Segheliin. Codicologische, bibliografische en tekstkritische studie en editie

[p. 276]

In één woord...

Uit het uitvoerig notenapparaat laten zich nu enkele opvallende krachtlijnen binnen de respectieve teksten distilleren. Zij hebben geenszins de pretentie hs. en druk exhaustief te typeren, maar moeten veelal als een vorm van waardebepaling worden gelezen.

Bij een eerste aanblik geeft het hs. een verzorgde indruk, zoals al bij zijn beschrijving vastgesteld. Uiterlijke schoonheidsfoutjes zijn binnen de duizenden verzen erg schaars: zo krijgt de m nog al eens vier beentjes of komt de pen een enkele keer niet van het papier, zodat in één ruk lijkt doorgeschreven. Verder is het zowat systematisch niet doorhalen van wat verkeerd werd genoteerd waarschijnlijk veeleer te interpreteren als een poging van de kopiist om zijn kopij netjes te houden dan wel als slordigheid. Stapt men echter over van vorm naar inhoud, dan smelt de indruk van zorg als sneeuwvoor de zon. Meer dan 500 manke rijmen, soms door loutere omwisseling der woordvolgorde of aanvulling van een vergeten laatste woord van het vers te herstellen; een reeks weesrijmen, al dan niet gepaard gaande met een hiaat in het tekstverloop; niet geregistreerde verkortingsstreepjes; verkeerd opgeloste afkortingen; verschrijvingen en foutief geplaatste verzen; vooral ogensprongen; het doorlopend ontbreken der initialen; een vracht syntactische en lexicale fouten en schoolvoorbeelden van knoeiwerk wisselen mekaar af in een onverkwikkelijke foutendans. Zelden is uit te maken of we bij het uiteenlopen van hs. en druk met een bewuste verkorting of uitbreiding dan wel met een manke tekstoverleving te maken hebben. In het geval van een ogensprong - op basis van dit fenomeen laat zich het merendeel deronderlinge verschillen tussen B. en G. verklaren die boven de versgrens uitstijgen -, ligt de keuze van foute tekstoverlevering wel voor de hand. Maar schaars zijn de plaatsen die eenduidig als bekorting kunnen worden getypeerd. Het probleem begint trouwens al bij de vraag wanneer er überhaupt ondubbelzinnig van verkorting sprake kan zijn. Wij hebben het procédé vermoed telkens (en dit is echt niet vaak) in B. een bepaalde passus op zo'n manier ontbrak dat het rijm intact bleef en ook de inhoud zinvol, terwijl er ook niet een aanwijsbare hint was dat we met een

[p. 277]

ogensprong te maken hadden. In alle overige gevallen menen we eerder met foute tekstoverlevering te doen te hebben. Alleszins lijkt het ons niet zo dat de tekst in B. systematisch werd veranderd (steeds vergeleken bij G. en ten aanzien van de eigen legger) met de bedoeling het verhaal bewust een andere zin of wending te geven. Het komt ons wel voor dat sporadisch een vers om zijn oorspronkelijk moeilijke formulering werd gemodelleerd, zoals G. van zijn kant passim nieuwere woorden voor oudere vormen introduceert, maar daarover verder meer (vgl. lijst in Inleiding Verdam en onze §. over Lokalisering). Ook bij het aangeven van hoeveelheden en het vermelden van getallen zien we B. en G. vaker een eigen weg inslaan. We hebben in de noten te gepaster tijd ons vermoeden uitgesproken dat de reden hiervoor mogelijk in een niet begrijpen van in dit verband door de legger gebruikte afkortingen moest worden gezocht (vgl. o.m. 10338).

Ook G. is uiterlijk verzorgd. Voor een druk is dat eigenlijk al wat te verwachten. Alle initialen, die nota bene zelden op gelijke hoogte in de tekst zijn te vinden met deze uit B., zijn er ingevuld, de enkele gevallen niet te na gesproken die zich situeren op de vier bij rubricatie overgeslagen folio-zijden en deze waar de initialen ontbreken omdat zij blijkbaar niet zo evident waren (als b.v. bij (waarschijnlijk) minder courante eigennamen) en de rubricator blijkbaar niet de moeite nam om in de tekst de oplossing na te pluizen. Een enkele keer werd een verkeerde initiaal ingevuld. In het oog springende fouten zijn verder het sporadisch gebruik van minuskels i.p.v. hoofdletters aan het begin van de regel en enkele verkeerde (omgekeerde of een regel naar beneden getuimelde) letterzettingen. Het aantal drukfouten stricto sensu is miniem. Dit alles neemt niet weg dat G. inhoudelijk niet altijd intact verloopt, al zijn er globaal genomen wel veel minder fouten dan in B.: vergeleken bij de meer dan 500 manke rijmen van B. heeft G. er met 220 aanzienlijk minder, terwijl het aantal weesrijmen er, op één enkele uitzondering na (9627), zelfs volledig is weggewerkt. Net als B. wordt ook de druk door een reeks ogensprongen ontsierd. Van bekorting lijkt er ons af en toe, net iets vaker dan in B., sprake te zijn waar een aantal verzen uit B. worden samengenomen en iets omgebogen tot minder verzen die ook nog rijmen, mét behoud van de betekenis zoals in B. gegeven; verder in enkele passages waar vergeleken bij B. bepaalde verzen niet voorkomen en de reeds hoger uiteengezette voorwaarden vervuld zijn van intact rijmschema

[p. 278]

en inhoud en duidelijk geen geval van ogensprong. Zo sluit, om het bij één vb. te houden, in al de drukken 3872 onmiddellijk bij 3835 aan, en wordt dus flink bekort in het anders toch wel erg uitgesponnen verhaal van het duel met de reuzen.

Tenslotte heeft het toeval gewild dat van B. én G. het einde van het verhaal verloren ging: B. breekt af na 11524 verzen (ter hoogte van 12088 der synoptische nummering), G. gaat nog 7 verzen verder en scoort een totaal van 11655 verzen. Geen van beide teksten heeft dan ook de vermelding van de moord op beide ouders bewaard. Als B. vanaf vs. 2810 niet zelf van moord op vader én moeder zou zijn gaan gewagen, zou men zich dan ook kunnen gaan afvragen of in B., waar aanvankelijk alleen wordt voorspeld dat de vader zal worden vermoord, de moeder eigenlijk überhaupt wórdt gedood.

Uit al het voorgaande concluderen dat G. algemeen een betere tekstoverlevering bevat dan B. is dan ook weer niet juist. Wanneer beide teksten uiteenlopen geeft B. immers meer dan eens een formulering die duidelijker is, of een versvolgorde die logischer lijkt; anderzijds kunnen vanuit G. waarschijnlijk evenzoveel tegenvoorbeelden worden aangevoerd waarin G. logischer of juister voorkomt. Een aantal passages blijft overigens nog altijd illustratief voor het ongelijk van beide teksten op hetzelfde ogenblik, terwijl niet enkel uit G. een reeks staaltjes van knoeiwerk kan worden gedistilleerd. G. en B. hebben dan ook hun waarde voor wie de Seghelijn-tekst wil leren kennen, en dit niet enkel vanuit het besef dat beide als onafhankelijke entiteiten hebben gecirculeerd.