Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxvj. Capittel.

Isaac vertreckt hongers halven nae Gerar, vers 1. etc. alwaer hem Godt beveelt te blyven, ende niet nae Egypten te trecken, vernieuwende hem de beloften aen Abraham gedaen, 2. Isaac seyt, dat Rebecca sijne suster zy, 7. De Koninck Abimelech, het contrarie merckende, bestraft hem, ende verbiedt sijnen onderdanen dese echte lieden eenichsins te beschadigen, 8. Isaac wort seer van Gode gesegent; daerom hem de Philistijnen benijden, ende sijne waterputten stoppen, 12. Op Abimelechs aenseggen vertreckt hy van daer nae de leegte van Gerar, ende heeft moeyte om levendich water, dat hy ten laetsten bekomt, 18, 19, 32. etc. Vertreckt nae Berseba, ende wort aldaer door eene verschijninge van Godt getroost, dien hy met openbaren Godtsdienst danckt, 23. Abimelech maeckt een verbont met hem, 26. Esau trouwt tot sijner ouderen verdriet, 34.

1

ENde daer was honger ¹ in dat lant, behalven den eersten honger, die ² in de dagen Abrahams geweest was: daerom tooch Isaac tot ³ Abimelech der Philistynen Koninck, ⁴ nae Gerar.

1 T.w. in het lant Canaan, daer Isaac des maels woonde.

2 Siet bov. 12.10.

3 Siet bov. 20. op 't vers 2. 't is onseker of dese de selve geweest sy, vanden welcken in 't voorgemelte cap. gesproken is, overmits hy seer grooten ouderdom soude moeten gehadt hebben. Het schijnt dat hy sijn navolger in de regeringe geweest is.

4 Siet bov. cap. 10.19. ende 20. op 't vers 1.

2

Ende de HEERE verscheen hem, ende seyde; ⁵ En treckt niet af nae Egypten: woont in't lant, dat ick ⁶ u aenseggen sal:

5 Gelijck ghy voorgenomen hebt te doen, nae 't exempel uwes vaders. bov. 12.8.

6 Siet het volgende vers.

3

Woont als vreemdelinck in dit lant, ende ick ^a sal met u zijn, ende sal u segenen: want u ende uwen zade sal ick ⁷ alle dese landen geven, ende ick sal den eedt bevestigen, ⁸ dien ick Abraham uwen vader gesworen hebbe.

a Boven 13.15. ende 15.18.

7 Die op het eynde van het 15. cap. verhaelt, ende genoemt worden.

8 Siet bov. cap. 22.16, 17.

4

Ende ^b ick sal u zaet vermenichvuldigen, als de sterren des hemels, ende sal uwen zade alle dese landen geven: ende in ⁹ uwen zade sullen gesegent worden alle volcken der aerde:

b Bov. 12.3. ende 18.18. ende 22.18.

9 Siet de aent. bov. 22. op vers 18.

5

¹⁰ Daerom dat Abraham mijne stemme gehoorsaem geweest is, ende heeft onderhouden ¹¹ mijn bevel, mijne geboden, mijne insettingen, ende mijne wetten.

10 Siet bov. cap. 22. op vers 16.

11 Hebr. onderhoudinge, bewaringe, waerneminge. Dat is, dat ick hem bevolen hadde te onderhouden. alsoo Lev. 18.30. Deut. 11.1. Dese 4. woorden houtmen aldus te moeten onderscheyden worden: dat het eerste gemeyn zy, beteeckenende al het gene dat Godt bevolen ende verordineert heeft, ende de andere 3. in't bysonder op eenige dingen onderscheydelick haer aensien hebben: als de Geboden op de wet der zeden, de insettingen, op de wet der ceremonien, de wetten op de leere van het gene men schuldich is te gelooven, etc. Elders worden hier by gevoecht de Rechten, door de welcke verstaen worden de burgerlicke wetten Deut. 11.1.

6

Also woonde Isaac te Gerar.

7

Ende ¹² als de mannen van die plaetse hem vraegden van sijne huysvrouwe, seyde hy; Sy is mijn suster: want hy vreesde te seggen, mijne huysvrouwe, op dat my misschien ¹³ [seyde hy] de mannen deser plaetse niet en dooden, om Rebecca; want sy was schoon van aengesicht.

12 Siet gelijcke exempelen in Abraham, bov. cap. 12.13. ende capit. 20.2.

13 Dit wort hier by gevoegt uyt het 9. vers Diergelijcke byvoegsel, siet Ios. 24.23. 1.Reg. 20.34. 2.Corinth. 9.6.

8

Ende het geschiedde, ¹⁴ als hy eenen langen tijt daer geweest was, dat Abimelech de Koninck der Philistynen ter venster uyt keeck: ende hy sach, dat, siet, Isaac was ¹⁵ jockende met Rebecca sijne huysvrouwe.

14 Hebr. als de dagen hem aldaer verlengt, ofte, lanck geworden waren.

15 Verstaet, eenige vrye, doch eerlicke gebeerden gebruyckende, uyt dewelcke de Koninck konde afnemen, dat sy man ende wijf waren.

