Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 114

[p. 50]

Signalementen

Grote Prisma Nederlands

Van De grote Prisma Nederlands van André Abeling is in 2009 de twaalfde, herziene druk verschenen. Het woordenboek bestaat al sinds 1989 (toen onder de titel Prisma Handwoordenboek Nederlands). In 1992 verscheen de vierde druk onder de titel Spectrum Woordenboek Nederlands. Vanaf 1997 (zesde druk) heet het woordenboek De grote Prisma Nederlands. Het mag niet verward worden met het in Neerlandia/Nederlands van Nu (2010, nr. 2, pp. 44-45) besproken Prisma Handwoordenboek Nederlands, het eerste verklarende woordenboek van het Nederlands waarin niet alleen Belgisch-Nederlands, maar ook Nederlands-Nederlands gemarkeerd wordt. Dit woordenboek is nog steeds een heel traditioneel vanuit Nederlands standpunt geschreven woordenboek, waarin hier en daar wat Belgisch-Nederlands opgenomen is. Een pluspunt is dat het woordenboek veel informatie biedt over woorden in zinsverband en woordcombinaties. (PD)

André Abeling, De grote Prisma Nederlands, Het Spectrum, Utrecht, 2009, 902 pp., ISBN 978 90 491 0313 2. Prijs: €14,99.

Schooltaalwoordenboek

Dit Schooltaalwoordenboek is een verklarend woordenboek van de schooltaal, d.w.z. de woordenschat die leerlingen moeten begrijpen en gebruiken om op school goed te kunnen meekomen. Het gaat heel vaak over woorden die leerlingen in hun leefwereld buiten de schoolcontext niet gebruiken, waardoor ze op school soms moeite hebben om de taal van de docent of van de leerboeken te begrijpen. Dit boek geeft dus de betekenis(sen) van woorden als verklaren, uitleggen, illustreren, toelichten en bespreken; aanleiding, gevolg, oorzaak en doel; tegenstelling, overeenkomst en gelijkheid; ontstaan, ontwikkeling en einde. Ik orden de woorden hier thematisch, maar in het woordenboek zijn ze alfabetisch geordend. Bij elk woord (of elke betekenis van een woord) wordt een gebruiksvoorbeeld gegeven. Het woordenboek beperkt zich grotendeels tot schooltaalwoorden (bv. schema, notitie) en instructietaal (bv. verklaren, opsommen), maar geeft geen onderwijsterminologie (bv. klassenvertegenwoordiger, gymnastiek). Er is nauwelijks aandacht voor taalzorg en correct woordgebruik. Dat we in het Nederlands lesrooster zeggen en niet uurrooster, dat we iets in een schrift plakken en niet kleven, dat een leerling een cijfer krijgt na een overhoring en geen punt of quotatie, vernemen we in dit boek niet. Het onderscheid tussen overhoren en ondervragen, leerboek en handboek, syllabus en cursus enzovoort wordt niet uitgelegd. We krijgen wel de betekenis van notitie, maar dat het in Vlaanderen vaak gebruikte woord nota niet dezelfde betekenis heeft, vernemen we niet. Dat is een gemiste kans, omdat dit nu vooral voor leerlingen bedoelde boek anders ook voor veel Vlaamse leraren dienstig had kunnen zijn. (PD)

Ronny Matheesen, Luc Cocquyt & Romain Debbaut, Schooltaalwoordenboek, Pelckmans, Kapellen, 2010, 127 pp., ISBN 978 90 289 5278 2. Prijs: €8,50.

Taalmythes ontmaskerd

Tegenwoordig worden in wetenschappelijke publicaties regelmatig bepaalde visies of theorieën die bijna als vaststaande waarheden beschouwd worden, als onwaar of twijfelachtig ontmaskerd. Zulke mythes worden nu nogal eens ontmaskerd. Ook in de taalkunde doet dat fenomeen zich voor. Zo leeft bij sommige taalkundigen de overtuiging dat de 18e eeuw voor de zuidelijke Nederlanden een eeuw van taalverval was: 1) er heerste normatieve chaos (gebrek aan eensgezindheid onder taalbeschouwers en grammatici), 2) er heerste chaos in de praktijk van het taalgebruik (vooral op het gebied van de spelling), 3) in de noordelijke Nederlanden heerste meer uniformiteit in de taalnormen en in het taalgebruik dan in de zuidelijke Nederlanden. In Mythes op de pijnbank (in Verslagen & Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde) tonen R. Vosters, G. Rutten en M. van der Wal aan dat het (wellicht) om taalmythes gaat, dat de taalsituatie in Noord en Zuid in de 18e en de vroege 19e eeuw niet heel verschillend was. Naar de werkelijke taaltoestanden van de 18e en 19e eeuw moet verder onderzoek gedaan worden, besluiten de auteurs. (PD)

Rik Vosters, Gijsbert Rutten, Marijke van der Wal, ‘Mythes op de pijnbank - Naar een herwaardering van de taalsituatie in de Nederlanden in de achttiende en negentiende eeuw’. In: Verslagen & Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, jg. 120 (2010), nr. 1, pp. 93-112, te bestellen via www.kantl.be.

