Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 26

[p. 504]

De Arkprijs 1973

Als arklaureaat 1973 werd door de redactie van het Nieuw Vlaams Tijdschrift de dichter en romanschrijver Rob Goswin bekroond. Tijdens de traditionele plechtigheid op 31 mei, Hemelvaartdag 1973, werd de auteur van ‘Vanitas, Vanitas’ gehuldigd door Henri-Floris Jespers. Deze laatste sprak de laureaat als volgt toe:

Afsnee, Hemelvaartdag 1973.

Waarde laureaat, geëerde vrienden,

Alkibiades, het is u wel bekend, verscheen te laat op het banket, met een gevolg van fluitisten, kluchtspelers en dichters. Hij beschouwde het echter als vanzelfsprekend dat hij er het woord mocht voeren. Wat mij betreft, ik heb er nauwlettend voor gezorgd hier op tijd te verschijnen, als teken van ootmoedige dankbaarheid voor de hoge eer die mij te beurt valt, met name, als benjamin in dit gezelschap, de traditionele Arkprijstoespraak te mogen houden.

Het lexicon leert ons dat het woord ‘ark’ onder meer betekent:

ten eerste, [in het oude Israël] de kist waarin de tafelen der wet werden bewaard, de Ark des Verbonds;

ten tweede, het gevaarte door Noach op Gods bevel gebouwd, om zich en de zijnen te redden uit de zondvloed;

ten derde, een verblijf voor kermisreizigers e.a. De uitdrukking ‘het is hier de Ark van Noach’, nl. een groot gemengd gezelschap, lijkt mij overigens hier bijzonder van toepassing. En dit, ons gezelschap, geëerde vrienden, heeft ook iets te bewaren en te redden, met name de zo moeilijk te definiëren en te omvatten, steeds bedreigde vrijheid van het woord.

[p. 505]

Als gevolg van de toenemende druk der globale ideologieën ging men dit begrip als verouderd en ouderwets voorstellen. De met scholastieke strengheid doorgedachte apologie van de stelselmatige onverdraagzaamheid en van het georganiseerd geweld kende de jongste jaren een ongemene vlucht, en de tolerantie werd afgeschilderd als een burgerlijke deugd, met andere woorden, als een verfoeilijke en schofterige ondeugd.

De vaststelling dringt zich ook op dat de zo geprezen en geroemde post-conciliaire geest niet steeds waait waar het hoort, en dat bepaalde strekkingen uit het georganiseerd geloof er niet voor terugdeinzen culturele kruistochten af te kondigen. De intellectuele arrogantie van de gelijkhalers uit alle kampen kent haast geen grenzen meer.

Het spreekt vanzelf, dacht ik, dat wij, die op deze late lentedag hier verenigd zijn rond de Ark van het Vrije Woord, deze dwingende problematiek niet mogen ignoreren.

Waarde laureaat en stadsgenoot, Sommigen, in de literatuur, huldigen de zorgzaam gecultiveerde en aanhoudend gekoesterde verhulling, anderen daarentegen zweren slechts bij de ongenaakbare onthulling. De enen vermeien zich voorzichtig en met gestadige aandacht in subtiele en haast onmerkbare verschuivingen, de anderen verlustigen zich in de bijna provocerende en onverbloemde weergave van wat hen na aan het lijf ligt.

Dit generaliserend onderscheid biedt het klassiek nadeel van alle veralgemeningen, en met name dat het eigenlijk wel meer gaat om een constructie van de geest dan om een concreet gefundeerde visie.

Dit wordt dan ook bewezen door uw boek. Uw proza immers beweegt zich tussen de impressionistische stemmingen en de expressionistische provocatie, tussen de schroomvalligheid van de indruk en de haast exhibitionistische onbeschaamdheid.

Met een sterke nadruk weliswaar op het laatste.

[p. 506]

De estheet in mij verzet zich soms wel tegen al te brutale benaderingen, tegen al te ongenuanceerde beweringen. Wat mij echter opvalt en meteen overtuigt, is de sterke eenheid van een ontegensprekelijk authentieke thematiek, reeds duidelijk aanwezig in uw drie jongste bundels gedichten, De Huid van Mechelen [1970], Rapaille voor Robespierre [1971] en Robespierre [1972].

Het gevleugeld woord van André Gide, ‘Familles, je vous hais!’ klinkt u zeker niet vreemd in de oren. Schrijven, daar ben ik van overtuigd, heeft voor u - en dus voor uw lezers -, zo geen therapeutische, dan toch een emancipatorische waarde. De vrijpostigheid van de bekentenis - uw boek kan beschouwd worden als een biecht of als een apologie [de grens tussen beide vervaagt in de schemer van het onder- of onbewuste] - maakt functioneel deel uit van uw relaas, en getuigt in meerdere opzichten van morele en maatschappelijke moed.

U hebt, waarde stadsgenoot en vriend, het woord duidelijk gehanteerd als bevrijdingsinstrument, namelijk om datgene duidelijk te bezegelen wat reeds was gebleken. Uw protest - G. Adé sprak over de onbehouwen lyriek van de rebel - is noch ideologisch noch intellectueel gefundeerd, doch wortelt in de gehele existentie. Dit protest trekt een curve van afhankelijkheid naar autonomie.

