Poëziekrant. Jaargang 16

[p. 13]

Vertaald

Wallace Stevens
Bart Eeckhout

Wallace Stevens (1879-1955) wordt, sinds T.S. Eliot in ongenade viel, vrij algemeen beschouwd als de grootste modernistische dichter die Amerika heeft voortgebracht, en misschien wel de grootste Amerikaanse dichter van de hele twintigste eeuw. Niets leek dat aanvankelijk te voorspellen. Na een algemene vorming aan Harvard studeerde Stevens rechten in New York en werd hij advocaat. In 1916 ging hij in Hartford, Connecticut wonen, waar hij opklom tot vice-voorzitter van een van de grootste Amerikaanse verzekeringsmaatschappijen, en zich specialiseerde in het verzekeren van veestapels. Poëzie leek bij dat alles maar op het tweede plan te komen: het was wachten tot 1923, toen de dichter al 44 was, voor zijn eerste bundel, Harmonium, verscheen.

De bundel sloeg bovendien niet aan. De gedichten werden gekenmerkt door elegantie, verbale en technische virtuositeit, ‘wit’, nonsenswoorden en gekke titels, excentrieke fantasie en een eigengereid klank- en kleurenspel. Ze waren hedonistisch, niet zelden precieus, en affirmeerden vrolijk hun atheïsme: geen eigenschappen die geschikt waren om in de gratie te komen bij een publiek dat net Eliots The waste land aan het ontdekken was en daarin de toenmalige tijdsgeest meende te onderkennen.

Stevens was een tijdlang ontmoedigd. Afgezien van een wat aangevulde herdruk van Harmonium duurde het nog eens twaalf jaar voor een nieuwe bundel verscheen. Die bleek echter de aanzet tot een indrukwekkende produktie in de laatste twintig jaar van Stevens' leven. En hoewel zijn gedichten steeds abstracter, ontwijkender en ongrijpbaarder werden, groeide de reputatie van Stevens gestaag. Bij zijn overlijden was hij een gefêteerd dichter.

Populair was Stevens daarom nog niet. Hij kan het ook nooit worden. Typerend voor hem zijn immers uitspraken als: ‘Poetry must resist the intelligence almost completely’, ‘Poetry must be irrational’, ‘A poem need not have a meaning and like most things in nature often does not have.’ Met uitzondering van zijn vroegste gedichten (waaruit bijgaande selectie hoofdzakelijk komt) balanceert Stevens vaak op de grens van het verstaanbare. Op die grens speelt hij met zijn favoriete thema, de verhouding tussen verbeelding en werkelijkheid.

Stevens is bij uitstek een oeuvre-dichter. ‘One poem proves another and the whole’, schreef hij eens. Deze vertalingen kunnen dan ook niet meer zijn dan een uitnodiging om verder op ontdekkingsreis te gaan in zijn vreemd poëtisch universum.

Over de vertaler

Bart Eeckhout (Gent, 1964) studeerde Germaanse filologie in Gent en Engelse en vergelijkende literatuur in New York. Hij is als aspirant bij het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek verbonden aan de Universiteit Gent en werkt aan een doctoraat over de poëzie van onder andere Wallace Stevens. Voor het Nieuw Wereldtijdschrift recenseert hij romans en klassieke muziek. Eerder vertaalde hij gedichten van Richard Wilbur en Allen Ginsberg.

Zes veelzeggende landschappen

Een oude man zit
In de schaduw van een pijnboom
In China.
Hij ziet ridderspoor,
Blauw en wit,
Aan de rand van de schaduw,
Bewegen in de wind.
Zijn baard beweegt in de wind.
De pijnboom beweegt in de wind.
Zo vloeit water
Over wieren.

De nacht heeft de kleur
Van een vrouwenarm:
Nacht, het vrouwelijke,
Duister,
Welriekend en soepel,
Verbergt zichzelf.
Een poel schijnt,
Als een armband
Geschud in een dans.