Taaladvies voor juristen

Van Hugo Brouckaert is in 2009 bij Die Keure het taaladviesboek Woorden van de wet verschenen. Het boek begint met een inleiding, waarin de auteur de lange weg van de Nederlandse rechtstaal in België beschrijft. De Nederlandse rechtstaal in België draagt vandaag nog steeds de sporen van een lange Franstalige overheersing van België. (Die sporen zijn er natuurlijk ook in de algemene taal.) Op de inleiding volgen zeven hoofdstukken taaladvies. Die hoofdstukken zorgen voor een min of meer thematische ordening van een verzameling taaladvie-

[p. 51]

zen, die tussen 1999 en 2008 in het Tijdschrift voor Wetgeving verschenen zijn. In het hoofdstukje Franse verleiders gaat het bv. over het verschil tussen publiciteit, openbaarheid en reclame; ritme en tempo.

In Vrienden en verwanten leren we het verschil tussen bv. te danken aan en te wijten aan. In Vertaliaanse werkwoorden legt de auteur bv. uit dat voorzien in het Nederlands alleen maar gebruikt kan worden als het ‘iets zien aankomen’ betekent, maar dat het niet gebruikt kan worden voor allerlei andere betekenissen van het Franse werkwoord prévoir. De rode draad in het boek is de Franse invloed op het Nederlands in België, waardoor talloze gallicismen ontstaan zijn, waarvoor Brouckaert goede Nederlandse alternatieven voorstelt. Daarom is het des te verwonderlijk dat het boek een inhoudstafel heeft, wat letterlijk vertaald is uit table des matières, in het Standaardnederlands inhoudsopgave. Maar ondanks die kleine uitschuiver is het een heel waardevol boek, dat eigenlijk ook buiten de juridische wereld gelezen en gebruikt kan worden. (PD)

Hugo Brouckaert, Woorden van de wet - Kriskras door de taal van de overheid, Die Keure, Brugge, 2009, 106 pp., ISBN 978 90 4860 414 2. Prijs: €39,-.

Reis door de Nederlanden van 1790

Georg Forster (1754-1794) was een Duits geleerde die zijn leven voor een zeer groot gedeelte reizend doorbracht. Zijn vader nam hem mee op een expeditie naar het gebied rond de Wolga toen Georg elf jaar oud was en als zeventienjarige reisde hij met James Cook mee rond de wereld als biologisch tekenaar. Zijn reis van 1790 door het Rijnland, Brabant, Vlaanderen, Holland, Engeland en Frankrijk heeft niet helemaal de bekendheid gekregen die hij verdient. Uitgeverij Cossee heeft zich verdienstelijk gemaakt door deze commercieel aantrekkelijke uitgave van de gedeeltes over de Lage Landen. Voor mij als protestant en noorderling is de beschrijving van Holland iets boeiender om te lezen dan de beschrijving van het woelige Brabant. Gedeeltelijk heeft het door Forster niet met name genoemde reisgezelschap daar een rol in gespeeld. Forster reisde samen met de toen nog jonge en onbekende Alexander von Humboldt, die Nederlands kende en de Nederlandse student Steven Jan van Geuns. De fraaie titel wordt in de uitgave verklaard op p. 182 en 211. Aan de uitgave zijn enkele bijlagen toegevoegd, waaronder een erudiet en belangrijk artikel van Simon Vuyk, speciaal over het verblijf in Amsterdam. De vertaling van Gerlof Janzen laat zich goed lezen. De aantekeningen komen op mij niet helemaal professioneel over, maar het is duidelijk dat de bewerker er zijn best op gedaan heeft. Minder ben ik te spreken over het knullige kaartje op p. 10 en ik begrijp niet waarom het helemaal uit de bibliotheek van de Universiteit van Texas moest komen. De reis van het gezelschap wordt hier niet goed weergegeven: het uitstapje vanuit Rijsel naar Duinkerke is weggelaten. De beschrijving van die stad (p. 92) geeft interessante informatie over het destilleren en verhandelen van jenever. Als geheel een heel welkome uitgave die mij een aangenaam weekend opleverde. (PvdM)

Georg Forster, Het vuur nog geenszins gedoofd - Een reis door de Lage landen in 1790, Cossee, Amsterdam, 2010, 251 pp., ISBN 978 90 5936 279 6. Prijs: €26,90.