Maatstaf. Jaargang 17

meningen over multatuli

‘Hij laat zich over den rijken schat der Ideen die hij met kwistige hand uitstrooit, zoo zelfvoldaan en vol van 't onwrikbaarst vertrouwen uit; hij zal zelf met de koelbloedigste kalmte verzekeren, dat men, er ook maar één uit de rij missende, den ganschen inhoud niet wel meer begrijpen kan; dat zijn onwille-

[p. 767]

keurig geheel door hem verblinde lezer zich met lijf en ziel aan hem overgeeft, en niets meer bespeurt van al de belachelijke overdrijving en ongerijmde voorstellingen, waaraan hij zich daarbij schuldig maakt, noch van de onaannemelijke en verderfelijke drogredenen, die hij, al doordravende, voor onomstootelijke waarheden uitvent.’ J. van Vloten.

‘Indien Hildebrand een schalk is, Havelaar is een wreker; en waar de een u een glimlach afperst door zijne ondeugende scherts, doet de ander u pijn, doch weldadig pijn, door zijne meedogenlooze bitterheid. (...) (Dekker) is in Nederland de virtuoos van het sarkasme.’ Cd. Busken Huet.

‘Het was een staaltje listige journalistiek van de kant van Multatuli (Dostojewskij was ook heel sterk in zulke journalistieke listen) om zijn Max Havelaar zonder meer te presenteren als een pamflet. Wat Multatuli wilde was dat zijn boek óverkwam. Hij wilde gehoord worden. Hij wilde gelezen worden. Ik wil gelezen worden. Ik zál gelezen worden! schreeuwt hij de lezer op de laatste bladzijden toe. Zelf moet hij in zijn vuistje gelachen hebben toen hij dit uitschreeuwde. Maar het publiek vergaapte zich en ging door de knieën.

Hij was de vurige missionaris voor de arme Javaan! Omdat hij wist dat er naar missionarissen geluisterd werd en wordt!

En de Javaan was een goeie stok om de hond mee te slaan.

Waarbij het gevestigde publiek de hond was. En die hond wilde hij slaan. Om hem het pak ransel van zijn leven te geven!

Dat deed hij, vermomd als missionaris, in de Max Havelaar. Het boek is geen tractaat, het is een satire. Multatuli is geen preker, hij is een satirisch humorist. Dezelfde bittere, nagenoeg hondsdolle afkeer van de mensheid die bij Jean Paul bestond, treedt bij Multatuli opnieuw op de voorgrond, zoals bij de oudere Mark Twain.’ D.H. Lawrence.

[p. 768]

‘Wie Multatuli leest, is zoover als maar eenigszins denkbaar is verwijderd van de cultuur van Vondel, van Racine en Molière; van iedere cultuur, kortom, die haar kracht zoekt in de regels en het model, in een kunstbesef, dat van buiten naar binnen werkt, om een monarch, een kerk of een koopmansaristocratie te gerieven. Wien wil hij dan wèl gerieven? Een proletariër, een winkelier? Nog minder.’ Menno ter Braak.

‘Doch indien Multatuli dan al geen socialist is geweest, er behoeft geen twijfel te bestaan, dat hij een kampioen was der arbeidersklasse, overal daar waar hij het onrecht, haar aangedaan, brandmerkte.’ A.L. Constandse.

‘Multatuli was als schrijver volkomen van de kook, zodra een hindernis of ergernis de vrije stroom van zijn inspiratie belemmerde. Die inspiratie is de kracht en de zwakheid van zijn werk. Zij is aansprakelijk voor de levendigheid en de natuurlijkheid van zijn stijl, maar ook voor het gebrek aan orde en de grilligheid.’ H.A. Gomperts.

‘Multatuli is de enige Nederlandse auteur die ik sinds mijn twaalfde jaar geregeld lees. Ook van wat er over hem geschreven is, hoe vals en onbelangrijk het dikwijls is, heb ik altijd gretig kennis genomen. Al geloof ik dat hij, net zoals zijn vijanden beweren, zo nu en dan een hysterische fantast geweest is, al heeft de geschiedenis hem voor negentig procent ongelijk gegeven, ik hoef mij geen geweld aan te doen om mij daar weinig van aan te trekken. Hij is een zo groot schrijver, dat je zijn vergissingen, fouten en achterhaalde meningen zonder moeite over het hoofd ziet.’ W.F. Hermans.