Logo DBNL
Musaeus. Jaargang 2 (1994)

Musaeus. Jaargang 2

(1994)– [tijdschrift] Musaeus–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Bedriegers in soorten en maten

In 1635 verscheen in Den Haag van de hand van Adriaan van de Venne een zeer gevarieerd werk met de titel: Tafereel van de Belacchende Werelt, en des selfs geluckige Eeuwe, Goet Rondt, Met by-gevoegde Raedsel-Spreucken, aen-gewesen in de Boerachtige Eenvoudigheyt, op de Haegsche Kermis.8 Adriaan van de Venne (1589-1662) geniet meer bekendheid als illustrator dan als schrijver. De werken van Jacob Cats werden mede dankzij Van de Vennes gravures enorm populair. In navolging van Cats plaatste Van de Venne in het Tafereel van de Belacchende Werelt een grote hoeveelheid spreuken en spreekwoorden. Van de Venne bleek een associatief denker te zijn: zodra een tekst of versregel in verband kon worden gebracht met een bekend spreekwoord, plaatste hij ze links en rechts in de marge.9 Het boekje wekt daarom een wat rommelige indruk. De tekst is door de associaties extra komisch om te lezen. Het voorwoord begint dan ook uitnodigend met:

[fol. +3] ‘Om te lacchen, komt hier, voor de Kunstlustighe Aen-schouwers, een nut ende vermakelijk Tafereel, dat den Ommegang omstandelijk behelst vande heden-daegsche Gulden Eeuwe [...].’

In het Tafereel komen veel personages aan het woord die spreken, zingen en redevoeringen houden. Eén van de hoofdpersonen is Lammert Gijsen. Hij is in gesprek met Snege Jasper en brengt het onderwerp ‘boeven’ ter sprake. Op dat moment komt de oude Rom-boud aanlopen, die veel verstand blijkt te hebben van bedriegers, boeven en schurken. Hij hoort de woorden van Lammert Gijsen:

 
[p. 144] Oolijck schuym van jonge Boeven,
 
Raets-luy sel je niet behoeven;+
 
Wangt ick siet, en segt byloo,+
 
Datje hort, en hoetelt snoo.
 
Die het hooren, die het kijcken,+
 
Sellent met gewis doen blijeken,+
 
Watje bent voor slim ghespuys,
 
Die mijn dreygen mit gedruys.

Daarna gaat Lammert Gijsen een gesprek aan met de oude Roembout:

 
Een by-komende bestandighen vreemden+
 
vriendelijcken ouden Roem-bout, sich+
 
met de moeyte bemoeyende, daer dese
 
volghende uytspraecke van de ontlaste
 
Gast-huys-last:
 
 
 
Bouw-Man houw! kom hoor naar Reden,
 
Spaert u tijdt, en kloecke Leden,
 
Waerom wert ghy soo versnaeuwt
 
Van een fiel, en vuyl Rabaeuwt?+
 
Moet ick van de bengels spreken,
 
Tijdt en meer sou mijn gebreken:
 
Want, ick weet het, op een draet,
 
Wat by Guyts al omme gaet.
 
'k Segge dan, van buyten-Landen
 
Deught ter Eer, en Ondeught schanden,
 
Hoe dat meenig bijster Boeff+
 
Bidt en pranght om veel behoeff.+
 
Lammert Gijsen:
 
Vroom man, segh ongs songder jocken,
 
Deelt wat om van al die Brocken,
 
[p. 145] Op dat elck een kennen magh+
 
Boeven van de wilde slagh.+
 
Oude Roem-boud:
 
Wilt ghy door het hooren weten?+
 
Soo moet ick my nu vermeten,+
 
En betuygen, wongder stijff,+
 
Al het snoode Fiel-bedrijf,+

Oude Roem-boud neemt een ‘Naem-rolle’ ter hand. Daarin staan 42 benamingen voor 'alle de leuye, listioghe, Eerloose Wapperlappigen Wt-schot. In de marge is het volgende te lezen:

[p. 145] Onse vroome, neerstige, eer-dragende, vrye, kloecke, recht-schaffighe Hollanders (die gewoon zijn de guide eenvoudigheyt te behelsen) sullen nu door het hooren seggen ware kenne-wis [p. 146] konnen met ghemack krijgen van eenen vriendelijcken roem-waerden ouden redelijcken Roem-boudt, die met alle vlijt op-merck heeft genomen met een eerlijck insicht, terwijl hy noodighe saeken ten profijte voor sich selfs heeft moeten naersporen, onder dies de gedachten laten sweven op wel-luste en quel-lust, daer de aerdighe en on-aerdi- [p. 147] ge mede besletst zijn, ende uyt dien met bescheydenheyt onderscheyt gemaeckt van de Machtige, by Groote, de Schoone by Reyne, de Wijse by Redelijcke, de Zedige by Statige, de Stercke by Krachtighe, de Swacke by Slappe, de Traeghe by Leuye, de Arme by Kale, de Kranke by Elendige, de Fielen by Guyten, de Loose by de Listige.
[p. 148] Daer van hier verklaringe wert gedaen over de onsuyvere Landt-beschoyers, ende rappe Rabauwen ofte slordighe Béé-Boeven, die tot hun graegh gebruyck schendichlijck Godes Naem mis-bruycken: gelijck men by daeghelijcksche ondervindinge kan weten, in overvloet; wanneer de Jaer-Marcten, en Kermis-Feesten werden gevolgt by de menichte van haveloos ge- [p. 149] woel, het welcke hier by ghevolgh is ten thoone gestelt, tot gherief voor de gene die noyt hebben gheweten wat daer voor slimme lap achtige Giel-brocken buyten de Neder-Duytsche Landen
slof-wegen; op dat yder sich kan verhoeden wanneer, of nu of dan, aenval gheschiet van Arm-jammer!

