Het Overzicht. Collection Complète 1921-1925

[p. 92]

Antwoord op ± 1000 aanvallen

Wanneer wij het woord gemeenschapskunst gebruiken om onze richting af te sluiten, bedoelen wij niet eene kunst die in den smaak van allen valt, doch wel eene die de mogelijkheid geeft genoten te worden door den breedsten kring.

Ons kunstwerk is een resultaat van het individueel wezen van den kunstenaar. Doch deze eischt de individualiteit niet uitsluitelijk voor zich zelf zooals de impressionist, die het individu van den toeschouwer miskent, door hem te dwingen op te gaan in zijne anarchistische opwellingen.

Wij toonen ons individualistisch resultaat in een konstruktieven vorm waarvan de toeschouwer geniet naar zijn eigen mogelijkheden. De genieter van ons werk ondergaat de aangrijping van geconcentreerd leven van uit ons konstruktief beeld, ondergaat alzoo een gemoedstoestand, die niet verdorven wordt door ikonographie, herinneringen of geestestoestanden vreemd aan hem. Onze beelden zijn dus voor meer uitgebreiden kring te genieten dan die waarop men objectiviteiten vindt, die slechts dan duidelijk begrijpelijk worden wanneer men nadere verklaring krijgt, (door onderschrift enz.) Wanneer de toeschouwers ontvoogd zullen zijn van het genieten van kunstwerken (?) die hunne erotiek of eigenliefde streelen, zal het woord gemeenschapskunst, noch de beelden die zich onder dien naam rangschikken aanstoot verwekken.

Verstandskunst! Is tegenover ons een slagwoord van vastgeankerde impressionisten. Bij deze was alle bedachtheid uit den booze. Daar was het werk een resultaat uitsluitelijk van het temperament, anarchistisch tot waanzin toe.

Wij in tegenstelling, verwekken bedachte kunstwerken, die wij een ganschen tijd in ons omdragen, die rijpen alvorens verwezenlijkt te worden. Zouden wij gedurende dien tijd niet denken? Wij staan in voor ieder vlak of volume dat onze schilderij toont.

In onze scheppingen is nooit iets onredelijks of onnoodzakelijks, noch tegenover de grondstof waarmede wij werken, noch tegenover het aangrijpingsvermogen op den liefhebber. Wij zijn overtuigd dat iedere kunst der glanstijd-perken of diegene die er naar ging in opklimmende lijn, steeds eene goed bedachte uiting was, niet omdat wij dit weten willen ook wij bedacht zijn, maar wij zijn bedacht omdat het eigen is aan ons.

Zij die met verstandskunst bedoelen, eene uiting als de Fransche kunst tijdens het keizerrijk, en ons schabloonachtige werking toeschrijven zijn te kwader trouw.

Het wordt verkeerd geacht dat de plastische kunstenaar over de kunstuiting handelt, die hem aan 't harte ligt.

Waarom zouden wij dit niet? Wij voelen ons sterk genoeg om nog eene aktiviteit te toonen buiten ons plastisch werk.

Kunnen wij, plastiekers, niet objectief staan? Men moet wetenschappelijk overkunst handelen. Letterkundigen, die slechts goeden smaak of neigingen tegenover een kunstwerk uiten, werken nadeelig op zwakke geesten die toehooren en zeuren voor een uitgewerkt individu. Trouwens over een plastisch kunstwerk zijn zeer bepaalde uitspraken mogelijk. Wie zal die beter doen dan een plastisch kunstenaar? Is de wijze waarop hij over plastiek handelt naar vorm niet van uiterste volmaaktheid, dan denk ik toch dat de hoorder of lezer door den inhoud ruimschoots vergoed zal worden.

Het zijn meestendeels letterkundigen, die ons het recht van spreken of schrijven over plastiek betwisten.

P.v.d. Meer de Walcheren, heeft het stellig mis wanneer hij ons een plaatsje bezorgt bij Dionysos. Veelmeer zouden wij bij Apollo hooren. Eigenlijk staan wij in 't midden van 't hedendaagsch leven en maken konstruktieve kunst die beantwoordt aan de psyche van onzen tijd. Geene der archaïsche goden kan ons deeren op den makadam. Waarom ziet P.v.d. Meer dat niet?

P, fr Hieronymus à Matre Dei ong. carm. is zoo welwillend ons terug op den goeden weg te helpen (hij blijft in zijn rol) door artikels te schrijven naar aanleiding van onze kunst, die volgens verscheidene Cath. geloovigen uit den booze schijnt te zijn. ‘Le plus grand service qu'on puisse rendre à la verité, c'est de donner la formule de l'erreur’, zegt hij E. Hello na. Glück auf! in een tijd van grootste betrekkelijkheid. Hij vangt dus aan bij ons de fout te bewijzen, ten stelligste overtuigd dat HIJ juist is. Eigenaardige handelwijze voor een gestudeerd mensch. Ik vraag me af waarom menschen, die in bezonkenheid moesten leven en gebreveteerd zijn in begrippen zooals Christus, God enz. zich zoo snel geprikkeld gevoelen en naar de wapens grijpen.

Zijn wij van den weg gedwaald? Mijn scepticism tegenover de juistheid der itinéraire die mijn wezen meemaakt was tot heden mijn herdershond. En hij en ik zijn in God. Ik dacht dat iedereen in Christus is, ook wanneer hij het zelf ontkent. Hoe zou de missionaris anders vat hebben. Daarom lijkt me de aanval van Hieronymus, v.d. Meer, e.a. een gevolg van bekrompenheid.

