De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 14

Johannes Brahms.

johannes brahms, † 3 April 1897.

‘Hij is gekomen, aan wiens wieg gratiën en helden wacht hielden - hij heet Johannes Brahms.’ Zoo schreef in vurige kunstenaarsbezieling Robert Schumann over een jong, nauwelijks twintigjarig toonkunstenaar, die op een kunstreis ook Dusseldorp, waar toenmaals Schumann woonde, had aangedaan. De meester zag in den jongeling een geroepene, hij prees zijn ‘geniaal spel, dat uit de piano een orkest van weeklagende en jubelende stemmen haalde,’ hij voorspelde hem roem, lauweren en palmen; hij zag in hem een man, ‘in wiens naam eenmaal de gezamenlijke muzikale inhoud van den tijd zou samengevat zijn;’ hij heette hem welkom als ‘sterk strijder.’

Meer dan veertig jaren zijn sinds die dagen voorbijgegaan; ook de jongeling heeft als de meester zijn levensbaan al geëindigd. Den 3n April 11. heeft de dood hem uit zwaar lijden verlost, en afgesloten ligt nu Brahms' werk voor de nakomelingschap, die beslissen zal of hij de verwachtingen vervuld heeft, door den meester op hem gebouwd.

Gedurende zijn leven had Johannes Brahms als elk man van beteekenis zijn warme vereerders en scherpe veroordeelaars. De eersten verhieven hem onder de onsterfelijken en stelden hem gelijk met Bach en Beethoven, de anderen wilden hem verkleinen omdat hij zoo geroemd werd; allen moesten den diepen ernst, de groote meesterschap van zijn composities erkennen; allen zijn het er over eens, dat de dood in de rijen van de hedendaagsche toonkunstenaars een groote gaping gemaakt heeft door Brahms uit het leven te rukken. Voorzeker, de lauweren en palmen, hem door Schumann voorspeld, heeft hij in rijke mate geoogst; maar niet zonder strijd heeft hij ze mogen veroveren; het heeft lang geduurd eer hem de algemeene waardeering ten deel viel en zijn naam in ruime kringen bekend werd.

Johannes Brahms werd in 1833 te Hamburg geboren, waar zijn vader als contrabassist aan verschillende orkesten meewerkte. Al vroeg openbaarde zich in het kind een muzikaal talent en reeds als knaap trad Brahms bij openbare concerten in zijn vaderstad op, niet enkel als pianist, maar ook als componist. Zijn naam was echter nog niet over de grenzen van zijn vaderstad doorgedrongen, toen hij in 1853 kennis maakte met den Hongaarschen vioolspeler Nemenyi en met dezen een kunstreis ondernam door verscheidene Duitsche steden.

Op die reis leerde hij ook Schumann kennen en weldra vereenigde een band van innige vriendschap Brahms en Schumann, die den jongen man als geleide in de wereld de boven vermelde, haast buitensporige loftuiting meegaf. Kort daarop werd Schumann's geest door waanzin beneveld, maar de jonge vriend bleef hem trouw, hij bezocht den kranke in de inrichting voor zenuwlijders te Endenich, en het was een treffend schouwspel, de beide meesters aan de piano te zien zitten en in aangrijpende tonen hun gedachten en gevoelens te hooren uiten.

Voor de groote muzikale wereld bleef Brahms intusschen lang een onbekende. Jaren verliepen eer zijn naam maar met half zooveel warmte genoemd werd als Schumann dit had gedaan. Brahms had een betrekking bij den vorst van Detmold, gaf muziekonderwijs aan het hof, leidde een zangvereeniging, maakte daarbij reizen en voelde zich zoo gelukkig in die bescheiden positie, dat hij een benoeming als professor te Keulen afsloeg.

[p. 48]

Toch zat hij in dien tijd niet stil. Hij componeerde ijverig en op zijn eerste werk Klavierstücke und Lieder, dat hij in 1854 uitgaf, volgden sonaten, balladen, symphonieën en liederen vooral voor piano en kamermuziek.

Het waren scheppingen vol jeugdig vuur, niet vrij van zekere gezwollenheid, maar toch met een degelijke kern.

Langzamerhand werd echter het werk van den meester zuiverder; de opzet werd telkens grootscher, de vorm beter afgerond en daarbij ging de jeugdige bezieling niet verloren; frisch bleef zij doorklinken en ook de humor was zijn melodieën niet vreemd.

Toch was Brahms volstrekt geen wereldberoemd man, toen hij in 1862 naar Weenen trok, dat zijn tweede vaderstad worden zou. Weinige jaren daarna trad hij met een zijner aangrijpendste werken op: Ein deutsches Requiem. Met dit machtige toonwerk voor solo's, koor en orkest verwierf Brahms zich de algemeene bekendheid. Nu drongen ook zijn heerlijke liedercomposities in verre kringen door, waar vele zijner gezangen onvergetelijk zullen blijven.

Groot is Brahms verder als symphonie-componist, in welk opzicht hij de waardigste navolger van Beethoven genoemd wordt. Bijzonder populair werd hij door zijn Hongaarsche dansen, Magyaarsche melodiëen, die hij voor de piano getoonzet had.

Nu ontbrak het den ernstig strevenden toondichter, die te midden der stroomingen van zijn tijd, zijn oorspronkelijkheid wist te bewaren, ook niet aan uiterlijke eerebetuigingen. De Engelsche universiteit van Cambridge en de Duitsche van Breslau be noemden hem tot doctor honoris causa. De verheffing van Duitschland, de groote overwinningen in de jaren 1870 en 1871 overheerlijkte hij door zijn prachtig Triumphlied.

Meer dan honderd werken heeft Johannes Brahms als een kostelijk erfdeel de wereld nagelaten; zijn laatste, op. 121, zijn zwanengezang zijn de Vier ernste Gesȧnge, wier teksten op den dood betrekking hebben.

De scheppingen van Brahms onderscheiden zich door mannelijke kracht, en mannelijk krachtig was ook zijn uiterlijke verschijning. Hij was een echte zoon van zijn Nedersaksisch vaderland, met blonde haren, blauwe oogen en blozende gelaatskleur; een breedgeschouderde gestalte, waarop een prachtige karakterkop met fraai gevormd voorhoofd stond. Als jongmensch zocht Brahms graag gezelligen omgang; wel meed hij luidruchtige feesten, maar in den vriendenkring bij een goed bezette tafel was de doctor in de muziek toch een opgeruimd en levenslustig prater.

Den vorigen zomer kon Brahms nog naar Frankfort aan den Main reizen om de begrafenis van zijn trouwe vriendin Clara Schumann bij te wonen. Daarop openbaarde zich bij hem een leverkwaal, die gestadig verergerde en den vieren-zestigjarige tot een pijnlijk ziekbed veroordeelde.

In het toonkunstenaarsboschje van het Centralfriedhof te Weenen rust nu Brahms' stoffelijk hulsel in een eeregraf, hem door de stad Weenen geschonken. In zijn werken leeft de meester echter voort en altijd zal de nakomelingschap hem prijzen als een van de eerste toondichters uit onzen tijd.