Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 26

[p. 195]

Reflex
Kortsluiting van de tekst

Gegeven: de genaamde Geeraerts, Jef, van het mannelijke geslacht, geboren te enz. enz. Heeft o.a.

[A] als koloniale ambtenaar gewerkt in Belgisch Kongo, o.a. van 1955 tot 1959;

[B] in 59-60 een gevechtspatrouille geleid aldaar; is dan teruggekeerd naar België, heeft daar o.a. teksten geschreven, waaronder

[C] in 66-67 de tekst Gangreen I die naar zijn ervaringen van 55-59 [A] verwijst,

[D] in 68 in boekvorm is verschenen en

[E] deining heeft veroorzaakt binnen de Belgische maatschappij;

[F] heeft in 71-72 [?] de tekst Gangreen II geschreven die verwijst naar zijn ervaringen in 59-60 [B] en die

[G] in 72 is gepubliceerd [publiek gemaakt]; van de maatschappelijke receptie van dit geschrift is nu al aanwijsbaar

[H] een aantal kritieken en interviews;

[I] is nu nog in leven.

Om het nog wat schematischer te maken:

Ook zonder schema is het duidelijk dat de feitelijke én de potentiële lezers van Gangreen II [daar reken ik mezelf bij] in H behoren. A priori kan je het als waarschijnlijk stellen dat het [gepubliceerde] boek Gangreen II maatschappelijk belangrijk zal zijn - al is het maar doordat het boek Gangreen I de maatschappelijke omgeving niet onberoerd heeft gelaten: E. Iedereen weet dat de overgrote meerderheid van feitelijke en potentiële lezers de genaamde J. Geeraerts niet persoonlijk kennen, en evenmin soortgelijke belevenissen hebben meegemaakt; m.a.w. hun levenslopen vertonen geen gemeenschappelijke punten met levensloop ABCFI. Het ziet er naar uit dat die levensloop niet onbelangrijk is, als exponent van een historisch maatschappelijke situatie 1955-1972. Uit de tekst Gangreen II zou o.m. blijken dat feiten [in B] niet stroken met de officiële, vaderlands-historische versie.

Het schema lijkt me om de volgende aanwijzing interessant: dat wij nu in H geen toegang hebben tot feiten als A en B dan via D en C en/of G en F. Concreet houdt dit o.m. in:

- een complexe verhouding F-B: de tekst die geschreven werd is bvb. niet zo maar gelijk te stellen met ‘de memoires van een huurling’ of iets dergelijks;

- een bepaalde, zeer specifieke vorm van arbeid in F: schrijven. Deze arbeid houdt o.m. in dat Geeraerts zichzelf verraadt en compromitteert: anders ben je wel slim genoeg om nooit iets op papier te zetten. Het schrijven sluit natuurlijk nog niet uit dat er gelogen is of geromanceerd of gefantaseerd - maar evenmin:

[p. 196]

dat leugens en/of fantasieën opspoorbaar worden in de tekst Hier gaat de genaamde J. Geeraerts zich radicaal onderscheiden van aan-de-toog-zeikende-ex-kolonialen en aanverwanten. Je kan hem hier vergelijken met die Franse officier wiens naam ik vergeten ben, die wist dat Dreyfuss onschuldig was en de aanwijzingen daarvan aan een notaris toevertrouwde toen hij naar Noord-Afrika werd overgeplaatst. [Vandaar het bespottelijke van een reactie als: ‘Die man moesten ze als oorlogsmisdadiger berechten’. Een oorlogsmisdadiger die de boel verraadt, ga je in de eerste plaats gebruiken als een getuige, hem voor het gerecht dagen is ongeveer de beste methode om hem te laten dichtklappen en alle onthullingen intrekken.]

- een relatie F-G: in welke mate werd het geschrift van meet af aan voor publikatie bestemd?

- een beslissing die tot G heeft geleid: hier onderscheidt J. Geeraerts zich van de hoger niet vernoemde officier, van de man die besluit ‘geheel de naakte waarheid’ te openbaren... in zijn testament.

Betekent dit alles nu dat de levensloop ABCFI onbelangrijk is? Helemaal niet, maar die levensloop en de feiten die erin voorkomen zijn voor ons alleen via GF en DC toegankelijk, en belangrijk, en bruikbaar. Het vrijblijvende gelul van een toogzeiker is noch belangrijk noch bruikbaar. Een ontoegankelijke tekst is onbruikbaar.

