelen.

Het mooiste is als de vier docenten sàmen werken met de

[p. 341]

Schets als grondslag. Wij menen echter dat ook één docent, onverschillig in welke taal, voor de behandeling van werken uit zijn nationale literatuur ons boekje uitstekend als grondslag kan nemen, juist òmdat wij van de algemeen-Westeuropese levens-attitudes in de verschillende perioden uit de ontwikkelingsgang van Westeuropa uitgaan.

Voor 't sàmen er mee werken achten wij de volgende gebruikswijze 't vruchtbaarst: Wij nemen aan dat u samen-werkt in de vierde en hogere klassen (Godthelp, als neerlandicus, begint al met systematies literatuur-onderwijs in de derde klas en lèèst dan daarbij, waar nodig de tekst nader toelichtend, 't eenvoudigste uit de Schets al vast door).

In de vierde klas doen alle vier tot de Kerstvacantie Middel-eeuwen, tot Pasen Renaissance-en-Barok, tot de Grote vacantie Rationalisme-en-Romantiek. Van ‘De laatste honderd Jaar’ doen allen 't hele jaar door wat. Zo werkt men in één jaar 't boekje door, voortdurend toegelicht met leesstof, of omgekeerd de lees-stof verduidelikt met wat in de Schets staat; en 't volgende jaar opnieuw, maar dan met andere leesstof er bij.

Iedere docent neemt uit ons boekje in de eerste plaats dat uit iedere periode dat op zìjn literatuur betrekking heeft; wij achten 't helemaal geen bezwaar dat daar-vòòr eerst ieder op zijn wijze 't algemene gedeelte van iedere periode uit de Schets bespreekt. Een andere oplossing is ook voor de algemene gedeelten mogelik: dat elk van de vier diè periode voor zijn rekening neemt, waar hij voorkeur voor heeft!’

Onze mening is dat de belangstelling voor de literaire aangelegenheden bij de leerlingen 't grootst zal zijn als 't literatuur-onderwijs zó gegeven wordt dat de vier docenten tegelijkertijd met dezelfde periode bezig zijn; dat brengt vergelijkende discussies en toetsingen van inzichten die in hoge mate stimuleren.

Overal wordt de behoefte aan meer eenheid in ons onderwijs sterker; wij hopen dat ons boekje een stap verder betekent naar die eenheid en de belangstelling voor letterkunde bevordert.

Wij hebben 't met ernst en liefde geschreven; wij weten dat 't niet volmaakt is, maar we zijn overtuigd dat wat 't beoogt gòèd is, en wij zullen ons dan ook niet door Zijderveld z'n veroordeling-zonder-argumenten laten ontmoedigen; we gaan voort op de weg die we zijn ingeslagen.

Scheveningen.

H. GODTHELP.