Leven van Lutgart

XXXIV. Van din dat si enen elijt van Godes halven troestte te varne dar hi abt gekoren was.

Van enen clostre haddie tale

⁺Dis noch gedinkt u somen wale,
Die Haffelghem genamet es.
Wel mogdi mi geloeven des
Dat ikker af sal seggen waer.
Het es en closter wide maer
Ende een godshus van hogen prise
Dat men in alre slachte wise
Met rechte loft in allen landen.
En wildt oc uwer nimen andren
Noch dis verwassen laten hem,
So soudie prisen Haffelghem
Vor alle clostre die ic kinne;
Want mi dis dankt in minen sinne
Dat nie ne wart gestichtt abdië
Daer men so schone ghasterië
Of houden wilde, of houden conste,
Noch daer men met so groter onste
Gemeenlic alle ghaste ontfinc.

Noch seggic u en ander dinc:

Dat men aldaer wel menech goet
Din armen alle dage doet,
Dats oppenbare wale in schijn;
Want wie of wanen dat si sijn,
⁺Met lichten mogen si gewinnen
Die karitate van daerbinnen
Die al der werelt es gemeene;
Want sijn si groet of sijn si clene,
Of sijn si wijf, of sijn si man
Daer ghichte es wel bestadet an,
Of sijn si ijonc, of sijn si out,
Der melder karitaten schout
Werdt hen vergouden sonder sparen.
Dos werdet menech moederbaren
Verlichtet daer van sire noet,
Dat ere es ende vrome groet.

Ware imen oc die wilde kinnen

Die contenanche van daerbinnen,
Hi quame aldaer ende sage omtrent
Wis men dar plit in dat convent,
Hi merkede hoe men houdt aldaer
Die ordne, iegen dat se elwaer
Gehouden es in swarte abdijen;
Ic wane hi wel dis soude lijen,
Opdat hi sage al din proces
Hoe daer die dinc geschepen es,
Dat dese closter, daer ic u
Dit bispel af begonste nu,
Alse oc orcondet die nimare,
Van allen clostren spigel ware.
So es hi oc, dats wale in schine
An menege ordenlike pine
Die men daer houdet vele bat
Dant elre doet in somer stat,
⁺Daer allen tijt van hogen sange,
Van lesene ende van bedwange
En es so groet die koever nit.

Oc es het menechwerf geschit

Dat omme leeren goede seden
Sijn comen daer van andren steden
Persone, beide ijonge ende oude,
Warbi dat menech in behoude
Es dikke bleven van sire eeren
Dergerre, die daer quamen leeren
Den wech van ordenliken daden,
Die hem wel stonden sent in staden.

Oc es geschit te mengen stonden,

Alse icker af hebbe ondervonden,
Dat van din heren, die dar waren
Begeven, selke sijn gevaren
Berekken clostre ende abdijen
Elwar, daer si ter prelaciën
Verkoren worden omme dat
Dat si geraket waren bat
In alre dogdeliker wise,
Ende oc verheven meer in prise
Dan enege el van andren staden.
Oc hebben hi der Gods genaden
Die heren, dire ic doe gewach,
So waer so mense varen sach,
Beijaget beide lof ende eere.
Oc namen toe bi hen so sere
Die clostersteden, daer si quamen,
Dat sijs hen nit ne dorsten schamen;

+ f.199r^o.

+ f.199v^o.

+ f.200r^o.

[p. 113]

 

⁺Want si van wereliken goede

11490

Aldaer si vonden dat ermoede,

 

Ende oc van ordenliken seden,

 

Daer sise vonden tegeleden¹,

 

Die wel versagen sonder mide.

 

Aldos geschide oc teenen tide

11495

In corten dagen hir tevoren

 

Dat een der heren wart gekoren

 

In enen closter abt te sine,

 

Daer beide commer ende pine

 

Hem stont te dogene, alse hem dochte,

11500

Eer hi gereformeren mochte

 

Ende al voldon dat daer gebrac,

 

Daer beide leet ende ongemac

 

Hem stont te dragen eer hi soude

 

Din closter (die doe was van schoude

11505

Sere ondercomen utermaten

 

Bi cranker waren van prelaten,

 

Die ambacht hadden daer gedregen

 

Ende selker overdaet geplegen,

 

Warbi van eren ende vromen

11510

Die closter sere hadde afgenomen

 

Van allen vromeliken dingen),

 

In die tenure weder bringen.

