Nederlandse historische bronnen 9

[p. 28]

III Briefwisseling van Godard Adriaan van Reede van Amerongen en Everard van Weede van Dijkveld (27 maart 1671-28 juli 1672)

1 Aan Van Weede van Dijkveld

Munster, 27 maart 1671¹

Mijn Heer, Wat mij alhier is ontmoet, soo bij den heer bisschop² als van elders, heb ick den 24. deses aan de heeren Staten van Utrecht overgeschreven³, waarbij ick in voldoeninge van mijne belofte, ten tijde van mijn vertreck aan U Wel Ed. gedaan, sal seggen dat alles hier bij den heer bisschop ‘in crisi’ staat.

Hij wert van een yeder aangesocht; den envoyé van Vrancrijck⁴ gaat dagelix te hove en, soo veel ick can mercken, schijnt sich seer te interesseren over de verschillen tusschen hoochgemelte vorst en die van Lunenburgh⁵ omme die te willen assopiëren⁶, alhoewel ick gelove dat dat werck van de Bronswijxe ministers alhier niet sal werden verijlt⁷, soo ick selfs uijt Haar Ho. Ed. hebbe verstaan, waarinne mijns oordeels, en naar het sentiment van den Staat voor mijn vertreck was, weijnich prejudicie voor 't gemeijne welwesen leijt.

Inmiddels is den heer bisschop ongeduldich dat hem sijne stat Hoxer⁸, die men seijt met 1.800 man beset te sijn, niet weder werd ingeruijmt, waarover hij noch gisteren jegens mij hoge taal heeft gevoert.

Men verwacht hier heden den heer prince Willem van Furstenbergh⁹, beneffens

1 Amerongen was 20 maart in Munster aangekomen.

2 Christoph Bernard, vrijheer van Galen, vorst-bisschop van Munster.

3 RAU, Arch. Staten van Utrecht, inv. nr. 287. Ook aan de prins, zie: Japikse, Willem III-Bentinck, 2e ged., I, 35, d.d. 27 maart 1671.

4 Louis de Verjus, graaf de Crécy, Frans diplomaat.

5 Amerongen doelt op het geschil over Höxter tussen Christoph Bernard van Galen, bisschop van Munster, en Rudolf August, hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel, die in dezen nauw contact had met zijn achterneven van de tak Luneburg-Celle. De naam Luneburg wordt in de tekst in overkoepelende zin gebruikt: na het uitsterven van de oudere tak Brunswijk-Wolfenbüttel in 1634 gingen de bezittingen daarvan over op de tak-Luneburg, sinds 1569 verdeeld in de lijn-Celle of Nieuw-Luneburg en Danneberg of Nieuw-Brunswijk (Stokvis, Manuel d'histoire, III^a, tab. VIII, nr. 127, p. 313).

6 Waarschijnlijk vervorming van het vijftiende-eeuwse Franse ‘assoupir’, dat is ‘stillen, tot rust brengen’.

7 Verhaast.

8 Höxter.

9 Wilhelm Egon von Fürstenberg-Heiligenberg, minister van de aartsbisschop van Keulen.

[p. 29]

een minister¹⁰ van den hertoch van Loteringen¹¹, welkers aanbrengen wel gepresumeert maar qualijck gepenetreert sal connen werden, dewijle den heer bisschop sijn saken, met weijnich communicatie van yemant anders, selfs manieert ende misschien niet meer als aan twee personen participeert, die ick van overlange hebbe gekent niet wel geïntentioneert te sijn.

En, ofwel ick alle uijtterlicke demonstratie van eere van hoochgemelte heer bisschop en desselfs officieren, soo in 't politiq als militair, waaronder verscheijde mijne verwanten¹² ontmoete, soo imaginere ik mij echter dat het met die cordaatheijt en openherticheijt niet geschiet als wel voorhenen. En om wiens willen dit achterwegen blijft, can men lichtelijck gedencken. Hetwelck ick, dissimulerende, haar alle bejegene als ten anderen tijde.