Wat ik hier uiteenzet is zo vanzelfsprekend als een koe. De oorzaak waarom ik het nog maar eens uitvoerig heb neergepend is gewoon: dat alle stukken publicistiek i.v.m. Gangreen II die ik onder ogen kreeg, geen rekening hielden met deze dikhuidige waarheid. Telkens wipte men min of meer elegant over G en F heen naar I [van ‘Interview’] en huppelde men dartel naar A en B. ‘Jef vertel het nog een keer...’ en ‘Jef was het echt zo beestig...’. Voer voor intellectuelen met propere handen; maar soms ga je hen ervan verdenken dat ze hun handen wel ook graag eens hadden vuilgemaakt, zo lijken ze erop uit zich met J. Geeraerts te identificeren [om hem daarna waarschijnlijk als een weerzinwekkende zondebok uit te stoten]. De reden om hier oude koeienwaarheden uit de gracht te halen is dat de bedoelde publicistiek als effect heeft dat de waarschijnlijkheid dat het boek Gangreen II op adequate wijze wordt gelezen, ongeveer gelijk is aan nul; dat een adequate lectuur van het boek door de schuld van de publicistiek tenminste voor een tiental jaren is uitgesteld. De lezer die vanuit bedoelde publicistiek overgaat tot het lezen van Gangreen II kàn de tekst bijna niet anders lezen dan louter in functie van de referent B. En bvb. niet van de relatie B-F: ‘Wat een soort, wat een vorm van bewustzijn draagt een gewelddadige ex-koloniaal met zich mee in 1971, o.m. in verband met feiten als B?’. Déze leeswijze zou politieke en ideologische concrete gevolgen kunnen hebben nù, voor ons; ze zou verplichtend zijn, en gevaarlijk. De publicistiek lijkt er warempel op gericht misverstanden in het leven te roepen.

En dan kunnen we natuurlijk nakaarten over de oorzaken hiervan. De publicisten zijn heel goed op de hoogte van de koeachtige gemeenplaatsen die ik als de zoveelste nog maar eens heb neergepend - daarvoor hoef je ook echt niet Merlyn te hebben gelezen, of op de hoogte te zijn van recente literatuurtheorieën. Zij hebben het zich alleen maar gemakkelijk gemaakt: om wat over B te praten of te tikken hoeven ze het boek maar eenmaal te lezen, terwijl aandacht voor F en G een meer diepgaande lectuur vereist. De directie van het blad is tevreden: vlotte lectuur over ‘weerzinwekkende feiten’ die via een uitgave tot de actualiteit behoren. Het verschijnen van het boek is louter een voorwendsel

[p. 197]

tot ‘een stukje’. En de ‘weerzinwekkende feiten’ zijn niet van het soort dat in Kwik thuishoort: ze worden gedragen door een Culturele Gebeurtenis, het Verschijnen van een Nieuw Literair Werk. De uitgever is tevreden: er wordt over het boek geschreven, gesproken, het boek raakt ‘in’, nog enige inspanning en de lezers zullen zich verplicht voelen het boek te lezen: ‘het boek dat iedereen moét gelezen hebben’, ‘het werk dat niemand ongelezen mag laten’. Ik weet niet of Geeraerts tevreden is: je krijgt weleens de indruk dat hij graag wat meer over F, over zijn schrijfarbeid zou willen praten, maar daar wordt hem niet veel kans toe geboden, zo iets leest ook niet zo lekker; blijkbaar heeft hij zich erbij neergelegd dat je als belangrijke schrijver na elk geschrift een aantal maanden behoort uit te trekken voor de promotie van de uitgave. En deze promotie geschiedt op een manier die J. Geeraerts totaal miskent als schrijver, die het feit dat Gangreen II per slot van rekening geschréven is over het hoofd ziet: afgaande op de interviews zou je bijna kunnen aannemen dat J. Geeraerts een opschepper-aan-de-toog is die wel op een of andere manier in de actualiteit is geraakt, maar dat kon evengoed heel anders gebeurd zijn dan met een tekst.

En zeker, je kan honderden verontschuldigingen aanvoeren voor de publicisten. Zij worden bvb. zo slecht betaald dat het echt masochisme van hen zou zijn, wérk te maken van hun stukjes. Ze werken allen free-lance, zodat ze geen enkele eis kunnen stellen: voor elke kieskeurige publicist staan er ten minste tien ratten klaar die het voor minder willen doen. Dat de publicisten er eens toe zouden overgaan, solidair minimumeisen te stellen om hun werk behoorlijk te kunnen doen, dat zullen we zeker naar de utopie moeten verwijzen?

Godantoe, misschien ben ik nog wel de enige ontevredene? Wat zit ik hier op mijn eentje te kankeren wanneer iedereen in de cultuurindustrie best tevreden lijkt? Zullen we dit stukje dan maar als ongeschreven beschouwen?

D. ROBBERECHTS