Het Overzicht. Collection Complète 1921-1925

[p. 139]

Boekbesprekingen

L'esprit esthétique de la révolution Française, door
Maurice Casteels, uitgave: Homo.

Deze wakkere jonge kracht komt ons verrassen met een brochuur over den esthetischen geest der Fransche revolutie. Een betoog voor: de kunstvormverandering ligt in het veranderen der levensopvatting. ‘Quest-ce qu'une civilisation, expansion psychique d'un peuple, sinon un ensemble de notions de beauté?’ zegt hij met Nietzsche. Wij bemerken dat zijne begrippen over ras en standen niet onderhevig aan romantische inzichten, maar zeer objectief zijn. Er wordt betracht met deze brochuur eene nieuwe houding te situeeren tegenover die van den doorsnee kunstkritiker. Deze eenige bladzijden, ofschoon eene massa geschiedkundig materiaal behandelend, zijn zeer aangenaam causeerend geschreven.

Arte d'avan-guardia e Futurismo, door Vinicio Paladini.

Eene brochuur door een aantal reproducties aangedikt, waaronder eene gekleurde van Ivo Pannagi. Deze ontvoogt zich in snel tempo, welhaast staat hij op het standpunt dat wij verdedigden. Deze brochuur is een degelijk bilan dat geen enkel Europeesch avant-garde kunstenaar vergat te noemen.

Propos d'Art contemporain. Auguste Mambour, door Georges Linze. 14 afbeeldingen.

Mambour en Linze zijn ons beiden sympathiek omdat ze zoekend zijn. Beiden te veel sensitivist, doch werk dat ons doet hopen. Mambour staat óp een gevaarlijk keerpunt. Hij voorvoelt dat hij meer het doek bewerken moet, dan figuren uitbeelden. Zijne bespiegelingen boeien hem nog te veel opdat hij logisch zou schilderen en uitsluitelijk schilderen, wanneer hij aan 't werk gaat. De bespiegelingen kunnen slechts Mambour belang inboezemen. De schilderij, die den indruk geven moet met schilderkunstige middelen is nog niet voor de bevatting van Mambour. Er is nog een grooten weg af te leggen.

J.P.

Paul Neuhuys: le Zèbre handicapé. Avec un portrait de l'auteur, par Floris Jespers. Uitgave: Ça Ira, Antwerpen, 1923.

Uit de inleiding van ‘Les Pâques à New-York’ van Cendrars:

‘Ce soir pourtant je pense à Vous avec effroi.
Mon âme est une veuve en deuil au pied de votre Croix.’

Neuhuys begint zijn gedicht ‘Religion’ als volgt:

‘Christ, j'ai trop couru par la ville agitée
et me voici seul, ce soir, dans ma chambre gaie.’

Het slot van Cendrars:

‘Seigneur, je rentre fatigué, seul et très morne...
Ma chambre est nue comme un tombeau...
... Seigneur, je ferme les yeux et je claque des dents...
... Je ne pense plus à Vous. Je ne pense plus à Vous.’

En het slot van Neuhuys:

‘Mais maintenant j'ai sommeil, Seigneur, et je m'endors.
l'âme, tous feux éteints, toutes voiles dehors.’

Indien de invloed van Cendrars nu niet zo erg uitsluitend was, zodanig dat het woord invloed als een klein euphemisme klinkt, dan zou men het vermelden daarvan - al was het dan slechts om af te wijken van de zeer strenge traditie in de vlaamse kritiek - veilig kunnen vergeten. M.a.w.: elk dichter heeft - om Wilsoniaans te spreken - het ‘onvervreemdbaar recht’ beïnvloed te worden. Feitelik zouden de dichters er veel moeten voor voelen een liga te stichten ongeveer zo: ‘Dichtersliga tot het heroveren en het verdedigen van het onvervreemdbaar recht [feitelik hoort het met hoofdletter] beïnvloed te worden.’ Evenwel, naar het princiep: ‘rechten engageren plichten’, zou de heer Neuhuys in deze liga dan slechts kunnen opgenomen worden, wanneer hij de plicht tot het beperken van deze invloed binnen lyrics-natuurlike grenzen zou hebben aanvaard. Dit echter deed de heer Neuhuys in zijn laatste boek niet; daaruit volgt dat we nolens volens wel gedwongen zijn op deze invloed, ja op deze exclusieve invloed te wijzen. Voor de hoger naast mekaar gezette gedichten ‘les Pâques’ van Cendrars en ‘Religion’ van Neuhuys, konstateer ik: l^e identiteit van thema, namelik Kristus binnen het beperkt-persoonlike leven van den dichter, niet binnen het tijdgebeuren, waarbij nog op te merken valt dat het persoonlike leven van Neuhuys merkwaardiger wijze gans koïncideert met het persoonlike gebeuren bij Cendrars [Karakteristieken: moedeloosheid als ‘délectation morose’ en verlangen naar rust, waaraan door een slap opwekken der persoonlik-geïnterpreteerde Kristusfiguur melancholies wordt voldaan]; 2^e een afwisselend opwekken van het Kristus gebeuren en van gebeurtenissen uit het leven van de dichter en 3^e identiteit van techniek: distichon, psalmodieritme, rime pauvre en stafrijm.

