De nieuwe kunst in Polen
De nieuwe kunst was reeds in West-Europa in vollen bloei, toen hare eerste stralen in Polen drongen. De politieke toestand, waarin Polen zich voor den oorlog bevond. was een groote hinderpaal voor de normale evolutie van het intelectueel leven.
Het waren de dichters en schilders, geschaard rond het tijdschrift ‘Zdrój’ (De Bron) te Poznan, die de invoerders der nieuwe kunst in Polen waren. Ofschoon dit tijdschrift onder invloed van het Duitsch expressionisme stond, heeft het een grooten invloed uitgeoefend op het kunstleven van ons land. Het heeft de schrijvers ontvoogd van de dogmatische onderworpenheid aan het romantisme en het ‘Jonge Polen’. Het ontwikkelde in de jonge geesten de behoefte naar eene nieuwe kunst. Zelf schiep het niets, maar door zeer eerlijke inlichtingen aangaande de vooruitstrevende beweging in het buitenland, bracht het de Poolse kunstenaars op de hoogte der overwinningen op kunstgebied verwezenlijkt in Frankrijk, Italië en Duitschland.
De kunstenaars van ‘Zdrój’ waren te weinig modern om op logische wijze den weg te vervolgen, die zij ingeslagen waren bij den aanvang hunner aktie. Na eenigen tijd dwalen gingen zij vastberaden tot de boerenkunst en daar raakten zij de begrippen van het primitivisme. Doch vermits zoowel onze romantiekers, als het ‘Jonge Polen’ de volkskunst aanschouwden als de belangrijkste bron hunner inspiratie, was het onderscheid tusschen de kunstenaars van ‘Zdrój’ en die der oudere generatie schier onmerkbaar. Alvorens zij zelf dit resultaat erkenden, ontstond een nieuwe groep te Varsovie. rond het tijdschrift ‘Skamander’.
Dit gebeurde toen het verrezen Polen zich vrij kon geven aan de spontane uiting zijner levende energiën. Tot dan toe werd de gansche natie bezig gehouden door den strijd tegen de verdrukking, terwijl de kunstenaars zich geroepen achtten om de nationale ziel te steunen. Doch dezen toestand verholpen, konden de dichters, dichters zijn. Zij konden zonnig zijn, mochten schrijven zooals hunne scheppende gril het ingaf. Het genot te leven. overmaat der instinkten, de gekke jeugd, de roes van 't bestaan, de vervoering op de wijze van Whitman en Rimband waren de voornaamste klanken hunner dichtkunst. Dit was een groote ideologische verdienste voor een land dat steeds een somber en melancolisch uitzicht had. Nochtans blijven dit slechts verdiensten van ideeën - Op een kunstzinnig domein, ten behoeve van poetischen vorm hebben de jonge dichters van Varsovie niets gedaan. Zij zijn epigonen.
De werkelijke nieuwe Poolsche kunst is ontstaan te Krakau. Te midden van den atmosfeer dier oude stad, die het middenpunt was van het intellectueel leven van Polen tijdens onze politieke slavernij, bleef de behoefte bestaan zich te verzetten tegen de traditie. Hier grepen de meest belangrijke revoluties plaats, die de Poolsche kunst gedurende de 30 laatste jaren onderging.
De eerste kreet van opstand werd geslaakt door een groep schilders die zich zelf ‘Formisten’ noemden. Zij verlangden emancipatie van het kunstwerk en verbanning van het onderwerp; zij streden tegen het nabootsen der realiteit, zij bevochten het impressionisme en het naturalisme, en verdedigen het recht der zuivere beelding. Zij ondergingen het lot van alle novateurs. Beschimping en alle mogelijke moeilijkheden werden hen veroorzaakt. Sommigen hadden niet de kracht om deze toestandn het hoofd te bieden en zij verlieten de banier van het ‘Formisme’ om meer gebaande en erkende wegen te bewandelen. Anderen hebben zich rond het tijdschrift ‘Zwrotnica’ geschaard.