Ik meet mijzelf
Tegen een grote boom.
Ik stel vast dat ik veel groter ben,
Want ik reik tot helemaal tegen de zon,
Met mijn oog;
En ik reik tot de kust van de zee
Met mijn oor.
Niettemin, ik hou niet van
De manier waarop de mieren
In en uit mijn schaduw kruipen.

Toen mijn droom vlakbij de maan was,
Vulden de witte vouwen van haar jurk zich
Met geel licht.
De zolen van haar voeten
Werden rood.
Haar haar vulde zich
Met bepaalde blauwe kristallisaties
Van sterren,
Niet ver weg.

[p. 14]

V

 

Niet alle messen van de lantarenpalen,

 

Noch de beitels van de lange straten,

 

Noch de houten hamers van de koepels

 

En hoge torens,

 

Kunnen kerven

 

Wat één ster kan kerven,

 

Schijnend door de druiveblaren.

Rationalisten, met vierkanten hoeden,
Denken, in vierkanten kamers,
Kijkend naar de vloer,
Kijkend naar het plafond.
Zij beperken zich
Tot rechthoekige driehoeken.
Ais ze romboïden probeerden,
Kegels, golvende lijnen, ellipsen -
Zoals, bijvoorbeeld, de ellips van de halvemaan -
Zouden rationalisten sombreros dragen.

Theorie

Ik ben wat rond mij is.

Vrouwen begrijpen dit.
Men is geen hertogin
Honderd meter van een koets.

Dit dan zijn portretten:
Een zwarte vestibule;
Een hoog bed afgeschermd door gordijnen.

Dit zijn slechts voorbeelden.

Overheersing van zwart

's Nachts, bij het vuur,
Warrelden de kleuren van de struiken
En van de gevallen blaren,
Zichzelf herhalend,
In de kamer,
Zoals de blaren zelf
Warrelend in de wind.
Ja: maar de kleur van de zware hemlockdennen
Kwam schrijden.
En ik herinnerde mij de schreeuw van de pauwen.

De kleuren van hun staarten
Waren als de blaren zelf
Warrelend in de wind,
In de schemerwind.
Zij streken over de kamer,
Net zoals zij vlogen van de takken van de hemlockdennen
Neerwaarts tot de grond.
Ik hoorde hen schreeuwen - de pauwen.
Was het een schreeuw tegen de schemering
Of tegen de blaren zelf
Warrelend in de wind,
Warrelend zoals de vlammen
Warrelden in het vuur,
Warrelend zoals de staarten van de pauwen
Warrelden in het luide vuur,
Luid zoals de hemlockdennen
Vol van het geschreeuw van de pauwen?
Of was het een schreeuw tegen de hemlockdennen?

Buiten het raam
Zag ik hoe de planeten zich verzamelden
Zoals de blaren zelf
Warrelend in de wind.
Ik zag hoe de nacht kwam,
Kwam schrijden zoals de kleur van de zware hemlockdennen
Ik was bang.
En ik herinnerde mij de schreeuw van de pauwen.

Studie van twee peren

Opusculum paedagogum.
De peren zijn geen vedels,
Naakten of flessen.
Zij gelijken op niets anders.

Zij zijn gele vormen
Samengesteld uit curves
Opzwellend naar de basis toe.
Zij zijn rood getoetst.

Zij zijn geen vlakke oppervlaktes
Die gebogen contouren hebben.
Zij zijn rond
Naar de top spits toelopend.

In de manier waarop zij gemodelleerd zijn
Zijn er beetjes blauw.
Een hard droog blad hangt
Van het steeltje.

Het geel glinstert.
Het glinstert met vele gelen,
Citroenkleuren, oranjes en groenen
Bloeiend over de schil.

De schaduwen van de peren
Zijn klodders op het groene kleed.
De peren worden niet gezien
Zoals de waarnemer wit.