Een willekeurige greep uit de 42 beschrijvingen:

 

[p. 145]

4. Klinkeneers,
Zijn gewoon voor de Kerck-deuren te sitten [p. 146] met ghebrooken Schinckels, hebben oock Ketenen by hun ligghen, tot een teyken al ofse ghevanghen hadde ghelegen tot onschuldt.

[p. 146]

6. Kammesiers,
Wandelen als jonghe Studenten, die de Ouders onghehoorsaem zijn geweest; segghende datse vande Evangely konnen lesen, ende Planeeten weten te wijssen, ende nemen watse krijghen kunnen.

[p. 147]

12. Schwanfelders,
Laeten hun kleederen in de Slaep-hocken, en gaen naeckt, beven en trillen, doch hebben sich eerst bestreken met Netelen-Saet, en ander dingen, segghen datse van Roovers ontbloot zijn, om de goede Luyden behendigh door bidden te berooven.

[In marge: Slapers moeten gebroken kleeren draghen.]

 

[p. 150]

27. Gens-scheerders,
Doen goede kleederen aen, en trogghelen op Straet, roemen dat sy handt-wercks-Knechten zijn, ende datse langh sieck gheweest hebben, ende al verteert watse hadden, ende noyt gebeden: segghen datse voor alle Man schamen te bedelen, maer eyschen juyst aen een seffens: Is dat goet werck?

[In marge: Onbeschaemde Luyden krijghen somtijdts meer als andere.]

[p. 151]

32. PLat-schierers,
Dat zijn blinde Sanghers en Snaren speelers, die sich op Tonnen, of Stoelen, of Brugghen, op de Straten laten hooren, lolle-loven veelderley wonder-voppen, stoffeeren kluchtighe leughenen van de oorsaecken over hun misvallighe blint-heydt als de Bas-Meesters de selve naeckt maken, dan vindtmen de inghebrande Zeghelen op den Rugghe, tot bewijs datse moghen inde Sleep gaen met al de voornoemde bedel-Boeven.

[In marge: Blint bloo, Mindt noo.]

 

[p. 154]

41. Avont-Star-kijkers,
Derven by daghen voor de deuren niet komen locke-munten, maer inden avont spreken sy de Lieden aen die op hun Stoepen sitten, ende dan geven sy te kennen hoe datse geen gelt hebben om een slaep-stee: oft datse anders op Straet mosten slapen in perijkel om ghevat te worden van de Schutter-wacht.

[In marge: Die hem met Armoede niet kan behelpen, wat doet hy inde Werelt? Snoode luymers, Eer versuymers.]

 
Sluyt Guyt uyt.
 
 
 
Denckt!
 
Eerlijck volck; nu weet ghy namen
 
Die haer handel niet en schamen:
 
Twee-en-veertigh in 't getal;+
 
Dat en zijnse noch niet al.+
 
Lammert Gijsen:
 
Zijnder soo veul Bedel-Fielen+
 
Die soo vuns en happent krielen?+
 
[p. 155] Waerom swijghje, Vreemde Man,
 
Iust van deuse gaauwtjes dan?




[p. 157]

 
Oude Roem-boudt:
 
Siende dringers, om te hooren,+
 
't Gene dat u komt te vooren+
 
Van het naauw, of van het ruym,+
 
Wt het lichte boeveschuym.
 
Laet u heden noch verkonden+
 
Wat voor slagh daer wert gevonden,+
 
Om te reysen, schrael en bloot,
 
Na de ruyme Gast-huys-boot.
 
Dese Guytjes, ongepresen,+
 
Sullen nu de leyders wesen,+
 
Op dat yder lichtemis
 
Lossen mach daer 't laden is.+
 
Schijnt dan yemant staegh genegen+
 
Om te weten wie de wegen+
 
Moet door-sporen met de voet,+
 
Sonder eer en sonder goet?
 
Blijft dan noch een weynigh rusten+
 
Om te scheppen nieuwe lusten;+
 
Dit segh ick; voor die het raeckt,
 
Waerheyt dient oock noyt gelaeckt.

Bij het gezelschap voegen zich enkele andere personen en ze nemen plaats in een bootje.

 

[p. 158]

Om dese Eeuwe voor te draghen den Dool-wegh, daer veel gissers op struyckelen, en spartelen uyt hunne welvaert, tot een haveloos qualijck-varen: in alsulcke maniere van doen als hier wert verthoont, om yder afkeerigh te maecken, die alreede den aen-vanck hebben ghedaen om te geraken in de Bot van Reyn-uyt.

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels