De Nieuwe Stem. Jaargang 2

[p. 505]

In kort bestek
Bij een vertaling uit het Amerikaans

Het is toe te juichen dat belangrijke buitenlandse werken door vertaling voor een breder publiek toegankelijk worden gemaakt, maar zouden H.H. Uitgevers het dan als een erezaak willen beschouwen dat de vertaling aan zekere minimum-eisen voldoet?

Deze verzuchting komt ons in de pen na een gedeeltelijke lectuur van Emery Reves, De Anatomie van de Vrede, uitgegeven bij Elsevier, en vertaald ‘uit het Amerikaans’.

Reves' these is, dat de rechtsorde, die eens binnen de nationale staat de vrede verzekerd heeft, dit thans, met opoffering der nationale souvereiniteit, binnen een wereld-organisatie, die een wereldregering eist, moet doen, en dat er geen andere weg naar de wereldvrede is dan deze alléén. Daartoe moet in de politiek de natie-centrische beschouwingswijze worden overwonnen, zoals Copernicus de geo-centrische beschouwingswijze van Ptolemaeus overwon. Deze stelling beheerst het hele boek, van de eerste tot de laatste bladzij, en reeds de allereerste zin hamert 't er bij de lezers in: ‘Nothing can distort the true picture of conditions and events in this world more than to regard one's own country as the centre of the universe, and to view all things solely in their relationship to this fixed point.’ In het Hollands wordt dit: ‘Niets tekent het juiste beeld van de toestanden en gebeurtenissen in de wereld meer dan wanneer men het eigen land als het middelpunt van het heelal beschouwt en alle dingen beziet in hun betrekking tot dit vaste punt.’

Zo begint de lezer al dadelijk met sterretjes te zien. Een ander voorbeeld. Reves betoogt dat vóór Ptolemaeus reeds een modernere opvatting is verkondigd door een discipel van Pythagoras: ‘Aristarchus of Samos, in the third century B.C., in his hypothesis deposed the earth as the centre of the universe, and declared it to be a “planet”, like the many other celestial bodies’. In het Hollands: ‘Aristarchus van Samos (derde eeuw v. C.), plaatste in zijn hypothese de aarde als het middelpunt van het heelal en verklaarde dat het een “planeet” was zoals vele andere hemellichamen’ (resp. p. 32 in de Penguin- en p. 29 in de Elsevier-uitgaaf).

[p. 506]

Zóveel verschilt het Amerikaans toch niet van het Engels, en de logica is zelfs internationaal. Daar wij de lectuur van de Elsevier-uitgaaf op p. 29 hebben afgebroken, moeten wij de mogelijkheid open laten dat de rest een meesterstuk van vertaalkunst is.

Et tu, Brute

Voor enige tijd werd in Frankrijk een complot ontdekt, dat niet minder dan het ontketenen van de burgeroorlog ten doel had. Bizonderheden doen hier niet ter zake: het behoort al tot de geschiedenis, die immers, naar een treffend woord, de registratie is van alles wat niet had moeten gebeuren. Als symptoom blijft deze samenzwering echter van even eminent als actueel belang: de eerste keer dat sinds '45 het nihilisme weer de barbaarse kop opsteekt, niet in een der voormalig fascistische, maar in een der democratische landen.

Nochtans is niet dit feit op zichzelf, dat ons naar de pen deed grijpen. Wat ons verontrust en verontwaardigd heeft, is dat zelfs een blad als Het Parool, dat toch progressief wil zijn, en in de binnenlandse politiek ook is, zijn buitenlandse politiek, laten wij zeggen, zo slordig - maar ook dat is, gezien de ernst van de toestand onvergeeflijk - zo slordig dan redigeert, dat het - in het nr. van 1 Juli - het bericht over dit complot voorziet van het kopje ‘welkome afleiding’. D.w.z. dat het, domweg de internationale voorlichting volgend, die nog altijd reactionnair is vanwege de onvolprezen persvrijheid, deze samenzwering bagatelliseert òf zelfs suggereert, dat het complot door de Franse regering maar zowat zou zijn verzonnen ter wille van die welkome ‘afleiding’ voor haar interne moeilijkheden.

Dit nu lijkt ons een uiterst onwelkome afleiding van de aandacht der lezers van het opnieuw acuut wordend fascistisch gevaar. En het is déze afleiding die ons aanleiding werd tot deze openbare waarschuwing aan de hoofdredacteur van het bedoelde blad. Waarschijnlijk is deze ‘slip of the pen’ buiten zijn voorkennis, gepasseerd, maar wie er niettemin uiteindelijk verantwoordelijk voor blijft is - hij.

[p. 507]

De zachte anglicaanse heelmeester

Het internationale schrijverscongres te Zürich, waar in Juni een kleine veertig naties door de gedelegeerden der in die landen bestaande P.E.N.-centra waren vertegenwoordigd, heeft na heftige discussies met slechts enkele stemmen tegen en met vele onthoudingen in beginsel besloten tot toelating van een weder op te richten P.E.N.-centrum van Duitse schrijvers. De schrijvers in de wereld zijn dus hun Duitse collega's eerder tegemoetgekomen dan het kort daarop eveneens in Zwitserland gehouden socialistische congres het de Duitse socialisten en het in Praag gehouden congres van vakverbonden het de Duitse arbeiders heeft gedaan. De toelating zal echter slechts kunnen geschieden onder toezicht van een internationale commissie, waarin het Londense emigrantencentrum van Duitse auteurs, drie vertegenwoordigers van de voormalige bezette landen (één voor Noorwegen en Denemarken, één voor Polen en Tsjecho-Slowakije en één voor Frankrijk, België en Nederland), de algemene secretaris Herman Ould en een Duitse schrijver zitting zullen hebben.

In de gang van zaken weerspiegelt zich het diepgaand verschil van houding en gevoelen tussen Engeland en Amerika enerzijds en de landen waar de Duitse terreur over heen gegaan is anderzijds. Het is veelzeggend dat de vertegenwoordigers van deze laatste landen het alle onmiddellijk en zonder enige discussie erover eens waren, dat reserve en controle tegenover Duitsland een dringend vereiste blijven. Zou dit de Engelsen, die toch ook wel kunnen weten dat er overigens niet zoveel overeenstemming van geest bestaat tussen een Tsjech en een Noor, een Fransman en een Deen, een Pool en een Nederlander, niet te denken hebben gegeven, dat dit niet enkel op een feitelijke eenheid van gedachte wijst maar op een ook objectief eruit af te leiden noodzakelijkheid? Het zag er niet naar uit, dat de Engelsen er iets van begrepen of zelfs maar aan hun gelijk konden twijfelen. Hun delegatie gaf schier opgewonden blijk van een fanatieke halfzachtheid tegenover het Duitse probleem, zij predikte de onbeperkte vergevingsgezindheid die een zaak van het Christendom moge zijn maar geen zakelijk argument is voor onmisbare en overigens constructief uit te werken voorzorgen tegen de in feite nog overheersend voortbestaande nazi-

[p. 508]

geest in het overwonnen maar verre van voor vrijheid en democratie gewonnen en herboren Duitsland. Zonder de waakzaamheid der bezette landen waren de Duitsers, wier vertegenwoordigers soms de eregasten bij uitstek van het congres leken te zijn, met vlag en wimpel ingehaald; ook het bestuur bood hiertegen zeer onvoldoende tegenstand. Voor het Oostenrijkse P.E.N.-centrum achtte men geen andere waarborgen dan het toezicht van de Oostenrijkse emigranten nodig. Het gevaar der zwakheid van de open armen, de noodzaak van de vastheid der leiding gevende toegestoken hand, géén van beide ziet de anglicaanse wereld in, die haar nieuwe reeks nalatigheden inluidt en de gevaren maar liever weer eerst laat aangroeien alvorens er oog voor te krijgen, het is nog altijd de oude historie, van de Engelse politiek en strategie, het verblinde zelfvertrouwen van de eeuwige overwinnaar-op-het-nippertje, die zichzelf nooit als verliezer voor mogelijk houdt, en kwaad pas tracht te keren als de doorgeziekte wonden ondraaglijk gaan stinken.

R.K. benoemingsoffensief?

Wie zijn ogen en oren de kost geeft, zal het duidelijk worden hoe door de gunstige verdeling der departementen onder de huidige regeringscoalitie de Rooms-Katholieke helft hiervan rustig en doelbewust, stelselmatig partij weet te trekken van de beschikking over de zgn. benoemingsdepartementen. In de universitaire wereld heeft onlangs de benoeming van mej. Dr Vogel de aandacht getrokken, die hoewel voor buitengewoon hoogleraar voorgedragen in de Griekse en Middeleeuwse wijsbegeerte tenslotte als gewoon hoogleraar de Utrechtse leerstoel in de philosophie blijkt te hebben ingenomen.

Opmerkelijk is ook de situatie aan de Universiteiten wat betreft het onderwijs in de psychologie. Er bestonden vacatures in Utrecht en in Leiden. De vacante leerstoel te Utrecht is bezet door een Katholiek, Dr Buytendijk, die zeer bekwaam, echter geen psycholoog maar physioloog is. Voor de leerstoel in Leiden kwamen in aanmerking de conservator en leider van het Psychologisch Laboratorium der Universiteit van Amsterdam, die reeds jarenlang colleges geeft, verbonden aan het grootste opleidingsinstituut

[p. 509]

voor psychologie in den lande, en de directeur van de Bosstichting, eveneens een ervaren wetenschappelijk psycholoog. Maar als nr. 1 duikt op de voordracht een lector in de paedagogie aan de R.K. Universiteit te Nijmegen op, van wien deskundigen zich afvragen op welke gronden hij zich zou mogen meten met, laat staan de voorkeur verdienen boven de beide eerstgenoemde, ervaren psychologen. Zijn wetenschappelijk niveau valt af te lezen uit zijn recente brochure en artikelen tegen de psychoanalyse, die het karakter dragen van een actie tegen Freud, wellicht de belangrijkste wetenschappelijke figuur van de laatste honderd jaren op de gezamenlijke gebieden van psychotherapie, psychopathologie en psychologie. Dat naast de bestaande leerstoel in de psychologie te Nijmegen en het onlangs in Tilburg opgerichte lectoraat voor toegepaste psychologie en psychotechniek, de leerstoelen in deze wetenschappen aan onze Rijksuniversiteiten door Katholieken worden bezet, men zal het moeten billijken als hun bekwaamheid deze benoemingen wettigt, maar als men niet-psychologen en zeker-niet-de-beste-psychologen boven de bekwaamsten verkiest, dan gaan wij de gang van zaken zien in het licht van een zeer reëel benoemingsoffensief, nog daargelaten de gevolgen van een zo eenzijdige beoefening der wetenschappelijke psychologie aan onze universiteiten.