Op het domein der letterkunde verscheen de nieuwe kunst onde de benaming ‘Futurisme’. De meest eminente Poolsche futuristen hebben eenige jaren in Rusland doorgebracht als krijgsgevangenen en leerden daar de Russische futuristen kennen. Terug in Polen, propageerden zij hunne ideën op de wijze, welke Marinetti reeds ingeburgerd had in de kunstbeweging. Voordrachten, aangekondigd door alle middelen voor reklaam, gemaskerde bals met treffende verrassingen.. Dit alles diende om de massa te boeien, te dwingen hen te volgen, Zij trachten de dichterlijke taal te verwerven. Zij schiepen nieuwe woorden, expressiever, meer geschikt om een rechtstreeksch visioen te verwekken. Zij zochten nieuwe metaphoren, en vervormden de schrijfwijze. In den beginne handelden zij in dichte gelederen, met militaire tucht, maar na drie jaren gemeenschappelijk streven, ontbonden zij zich, gedwongen door de meer individualistische evolutie, die hen scheidde.
De meest vooruitstrevenden werken nu mede aan ‘Zwrotnica’ ‘Zwrotnica’ (Spoorwegnaaald) is heden het middenpunt van alle werkelijk Poolsche novateurs. Peiper, Jasinsky, Przybos, Stern, Czyzwsky, Witkiewriz, schrijvers en Zamoysky, Strzeminski, Winkler, Szerzùka, Krynski, plastische kunstenaars. Zwrotnica wil eene kunst toonen, die onze tijd weerspiegelt, wil den mensch de tegenwoordige zenuw toonen, in hem de liefde wekken voor het nieuwe, dat hij zelf schiep, Zwrotnica wil uit de nieuwe ziel de nieuwe kunst lokken, Zwrotnica wil de schoonheidselementen in het licht stellen ontstaan nit het moderne leven, voor de scène, de vormen en de instrumenten. Zwrotnica wil den stijl onzer eeuw helpen ontstaan (Peiper ‘vertrekpunten Zwrotn. no I) De stad, de massa, de machien, de ekonomische verhoudingen, de bioscoop en de techniek zijn de stuwkrachten voor een modern kunstenaar. Dit wil niet zeggen dat men deze modische zaken moet aanwenden als onderwerp maar wel dat men er zich van bedienen moet om de middelen der kunst te verrijken, en zelfs voor de natuur van zekere kunsten te vervormen. Men moet belang trekken uit de vormen van het tegenwoordig leven om nieuwe kunstvormen te scheppen. Dit is de houding van Peiper tegenover het leven. Niet alle medewerkers van Zwrotnica zijn deze zienswijze deelachtig Voor Witkiewriz bestaat het leven niet. Hij verlangt den nieuwen vorm ontdaan van allen invloed van het omringende leven.
Jasinsky, futurist, wil het leven vervormen. Ontegenzeggelijk werd Peiper door het Italiaansch futurisme beinvloed maar het zijn slechts de eerste stellingen die hem met Marinetti vereenigen, De gevolgtrekkingen zijn totaal verschillend (Art. Zwrotn. no 6. Kritiek op het Futurisme)
De verbindingen, die het tijdschrift uit Krakau met het buitenland heeft, beletten niet dat het voor Polen de lijn trekt die noodig is om onze kunstenaars te drijven tot hun eigen mogelijkheden.
De gevolgen vooruitzien is onmogelijk: ‘Zwrotnica’ bevind zich aan het begin van een leven. Nu vangt de konstruktie aan.
Tegenwoordig bestaan er twee belangrijke tijdschriften in Polen; ‘Skamander’ en ‘Zwrotnica’. Skamander heeft zijne zending volbracht en voor Zwrotnica ontplooit zich de toekomst.
(vert. J.P.)
JAN BRZȩKOWSKI. (Krakau)
Auteursrechtelijk beschermd