Ook elders in ‘Le Zèbre handicapé’ treft men even sterk uitgesproken deze te exclusieve en te duidelike verwantschap Cendrars-Neuhuys. ‘Ma mère comme Madame Bovary jouait des sonates de Beethoven’ heet het in ‘la Prose du Transsibérien’ van Cendrars; en bij Neuhuys in ‘Enfance’ - een thema waarvan men, bij de neiging van de dichter, dadelik het gevaar inziet -: ‘ma mère levait les persiennes vertes et rangeait le linge frais dans les armoires.’ Bij Cendrars echter is dit souvenir als zodanig accident midden het dinamies elan van het gedicht, rechttijdig zet het elan weer aan en de zwaarte die zou kunnen resulteren uit het gebruik van de onvolmaakt verleden tijd door gebeurtenissen in de praesens weer licht gemaakt: het souvenir wordt in een samenhang van onmiddellike lyriek geciteerd. Neuhuys echter blijft in het imperfectum steken, d.w.z. blijft in het verre souvenir, in het grammatikaal verledene, zonder de uitdrukking van het rechtstreeks elan: omyries. De leus van alle dichters vroeger als nu is onveranderlik geweest: weg met het imperfectum! Lyriek juist betekent de kracht alle gebeurtenissen tegenwoordig te maken. Het gebruik van het imperfectum is een der meest aanvechtbare ontdekkingen van het vals expressionisme geweest.

Lyries journalisme zijn de gedichten: ‘Aventure’, ‘Femme’, ‘Chanson’, ‘Soirée’ en ‘Enfance’, - gedichten waarin het vrijvers, naar de lyries-libertijnse mode van '90 als volgt tot zijn ‘recht’ komt:

Mon père jetait sur moi un regard de pitié
tu es un infortuné gosse
qui n'est pas né pour le négoce.’

Dit journalisme geeft de heer Neuhuys trouwens zelf toe, waar hij schrijft:

‘Les poètes n'ont plus rien à dire - ils ont trop de choses à raconter.’

De beste gedichten, naar het princiep der identiteit van het gedicht uitsluitend met zich-zelf, - een gedicht is een gedicht - zijn in deze bundel: ‘Ligne de conduite’ [behalve de slotkonclusie dewelke ons niet mag interesseren], ‘Promenade’ [behalve idem], ‘Nuit’ en ‘Passé’.

De heer Neuhuys houdt niet van theorieën, ‘een estheties wetboekje dat je op zak draagt en bij elke lyriese gelegenheid raadpleegt.’ Zonder theorie echter blijven gedichten, ook zo deze van Neuhuys, een allegaartje van schoonheid ‘en veux-tu en voilà’. Burgerlike anarchie ten slotte. Het boek heet ‘Le Zèbre handicapé’, wat een zeer preciese en geschikte tietel.

P.v.O.

‘Alexandre Archipenko, son oeuvre.’ (Ed. ‘Ukraïnske Slowo’, Berlin, 1923.)