 

Dis was die here in groten vare,

 

Want hi des hoerde die nimare

11515

Van dire abdiën, daer hi doe

 

Van niwes was gekosen toe,

 

Dat so die closter was beschaven

 

Van eren beide ende oc van haven

 

⁺Ende allen vromeliken goede,

11520

Dat beide commer ende ermoede,

 

Ende ongemac met cleenre baten

 

Hem bleven was van din vorsaten.

 

Dis wart die goede man te rade

 

Dat hi die rive Gods genade

11525

Besuken wilde, eer hi van desen

 

Geloffast² soude willen wesen.

 

Nu hort hoe hi des sal beginnen:

 

Die goede man hadde hem don kinnen

 

Der maget fijn ende utverkoren,

11530

Lutgarden, wilen daer tevoren.

 

Dat sal hem nu in staden staen

 

Indin dat sine wille ontfaen

 

In haren beden, daer si af

 

Wel groet vervanc³ hen allen gaf

11535

Die se besochten. Nu hort dan

 

Wis plach die welgerakde man:

 

Doc hi verhorde an die nimare

 

Dat hi aldos gekosen ware

 

Te werdene abt in vremden lande,

11540

Daer hi die seden nit ne kande

 

Dergerre daer hem stont gebot

 

Te dragene over, wilde Got

 

Dat hijs met eeren mochte plegen,

 

So sat hi op ende es gekregen

11545

T Aiwires wert al stillekine,

 

Daer Godes brut, Lutgart, die fine,

 

Tin tiden dikke was versochtt.

 

Daer voer hi; want hem heft gedochtt

 

⁺Al oppenbare in sinen wane

11550

Dat pijnlic ware hem tonderstane

 

Dat ambacht sonder haren raet,

 

Want si was al sijn toeverlaet.

 

Ende alle quam die goede man,

 

Die niwe elijt, daer hi gewan

11555

Der vrowen koever, altehant

 

So sloch hi an ende hare ontbant

 

Sine aventure al ut ende ut.

 

Daerna bat hi der Godes brut,

 

Lutgarden, vele omodelike

11560

Dor Gode van den hemelrike

 

Dat sire hem toe geraden wilde

 

Ende harre beden wesen milde,

 

Op dat die dinc also volquame

 

So dat hi mochte al sonder blame

11565

Te eeren Gods in sinen dagen

 

Dambacht van sire abdijen dragen.

 

Tirst datter magt gebenedijt

 

Die goede man, die niwe elijt,

 

Hadde over hem also gebeden

11570

Met schonen worden wel besneden,

 

Gaf hem antwerde al sonder beide

 

Die maget weder ende seide:

 

‘Mijn sute vrint, sent dat u dan

 

Got selve wel der eeren an

11575

Dat hi bi u welt restoreren

 

Din closter ende reformeren

 

Die ordne, ende u sonderlinge

 

Daertoe verkiset dat die dinge

 

⁺Gebetert werden daer hi u

11580

Die sijn al ongebetert nu,

 

Wel seggic u, so es mijn raet,

 

Dat gi met trowen onderstaet

 

Te dragene al dat Got gebidt,

 

Ende u der pinen so geniedt

11585

Die u te dragene es verschenen

 

Aldaer gi vart, dat al denghenen

 

Die tuwer scholen selen gaen

 

Die doere al wide si ontdaen

 

Van alre goeder toechgenessen¹,

11590

So dat niman ne moge messen

 

An u van helpen noch van rade;

 

Mar allewege maket stade

+ f.200v^o.

1 d. i. achteruitgegaan, afgenomen, eig. versleten. Het woord zal wel staan voor tegleden, daar een ww. tegeliden niet goed denkbaar is.

+ f.201r^o.

2 Een aardig, tot heden onbekend, woord met de bet. door eene belofte of gelofte verbonden.

3 Zie bij vs. 11238.

+ f.201v^o.

+ f.202r^o.