Voor ons heeft het weinig belang den H.w. te overtuigen. Geniet hij onze kunst niet, dat is zijne zaak. Wij doen wat wij moeten doen, en de plak heeft op ons geen invloed. Daar kunstuiting zich niet laat aanwijzen als 2 × 2 = 4, heeft het gemoraliseer van P. fr Hieronymus geen zin, noch hebben nut de exploratie tochtjes in den Bijbel op zoek naar verduidelijking van het woord chaos, toevallig gebruikt door P.v.d. Meer (die een dichter is). Kunnen wij uit den Bijbel niet evenveel opdiepen om in een opzet uit een ander gezichtshoek iederen opbouw weer af te breken.

Men coqueteert met den Bijbel. Sofisten.

Hebben wij konstruktivistische plastiekers gebrek aan inhoud? Dit schijnt waar te zijn voor verachterden op kunstgebied. Hiermede worden niet bedoeld weinig gestudeerden, integendeel, wij duiden op hen, die prat gaan op intellectualiteit, opgedaan bij professoren, musea-bestuurders zooals Pol de Mont en andere waanwijzen. De man met de klak ondergaat naïef weg een kunstwerk, admetteert alles omdat hij geen geeïkte formules kent, die afsluiten wat kunst is en wat niet. Moest kunst niet steeds een kreatie zijn? Was het geene uiting van opborrelend

[p. 93]

en innig leven? Hoe kan ze zich dan voegen in de afsluiting eener formuul! Eene kreatie die afgeleid is van eene andere is er geene, maar benadert de imitatie. Wanneer destijds oprechte kunst aan ikonographie deed besluit dit toch niet dat dit heden nog zoo zijn moet. De ikonographie b.v. bij Angelico en alle andere goede kunst was ondergeschikt aan het harmonisch schikken van kleurvlakken. Dit harmonisch schikken lag aan wetten vast. Wetten die den plastieker niet moeten aangeleerd worden, maar waaraan hij uit innerlijke behoefte voldoet. De harmonisch geschikte kleurvlakken der schilderkunstige uiting geven de beroering bij den genieter. Niet de ikonographie. In het ‘Louvre’ ontdekken op de meest idiote wijze alle toeristen met uitroepen achter den wegwijzer: St Jan Baptiste de kleine Jezus enz. Wij zien de ikonographie niet aanals gevende inhoud. Wel de geconcentreerde levenskracht in het beeld. Zij uit zich door den konstruktieven vorm die onze tijdspsyche vertolkt. De gebogen lijn en spiraal is middeleeuwsch. (de weg naar de burcht) Onze rechte lijn (kortsten afstand tusschen twee punten) is een resultaat van het hedendaagsch leven in snel tempo, (de tunnel), het zoeken naar een vaste gegeneraliseerde methode (geen systeem) voor iedere grondstof gebruikt door den kunstenaar tot verwekken van zijn beelden.

De sensitiviteit tegenover de kleur-harmonie en alle andere eigenschappen onzer kunst zijn aanknoopingspunten voor hem die onze kunstwerken lezen wil inplaats van ze te ondergaan. Doch plastische kunst moet men ondergaan als sensitieven mensch. Het lezen is de handeling van den wetenschappelijken, en bijkomstig. Hij die naar inhoud vraagt is op den dwaalweg gebracht door de renaissance, en sluit zich niet alleen voor onze kunst, maar kan in werkelijkheid geene enkele kunst genieten ook niet die van 't verleden.

Geene beelden op een doek die aan bestaande zaken herinneren! Zoodra er op een plastisch werk een vorm te zien is die aan eene bestaande herinnert, dwaalt de genieter af van het kunstwerk naar beelden uit zijn eigen verleden. Het tegenwoordige alleen heeft waarde omdat het verleden en toekomst bevat. Het verleden herinneren is den toestand eigen aan den grijsaard. Wij willen eene kunst die aangrijpt, misschien eene zielregressie opwekt, zoodat de genieter geschikt is voor ontplooiing. Zielsregressie is oneindig verwijderd van herinneringen aan bezit of andere persoonlijke beuzelarijen uit het dagelijksch leven.

Zoodra er eenigen vorm te bespeuren is die aan imitatie doet denken van bestaande dingen zijn alle inhoudzoekers tevreden. Gelukkig is het niet te doen om iemands goedkeuring te oogsten. Zelfs zijn zij tevreden wanneer een kunstenaar acht geeft op hunne bekrompenheid en zijne plastiek camoufleert door omtrekken of détails van bestaande voorwerpen er over te silhouetteeren zooals Gris. Begrijp wel dat Gris dan niet vertrokken is van eenig voorwerp en de vertrekpunten zijner plastiek in hem zelf en zijn vlak lagen.

De zoogezegde kunstenaars in ons land, die hunne doeken volzetten met kromme en uit den haak hangende voorwerpen, blijven slechts nabootsers. daar zij steeds den vorm die zij nabeelden, als vertrekpunt hadden. Daarom tellen zij niet mee in de evolutie der plastiek. Dit hoeft geen verder betoog, iedereen moest hunne zwakke kunde zien. Wij die gedocumenteerd zijn op het gebied plastische kunst weten bij ieder doek dan nog te zeggen welk ander meesterwerk zij plagieerden. Fabrikaat.

Zouden wij voortgaan met weerleggen? Wat baat het. Hij die op kunstgebied geen onderscheid tusschen een meesterwerk en een fabrikaat ziet blijft gesloten. Vooropzettingen zijn gevaarlijk daar hij die niet verstard was het erdoor wordt. Wij zijn konstruktivisten uit ingeborenheid. Wij werken aldus omdat het ons zoo behaagt en zijn er gelukkig door. Waarom zouden wij het dan anders doen?... om u te behagen? Ons laatste doek is niet geschilderd. Wij worden steeds volmaakter en blijven zeer bedacht om niet verstard te geraken.

J. Peeters.

P. Joostens