Poëziekrant. Jaargang 16

[p. 20]

Vertaald

Wislawa Szymborska
Jeannine Vereecken

Wislawa Szymborska (1923) wordt gerekend tot de drie beste Poolse dichters na de tweede wereldoorlog. Samen met haar generatiegenoten Tadeusz Rózewicz en Zbigniew Herbert geniet ze internationale faam, en haar gedichten werden in verschillende talen vertaald. Bij veel lezers geniet Szymborska de voorkeur, dankzij haar verbazende originaliteit, haar steeds nieuwe thema's en technieken.

Szymborska werd geboren nabij Poznan, en verhuisde later naar Krakau. Ze studeerde er sociologie en Poolse letterkunde aan de Jaggiellonski-universiteit. Als dichter debuteerde ze in 1943. In 1952 verscheen haar eerste bundel, Daarom leven wij, gevolgd door Vragen aan mezelf (1954) en Roepen om Yeti (1957). In 1962 kreeg ze de Staatsprijs voor Poëzie voor haar bundel Zout.

Vanaf 1967 (Honderd vertroostingen) begint haar rijpere periode, qua techniek gekenmerkt door het vrije vers, qua thematiek door beschouwingen over de plaats van de mens in het universum. In 1972 verscheen In elk geval en in 1976 Een groot getal. Haar laatste bundel, Mensen op de brug (1986), is in ieder opzicht een hoogtepunt. In augustus 1991 ontving de dichteres de Goethe-prijs van de stad Frankfurt am Main voor haar oeuvre.

Szymborska is een universele, ‘filosofische’ dichteres. Haar poëzie wekt een bedrieglijke indruk van eenvoud en lichtvoetigheid, maar is zeer gesofisticeerd, complex en diepzinnig. Dat komt omdat Szymborska steeds uitgaat van een alledaagse waarneming, om vervolgens met grote ernst, maar nooit zonder een vleugje ironie of humor, door te dringen tot de kern: het verschijnsel mens. De mens in de maatschappij, in de politiek, in de geschiedenis, in de natuur, in het universum, kortom het leven zelf, vormt haar belangrijkste thema. Een ander geliefkoosd onderwerp is de vreugde van het schrijven.

Op de vraag naar de evolutie van haar werk, antwoordde Szymborska met een citaat van de Poolse dichter Norwid: ‘Vroeg in het leven mag de kunstenaar zeggen: de aarde is rond als een bol, maar wanneer hij oud wordt, moet hij streven naar meer nauwkeurigheid en zeggen dat de aarde afgevlakt is aan de polen.’

Over de vertaler

Jeanmne Vereecken is professor aan het Seminarie voor Slavistiek van de Rijksuniversiteit Gent. Met de poëzie van Szymborska (een Nederlandstalige bundel is in voorbereiding) maakt ze haar debuut als vertaler. De basis van een aantal vertalingen kwam tot stand in samenwerking met de studenten van de cursus Pools.

Skelet van een dinosaurus

Geliefde Broeders,
wij zien hier een voorbeeld van slechte proporties:
Vóór ons rijst het skelet van een dinosaurus -

Dierbare Vrienden,
links de staart naar één eeuwigheid,
rechts de nek naar de andere -

Waarde Kameraden,
in het midden vier poten, weggezakt in de modder,
onder een berg van een lichaam -

Lieve Burgers,
de natuur maakt geen fouten, maar houdt wel van grapjes:
aandacht alstublieft voor dit belachelijke kopje -

Dames en Heren,
zo'n kopje was niet in staat vooruit te zien,
't is dan ook het kopje van een uitgestorven reptiel -

Hooggeachte Vergadering,
te weinig hersens, teveel eetlust,
meer dwaze slaap, dan wijze angst -

Waarde Gasten,
in dit opzicht zien wij er veel beter uit,
het leven is mooi en de aarde van ons -

Uitmuntende Delegatie,
de sterrenhemel boven de denkende riethalm,
en daarin de wet van de moraal -

Edelachtbare Commissie,
Het lukte slechts eenmaal,
en wellicht enkel onder deze zon -

Hoge Raad,
hoe behendig die handen,
hoe welsprekend die lippen,
hoeveel hoofd op die schouders -

Hoogste Instantie,
wat een verantwoordelijkheid in plaats van een staart -

(Uit: In elk geval)

Twee apen van Breugel

In mijn droom zie ik me weer bij het eindexamen:
vóór het open raam zitten twee geketende apen,
achter het raam verglijdt de lucht
en kabbelt de zee.

Ik heb het over de geschiedenis van de mensheid.
Ik stamel en ik stuntel.

Eén aap fixeert me met een ironische glimlach,
de andere schijnt te sluimeren -
maar als na een vraag weer stilte intreedt,
fluistert hij me het antwoord in
met een licht gerinkel van zijn ketting.