Uw engagement is niet ondergeschikt aan de toevallige mode van het ogenblik. Dit boek laat ons zien hoe een enkeling ontsnapt aan de verstikking, aan de verschrikking. Dit boek: een cursus in ademhalen. Of nog: het lijf-aan-lijf-gevecht met Oidipoes, een wanhopig en baldadig verzet tegen de bekrompenheid van het eigen milieu. ‘Vanitas, vanitas’, het relaas van een ontvoogding, draagt bij tot de ontvoogding.

Waarde vriend,

Om deze en andere redenen stel ik het ten zeerste op prijs u namens de redactie van het Nieuw Vlaams Tijdschrift geluk te wensen met uw opname in de Ark, dit groot en gemengd gezelschap dat buiten alle

[p. 507]

ideologische of politieke overwegingen bekommerd blijft om de vrijheid van schamele en stamelende woorden, woorden die reeds zoveel hebben gesproken, woorden, naar het vers van Karel Jonckheere, ‘wat vocht in de mond / wat slijk in de hersens’.

Na de toespraak dankte de laureaat:

Dames en heren hier aanwezig, waarde disgenoten, We zijn vandaag de veertigste dag na pasen. Het is op woensdag 16 mei ll. geweest dat ik me bewust werd van het feit dat een mens nooit helemaal zijn verleden kwijt raakt. Hemelvaartdag. Bij mij roepen dergelijke dagen ook dergelijke dingen op. Dingen, waaraan ik jaren geleden erg onder-hevig was, dingen die ik, god ondanks, op een zijstraatje heb kunnen plaatsen en ze ook daar heb gelaten.

Maar laten we vrolijk zijn. De liturgische kleuren krijgen nu ook een zomers tintje en ach ja, misschien komt dat alles ook meer omdat we die woensdagnacht vermoeiende uren hebben doorgebracht in Griekse openbare huizen te Antwerpen. De man die erbij was is de enige vis die de redaktie van Het Nieuw Vlaams Tijdschrift rijk is. En weet, het teken van de vis is niet alleen het teken van de schriftsteller, maar ook het teken van de auteur wiens triomfantelijke opname in die grote onbekende geheimzinnige ark, die ‘hun’ genootschap is, vandaag voor de duizend negenhonderd en drieënzeventigste keer wordt gevierd. Dat telt. Waar ligt nou dat verband?

Wel ja, voor mij die van deze auteur - wie ik zojuist op mijn manier herdacht heb - geen werken meer leest, was het een prettige ervaring om daarover enkele dingen te noteren. Ik weet het, ik zal het nooit kunnen laten.

Alzo, Hemelvaartdag is de veertigste dag na Pasen, dit jaar de dertigste dag na het feest van de arbeid. Ik ben dit jaar dertig geworden en toen

[p. 508]

hij dertig was trad hij in het openbare leven.

Hij onderwees zijn medemensen. Ik ben ook leraar, zij het dan in de niet-confessionele zedenleer, wat me dunkt wel een verschil is. Ik schrijf alles alleen, hij had twaalf copy-writers waarvan er dan nog één naar een andere uitgeverij overliep. Hij verdween uit de literaire beweging na drie jaar, ik hoop het nog dertig jaar uit te houden omdat op die leeftijd de VVL en de PEN nogal vlugger akkoord geraken om samen een auteur voor de Nobelprijs voor te dragen. Hij kreeg elke prijs postuum, god beware mij want voor iemand als ik die al heel vroeg geen sinterklaas meer kreeg, al heel vroeg geen paaseieren meer kon rapen, al heel vroeg slechte punten kreeg voor godsdienst en staatsburgerlijke opvoeding [vroeger waren die zaken nauwer met elkaar verwant], is het krijgen van de Arkprijs van Het Vrije Woord helemaal geen vijgen na pasen, maar zoiets als het vrijmaken van schaduwen, en hier citeer ik enkele verzen van uw mede-redakteur Willy Vaerewijck:

‘Laat geen lover schaamte
waar ik schuilen kan
ik week mijn schaduw los
en zichtbaar word ik voor u allen’.

Dit is dan wat ik wil:

In alles, door alles, met alles wat ik schrijf, zichtbaar worden, de vroegere schaamte vergeten voor zovele opgedrongen dogma's van welke aard dan ook, nooit meer moeten schuilen voor de belemmering van mijn vrije stem, mijn woorden neerschrijven in een klimaat van openheid. Daarom hecht ik, niet aan deze veertigste dag, maar aan de prijs van Het Vrije Woord zo'n grote waarde.

Daarom voel ik mij gelukkig om mee te kunnen stappen in een Ark waar mensen zijn die dat dierbaar iets HIER en niet daarboven, voorop stellen. HIER moet de schrijver schrijven en schrijver zijn. Dit eetmaal is daarom niet het laatste avondmaal

[p. 509]

maar een prettige samenspraak voor latere en nog meer grotere dingen, zoals schrijvers die over water lopen, dichtbundels die uit de hemel vallen, en keizers die het volk verplichten om nog meer en meer te lezen.

De redaktie van Het Nieuw Vlaams Tijdschrift heeft mijn dank en mijn woord. Ik zal het nooit beschamen.