Verscheijde hoge en mindere officieren, dewelcke gereduceert sijn, comen bij mij haren dienst aan den Staat presenteren ende onder deselve enige niet van de minste reputatie. Bijaldien de constitutie van tijden namaals mochte vereijschen van meer ruijterije ten dienste van den Staat te werven soude, mijns erachtens, uijt verscheijden respecten sonderlinge reflectie daarop connen werden genomen, ja meer als ick de penne wel can vertrouwe.

Den heer bisschop seijde mij eergisteren dat hij wel enige compagniën reduceerde en officieren licentieerde, maar, soo het werck tusschen hem en de vorsten van Lunenburgh¹³ in 't corte niet gevonden wiert, geresolveert was weder andere trouppes te werven. Dat men niet en behoefde te gedencken dat men het hem soude verduyren; dat hij sijn rekeninge soo wel als andere conde maken. Enfin, hij gaf het geensints verloren. Off het niet en is ‘spem vultu simulat’¹⁴ etc. is mij onbewust.

Het is mij onmogelick te connen weten hoe veel volx hij in dienst heeft (want hij casseert, reduceert en doet sijne volckeren van d'eene plaats dagelix na d'ander marcheren, neemt oock officieren wederom aan, als onder anderen den bekenden monsieur Killegrew¹⁵, die de heer Cunaeus¹⁶ geschreven hadde dat alhier over 6

10 François le Bègue, minister van de hertog van Lotharingen (Kohl, Von Galen, 334).

11 Karel IV de Vaudémont, hertog van Lotharingen, sinds augustus 1670 door de Fransen uit zijn land verdreven. Van Galen verwachtte voor de bezetting van Höxter hulp van diens troepen (Kohl, Von Galen, 324, 326).

12 Er waren talrijke verbindingen tussen de adel van oostelijk Nederland en westelijk Duitsland (De Vos van Steenwijk, ‘Mobiliteit van de adel’, 419-426). Zo noemt Amerongen leden van de families Ketteler, Wylich en Westerholt ‘neve’. Inzake de Munsterse Van Reede van Brandlichts, zie bijlagen I/II.

13 In totaal: behalve Rudolf August van Brunswijk-Wolfenbüttel en zijn broer Anton Ulrich hun achterneven van de tak-Brunswijk-Luneburg, namelijk de gebroeders Georg Wilhelm, hertog van Luneburg-Celle, Johann Friedrich, hertog van Hannover, en Ernst August, bisschop van Osnabrück.

14 Afkomstig uit Vergilius, Aeneis, I, 1, 208: ‘Curisque ingentibus aeger, spem vultu similat’, dat is ‘Hoewel lijdend door zware zorgen, veinst hij in zijn gelaat hoop’.

15 William Killigrew, militair, vroeger in dienst van de Republiek (Ten Raa, Staatsche leger, V, 481; Hora Siccama, Aanteekeningen, 383).

16 Pieter Cunaeus, in 1671 samen met Theodore Brasser door de Staten-Generaal afgevaardigd om te bemiddelen tussen de bisschop van Munster en de hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel (Schutte, Nederlandse vertegenwoordigers, 102-103, 190). Na hun voorbereiding verscheen ter voltooiing van het werk een deputatie, bestaande uit Daniël Oem van Wijngaarden van Werkendam (uit Holland), Adolph Henrick Ripperda tot Beurse (uit Gelderland), Godard Adriaan van Reede van Amerongen (uit Utrecht) en Bernard Heringa Sirtema van Grovestins (uit Friesland) (ibidem, 205).

[p. 30]

compagniën paarden als luitenant colonel soude commanderen en waar naar voorname officieren hebbe gevraacht, als Post¹⁷, Otton¹⁸ en andere, die hetselve ignoreren en hem noyt in die qualiteijt hebben horen noemen. Ja, selfs verscheijde van sijn eijgen officieren verclaren het niet te weten).