(Uit: Roepen om Yeti)

[p. 21]

Lof van mijn zuster

Mijn zuster schrijft geen verzen
en het is onwaarschijnlijk dat ze plots zou beginnen.
Dat heeft ze van moeder, die schreef geen verzen,
en van vader, die schreef ook geen verzen.
Onder het dak van mijn zuster voel ik me veilig:
mijn schoonbroer zou voor niets ter wereld verzen schrijven.
En al begint dit wat eentonig te klinken:
geen van mijn verwanten houdt zich bezig met verzen.

In de schrijfla van mijn zuster vind je geen oude verzen
en in haar handtas ook geen verse.
En nodigt mijn zuster mij voor het middageten,
dan trakteert ze me stellig niet op het lezen van verzen.
Haar soep is uitstekend, zonder premeditatie,
en haar koffie morst ze niet op manuscripten.

In veel families schrijft er niemand verzen,
maar áls het zo is, dan meestal meer dan één.
Soms klatert poëzie neer in watervallen generaties lang,
en schept gevaarlijke draaikolken in de familiebanden.

Mijn zuster beoefent het keurig gesproken proza,
en haar geschreven werk is beperkt tot ansichtkaarten,
met dezelfde beloftevolle tekst, elk jaar weer:
dat als ze thuiskomt,
ze alles
alles
alles zal vertellen.

(Uit: Een groot getal)

In elk geval

Het kon gebeuren.
Het moest gebeuren.
Het gebeurde vroeger. Later.
Dichter. Verder.
Het overkwam joú niet.

Jij ontkwam, omdat je de eerste was.
Jij ontkwam, omdat je de laatste was.
Omdat je alleen was. Omdat er mensen waren.
Omdat je links nam. Omdat je rechts nam.
Omdat het regende. Omdat het schemerde.
Omdat het zonnig weer aanhield.

Gelukkig was daar een bos.
Gelukkig waren daar geen bomen.
Gelukkig was er een spoorstaaf, een haak, een balk, een rem,
een venstergat, een bocht, een millimeter, een sekonde.
Gelukkig dreef er een scheermes op het water.

Dankzij, omdat, nochtans, ondanks.
Wat zou er gebeurd zijn, was er een hand, een been,
op een stap, een haar na,
door een samenloop van omstandigheden.

Hier ben je dus? Nog juist de dans ontsprongen.
Het net had slechts één maas, en jij glipte erdoor?
Ik sta nog steeds verwonderd, vind geen woorden.
Luister,
hoe snel jou hart in mij klopt.

(Uit: In elk geval)

Thuiskomen

Hij kwam thuis. Zei geen woord.
Toch was het duidelijk dat hem iets was overkomen.
Gekleed ging hij liggen.
Stopte zijn hoofd onder de deken.
Trok zijn knieën op.
Hij is bijna veertig, maar niet op dit ogenblik.
Hij leeft - maar net zoveel als in de moederschoot
achter zeven huiden, in het beschermende duister.
Morgen houdt hij een voordracht over homeostase
in het ontstaan van de melkwegstelsels.
Nu heeft hij zich opgerold en slaapt.

(Uit: In elk geval)

Teveel

Een nieuwe ster ontdekt,
wat niet betekent dat het lichter werd
en dat een leemte werd gevuld.

De ster is groot en ver,
Zo ver, dat ze klein is,
zelfs kleiner dan de andere
die veel kleiner zijn dan zij.
Verwondering zou hier niet verwonderlijk zijn,
als we er maar tijd voor hadden.

Ouderdom, massa, positie van de ster,
dat alles is voldoende
om een doktoraat mee te vullen
en een klein glaasje wijn
in hemelhoge kringen:
de astronoom, zijn vrouw, verwanten en collega's,
ongedwongen sfeer, stadskledij,
keuvelen over lokale nieuwtjes
bij het knabbelen van aardse nootjes.

De ster is prachtig,
maar dit is nog geen reden
om niet te klinken op de gezondheid van onze dames
zo onvergelijkelijk dichter bij.

Ster zonder konsekwenties.
Zonder invloed op het weer, de mode, de uitslag van de match,
regeringswijzigingen, inkomsten en ontwaarding.

Zonder weerslag op propaganda of zware industrie.
Zonder weerspiegeling in het politoer van de vergadertafel.
Teveel voor de opgetelde dagen van het leven.

Waarom zou men zich hier afvragen,
onder hoeveel sterren een mens geboren wordt,
en onder hoeveel hij even later weer sterft.

Een nieuwe.
- Toon mij nu eens waar ze staat.
- Tussen dat grauwe, uitgerafelde wolkje
en daar, meer naar links, dat acaciatakje.
- Aha - zeg ik.

(Uit: Mensen op de brug)