1 d. i. terechtwijzing, onderrichting. Tot heden is het woord alleen gevonden in het Gloss. Bernense: ‘tognisse, manifestatio.’

[p. 114]

 

Te toegene elken, diet begert,

 

Den rechten wech te Gode wert.

11595

Ware imen oc die nin onthilde

 

Dat gi hem leeret, noch en wilde

 

U onderdanech wesen nit,

 

Daertoe ne sparet noch verdrit,

 

Noch ongemac, mar din tervart

11600

Kastijet; want so wie so spart,

 

Alse u wel condech es, die roede,

 

Gelijc dat Salomon, die vroede,

 

Ons leert, hets waer dat hi sijn kint

 

Verkorenlike nit ne mint.

11605

Daeromme radic u met trowen

 

Dat gi u pijnt alomme schowen,

 

Eende elken na dat hem betamet

 

U conformeert; want die hem schamet,

 

⁺En welt nit harde sijn beschouden;

11610

Die krigel sijn ende hen verbouden,

 

Men moet se schelden ende dwingen,

 

Sal men se wel te pointe bringen.

 

Aldos so motti igewelken

 

U conformeren, ende selken

11615

Met beden, selken oc met slagen

 

Don dordenlike seden dragen

 

Die closterlieden toebehoren.

 

Dos seldi dommen ende doren,

 

Dos seldi riesen ende vroeden,

11620

Den quaden oc gelijc den goeden

 

Vergelden metter volre maten

 

Gerechte schout van karitaten.

 

Hebdi onthouden, kare mijn,

 

Die wart die u geseget sijn,

11625

So werkt dar na; want over waer

 

So seggic u, al saelt u swar

 

In dat beghin te doene wesen,

 

Wildi gestadech sijn in desen

 

Ende des in ufeningen staen,

11630

Gi selets groten lof ontfaen,

 

Ende oc van commere ende schaden

 

Seldi din closter schire ontladen.

 

Oc willie dat u condech si,

 

Want gi hi comet tote mi,

11635

Al es het mate, om mijn gebet,

 

Dat ikker u sal helpen met

 

In allen tiden sonder wanc.

 

Nu vart; den riven Godes danc

 

⁺Motti beijagen ende comen

11640

Te lest ter eweliken vromen!’ -

 

‘Dat lonu Got, die melde vader,’

 

Sprac die elijt; ‘nu es algader

 

Vergaen die twivel die mi warr¹;

 

Dat ic allene varen darr

11645

In vremden lande om een ambacht

 

Te dragene over mine macht,

 

Dat doet die troest van uwen warden,

 

Want si van stukken, die mi swarden,

 

Vertrostet hebben minen moet.

11650

Dis hebbet danc, ijonfrowe goet.

 

Mar ene bede biddic u:

 

Dats dat gi gaet enwege nu

 

Daerin wert, eer ic u ontfare,

 

Gebenedijde Godes kare,

11655

Ende over mi doet ene bede

 

Daer ic bevolen blive mede

 

Van uwenthalven ewelike

 

Den coninc van den hemelrike.’ -

 

‘Ic lovet’, sprac die maget rene.

11660

Doe stont si op ende es allene

 

Ter kerken wert also gekregen;

 

Daer salsi ere beden plegen

 

Met vriër herten, die wel saen

 

Van Gode wesen sal ontfaen;

11665

Want Got, die alles heft gewout,

 

Hi was Lutgarden ie so hout

 

Ende oc van allen din so milde

 

Dat si an hem verwerven wilde,

 

⁺Dat hare en was onssegget nit

11670

Dis si begerde. Mar, nu sijt,

 

Aldoscerwijs geschide nu,

 

Want over waer so seggic u

 

Na din dat ic gescreven vinde,

 

Dat eer die bede quam ten inde,

11675

So gaf die coninc van den trone

 

Der maget een litteeken schone

 

Warbi si schire wart gewes

 

Dat Got, die vol genaden es,

 

Hare onste wel dis si hem bat.