De meest luksueus uitgegeven album onder de vele die tot op heden reeds verschenen over het werk van de gekende ukraïnse beeldhouwer. Zeṡ-enzestig prachtige afbeeldingen waarvan een in kleur, die een wonder van drukkunst vertoont, en een portret van de kunstenaar zijn ingeleid door Hans Hildebrandt. Deze inleiding, zeer bevattelik voor leken, is misschien van inhoud ietwat te alledaags en banaal opsommend in een frans dat letterkundiger had mogen wezen, om nuttig te zijn aan mensen die zich aan het werk van Archipenko interesseren en een zo mooi uitgegeven album willen bezitten. Nu, de lange reeks onberispelik afgedrukte klisjés die volgt is ruimschoots vergeldend, en voor wie een degelik overzicht verlangt op het zeer verscheiden werk van deze nog jonge en reeds alom beroemde kunste-

[p. 140]

naar, is dit boek niet te versmaden. Men bestelt voor Vlaanderen bij ‘Het Overzicht’. (Prijs: f. 50.)

Kurt Liebmann: ‘Schrâg Geôffnet’ (Karl Rauch, Dessau, 1924).

Een reeks gedichten voorafgegaan van een tekening (Novembergruppe?) door Thomas Ring. Enkelen verschenen in ‘Der Sturm’. Duits ekspressionisme in zijn beste verwezenliking.

Rat wüstet Weh
und
wehe wüste
wüstet
wüst
o
weh
o
rot
weh
o.

HENRY PETIOT: ‘Les Voyageuses de l'Ile Fermée.’ Contes illustrés par L. Morei. (Editions des Tablettes, Saint-Raphaël, 1923.)

M. GODINOT-PUVION: ‘Sous le Brassard Rouge.’ Déportations et travaux forcés dans le Nord envahi, 1916-1918. (Valentin Bresle, éditeur, Lille.)

HENRY NICHAUX: ‘Les Rêves et la Jambe.’ Essai philosophique et littéraire (Ça Ira! Anvers, 1923.)

JOS. DUCHESNE: ‘Etais.’ Poèmes. (‘Anthologie’. Numéro spécial, Liège, 1923.)

‘VLAAMSCHE ARBEID.’ Aan de Sept.-Okt. aflevering werkten mede o.m. ook Karel Albert, Fernaut Berckelaers, Victor J. Brunclair, Paul van Ostayen en Jozef Peeters.

‘DER QUERSCHNITT’ geeft in zijn Herfst-aflevering een zeer interessant artikel van Fernand Léger: ‘L'Esthétique de la machine.’ Benevens een honderdtal prachtige afbeeldingen vinden we in dit mooie tijdschrift medewerking van Alexander Blok, Ivan Goll, Puschkin, Maxim Gorkij, enz.

‘DE BOEKEN VAN 'T JAAR 1923’ is een biezonder nummer van het tijdschrift ‘Boek en Kunst’. Veel interessante bijdragen op meer dan 150 bladzijden. Een hoofdstuk der tijdschriften, die toch niet de minst belangrijke verschijningen zijn van onze tijd, werd echter vergeten. Misschien met het onlaakbaar opzet niet voor konkurrenten te propaganderen.

‘LA NERVIE’, n^r 8 aan Joris Minne gewijd, n^r 8 aan Emile Verhaeren. Vooral mooie afbeeldingen.

‘DER STURM’, zal vanaf zijn vijftiende jaargang (1924), slechts vier maal in het jaar verschijnen op circa vijftig bladzijden tekst en vele hout- en linoleumsneden.

‘'T FONTEINTJE’ heeft zijn formaat van 12 × 16 tot 14 × 19 vergroot. Petit à petit l'enfant grandit. Reeds wil het iets in het huishouden te vertellen hebben; maar de mauw flemen van pâ en mâ, en met hen tegen de broers en zusters samenspannen is 'n beetje laf, 'n beetje geparasiteer, ook een droevig stieltje om er te komen, want op die wijze groeit men nooit tot een fontein. - Die langharige heertjes moeten natuurlik tonen dat ze deftige scholen bezochten waar ze leerden lezen en schoon schrijven. Nu echter hebben ze aan hun mooie verzekens, die tot nogtoe nooit het gehalte van Alice Nahon genaakte, een kritiek-rubriek toegevoegd, waarin ze praktiese kennissen van sofistiek ten toon spreiden en handig hun kleingeestig geuit onder het woord ‘rede’ verschuilen. Ze ontdekten n.l. dat Jozef Muls twee verschillende betekenissen gaf aan het woord ‘literatuur’, en Het Overzicht moet meê de ketel in voor een minder verzorgde boekbespreking, - en daarover 32 bladzijden a. u b! Nooit deed het getater van deze... (gesensureerd) zó denken aan een ander fonteintje van Brussel dat beroemd is.

F.B.