Dan, de gemene opinie is dat hij ontrent 17 à 18.000 man soude hebben, waar onder de ruijterije, die tamelijck goet is en voornamentlijck de Lotteringers.

Den oversten Wulffen¹⁹, sijnde een Brunswijcker van geboorte, die met de helft van sijn regiment van de Lotteringsche bij de hertoch van Wolffenbuttel is overgegaan, is voor drie dagen publiquelijck op de markte alhier in een kring van 50 à 60 paarden voor de twede maal met sijn onderhebbende officieren en ruijteren, door ordre van den hertoch van Lotteringen ingeblasen, met citatie, soo deselve voor de derde maal niet en come van voor deserteuren en schelmen te werden geproscribeert. Dan, den commandant van de stad seijde mij gisteravont bij 't brengen van het woort²⁰ dat de persoon van de voorseijde oversten Wulffen, omdat hij een onderdaan van den hertoch van Bronswijck was, blijft geëximeert²¹. Waarmede - - -

P.S.

De heeren Bronswijxe afgesanten hebben mij naer 't afschrijven van desen verclaart ordre becomen te hebben omme in de tot hiertoe geprojecteerde voorslagen over de bewuste preliminaria²² niet verders te procederen, noch sich in enige nadere conferentiën met den heer bisschop van Munster of desselfs ministers in te laten, vermits hoochgemelte heeren hertogen, waaronder den heer hertoch Johan Frederick, uijt Haar Ho. Ed. jonxt schriftelijck relaas hadden vernomen, dat de heer bisschop, soo sij beliefden te seggen, in verscheijde pointen wederom hadde gevarieert.

Hetwelke sij geordent waren, niet alleen jegens hoochgemelten heer bisschop te verclaren, maar oock aan de aanwesende afgesanten van den coningh van Vrancrijck, Churments²³ en mij bekent te maken, met aanbiedinge uijt hunner

17 Hermann Lothar von Post, Munsters regimentscommandant (Fahne, Westphälische Geschlechter, 322; vgl. Den Tex, Onder vreemde heren, 166, 210).

18 Otto: bevelhebber Munsterse artillerie (Corstiens, Van Galen, 182; Den Tex, Onder vreemde heren, 210); misschien Erich Joachim Ottons, Munsters ‘Obrist’ (Kohl, Von Galen, 497 vlg.).

19 Balthasar von Wulffen, overste van de cavalerie (Schnath, Geschichte Hannovers, I, o.m. 59; Zedler, Universal-Lexikon, LVIII, kol. 533-534).

20 Het wachtwoord.

21 Uitgezonderd.

22 Preliminair verdrag tussen Munster en Brunswijk-Wolfenbüttel, in februari 1671 ontworpen en op 15 april daaropvolgend getekend.

23 Melchior Friedrich von Schönborn namens zijn oom Johann Philipp von Schönborn, aartsbisschop-keurvorst van Mainz.

[p. 31]

heeren en meesters naam het gehele contenu van de voorseijde preliminaire te verblijven aan de voorgeroerde ministers, om af te wachten off door hare interesse en mediatie hetselve met meerder gevoechsaemheijt soude connen werden ingeschickt. En dat sij vorders ordre hadden de saken in dien stant latende, binnen 2 dagen van hier te vertrecken. Waarover ick mij breder aan den heer griffier²⁴ van Haar Ho. Mo. met den hedigen post extendere en derselver ordre, alsoo mijn instructie daarvan niet vermelt, verwacht.

En dit sijnde alle 't gene neffens het publiq mij ditmaal is voorgecomen, versoeke ick gedienstelijck, dat U Wel Ed. aan de regeringe gelieve bekent te maken sulx en gelijk deselve sal bevinden te behoren.

24 Brief van 27 maart aan Gaspar Fagel, sinds 1670 griffier der Staten-Generaal, in ARA, Arch. St.-Gen., inv. nr. 8557, nr. 27.