11680

Nu hort hoe si sent wiste dat:

 

Aldaer si lach op hare knin

 

Ende harre beden soude plin,

 

So quam gevlogen over dwers

 

Een sire boden, die en vers

11685

Dat in din soutere es gescreven

 

Met hoger stemmen heft verheven

 

Ende aldos segede: expectans;

 

Darna so volgede altehans

 

Dat expectavit Dominum

11690

Et intendit². Nu hebdi sum

 

Gehort van desen versekine

 

Die wart; mar selk in din latine

 

Wart daer gewandelt, dats michi;

+ f.202v^o.

+ f.203r^o.

1 d. i. war, in de war maakte. Van het st. ww. werren, war, geworren. Zie Van Helten, Mnl. Spraakk. § 139.

+ f.203v^o.

2 Ps. 40, 1: ‘Expectans expectavi Dominum et intendit mihi.’

[p. 115]

 

Daer over sprac die bode ei

11695

Ende exspectavit metter t.

 

Mar om wat saken dese twee

 

Gewandelt waren, wildijt weten,

 

Ic segget u: Van din propheten

 

⁺Der hogster een dat was David,

11700

Die Godes vrint, hi dichtte dit;

 

Mar dis hi van hemselven sprac

 

Doe hi dat versekijn vertrac,

 

Daeromme es michi daer gebrievet,

 

Want igewelken dat gerievet

11705

Aldaer hi van hemselven sprekt;

 

Mar dis dat vers nu was getrekt

 

Tin daer die maget over bat,

 

Daeromme was gewisselt dat

 

Omme ei; want also die tale

11710

Gedregt, dat wetti some wale

 

Die u verstaet op dat latijn.

 

Mar wat bedide dat versekijn,

 

Wildi, salic u seggen voert:

 

Dat wel die bede was gehoert

11715

Die doe Lutgart, die vrowe, dede,

 

Dat wasser onderscheeden mede;

 

Want aldos ladden dese wart

 

Tin here wert, die sine vart

 

En hadde noch nit al bereiddt;

11720

Al hopende hevet hi ontbeidt

 

Der Gods genaden ende si

 

Sal hem tin varne wesen bi;

 

Dit eist bedit van din latine.

 

Mar Godes brut, Lutgart, die fine,

11725

Doe si dat vers, dat daer van Gode

 

Gesendet was met sine bode,

 

Vernomen hadde, al was dat sake

 

Dat hare onkondech was die sprake,

 

⁺In dat parloer es si nochtan

11730

Gekirt, daer si din goeden man

 

Gelaten hadde; ende also saen

 

Alse een salut daer was gedaen

 

In beiden siden, so sloch ut

 

Die welgerakde Godes brut

11735

Ende een vertrek begonste dis,

 

Hoe groten troest hare ane wis

 

Doe si dat beden onderstont;

 

Oc heft si van din verse cont

 

Gemaket hem al din proces,

11740

Gelijc dat u vertrokken es.

 

Daerna so bat hem oc in rade

 

Die vrowe goet dat hi wel dade

 

Ende onderstonde sijn ambacht

 

Met trowen, want die Godes cracht

11745

En soude hem nemmermeer failliren.

 

Dos heft die maget goedertiren

 

Met suten warden al verdreven

 

Din twivel ende troest gegeven,

 

Warbi dat hi te rade wart

11750

Dat hi din hogen graet op tart

 

Van dire abdijen ende ontfinc

 

Die croche, dat hem sent verginc

 

Te groten eeren; want in vromen

 

Heft so dat godshus toegenomen

11755

Bi sinen tide ende even lanc

 

Dat hi die heeren daer bedwanc,

 

Die hi te dwingene hadde ontfaen,

 

Dat metter Godes helpen saen

 

⁺Die closter buten ende binnen

11760

Wart reformert in allen sinnen.

+ f.204r^o.

+ f.204v^o.

+ f.205r^o

11414 l. anden.

11553 l. alse. - 11565 l. Ter (?).

11601 Glosse: Qui parcit verge, odit filium.
11607 l. Ende.
11615 Glosse: Apostolus: Argue, obsecra, increpa in omni patientia et doctrina.
11623 Glosse: Apostolus: Sapientibus et insapientibus debitor factus sum.
11634 l gi hir.

11670 l. sit.

11712 l. bedit (?).
11719 l. bereidt. - 11726 l. sinen.