9

Doe riep Abimelech Isaac, ende seyde; Voorwaer siet, sy is uwe huysvrouwe, hoe hebt ghy dan geseyt, Sy is mijne suster? ende Isaac seyde tot hem; Want ¹⁶ ick seyde, dat ick niet misschien om harent wille sterve.

16 T.w. by my selven. D. ick dachte. Siet bov. 20. op het vers 11.

10

Ende Abimelech seyde; Wat is dit [dat] ghy ons gedaen hebt? lichtelick hadde een van desen volcke by uwe huysvrouwe gelegen, so dat ghy eene ¹⁷ schult over ons soudt gebracht hebben.

17 D. eene misdaet, die straffe verdient. Siet boven 20.9.

11

Ende Abimelech geboodt den gantschen volcke, seggende: So wie desen man of sijne huysvrouwe ¹⁸ aenroert, ¹⁹ sal voorseker gedoodt worden.

18 D. beschadigt, het zy met woorden, ofte wercken, in lijf, eere, ofte goet. aenroeren, voor, beschadigen, wort oock gebruyckt ond. vers 29. Ios. 9.19. Ruth 2.9. Iob 1.11. Psal. 105.15. ende Zach. 2.8.

19 Hebr. Stervende gedoodt worden, ofte, met der doot gedoodt worden.

12

Ende Isaac zaeyde in dat selve lant,

[fol. 13v]

ende hy ²⁰ vondt in dat selve jaer ²¹ hondert maten, want de HEERE segende hem.

20 D. hy kreech, ontfinck, bequam.

21 D. voor eene mate, die hy gezaeyt hadde, kreech hy 100 maten inden oogst. Het Hebr. woort beteeckent publijcke bekende maten van droge waren.

13

Ende die man wert ²² groot; ²³ ja hy wert doorgaens grooter, tot dat hy seer groot geworden was.

22 D. rijck ende machtich, als bov. 24.35.

23 Hebr. ende hy ginck gaende ende groot wordende. siet sulcke maniere van spreken, bov. 8.3. 2.Sam. 3.1. ende Ionae 1.11. inde aent.

14

Ende hy hadde besittinge van ²⁴ schapen, ende besittinge van runderen, ende ²⁵ groot gesinde: so dat hem de Philistynen benijdeden.

24 D. beslach van cleyn ende groot vee. Siet bov. 12. op het vers 16.

25 D. veel dienstvolcks, ende groote bouwerye van ackers, wijngaerden, hoven, boomgaerden. Siet Iob 1.3.

15

Ende alle de putten ²⁶ die sijns vaders knechten in de dagen sijns vaders Abrahams gegraven hadden, die stopten de Philistynen, ende vuldense ²⁷ met aerde.

26 Siet bov. 21.25.

27 Hebr. met stof.

16

Oock seyde Abimelech tot Isaac; Treckt ²⁸ van ons, want ghy zijt veel machtiger geworden dan wy.

28 Hebr. van met ons.

17

Doe tooch Isaac van daer: ende hy ²⁹ legerde sich ³⁰ in den dale Gerar, ende woonde aldaer.

29 Gelijcke maniere van spreken siet ond. cap. 33.18. ende elders.

30 D. in een leech lant, een stuckweechs van daer gelegen.

18

³¹ Als nu Isaac wedergekeert was, groef hy die water-putten op, die sy ten tijde Abrahams sijns vaders gegraven, ende die de Philistynen na Abrahams doot toegestopt hadden: ende hy noemde hare namen nae de namen, daer mede sijn vader die genoemt hadde.

31 Hebr. ende Isaac keerde weder ende groef op. And. ende Isaac groef weder op.

19

De knechten Isaacs dan groeven in dien dale, ende sy vonden aldaer eenen put ³² van levendich water.

32 Dat voort quam uyt verborgene aderen, altijts clare, versche, ende drinckelicke wateren opwellende. Verg. Lev. 14.5, 50. ende 15.13. Num. 19.17. Cant. 4.15.

20

Ende de herders van Gerar twisteden met Isaacs herders, seggende; Dit water hoort ons toe: daerom noemde ³³ hy den name van dien put ³⁴ Esek, om dat sy met hem gekeven hadden.

33 T.w. Isaac.

34 D. twist, gekijf.

21

Doe groeven sy eenen anderen put, ende daer twisteden sy oock over, daerom noemde hy sijnen name ³⁵ Sitna.

35 D. Vyantschap, haet, wederstant. Van het selve Hebr. woort wort de Duyvel genoemt, Satan. D. weder-partyder, hater.

22

Ende hy brack op van daer, ende groef eenen anderen put, ende sy en twisteden over dien niet: daerom noemde hy sijnen name ³⁶ Rehoboth, ende seyde; Want nu heeft ons de HEERE ruymte gemaeckt, ³⁷ ende wy zijn gewassen in dit lant.

36 D. ruymten, uytbreydingen.

37 And. op dat wy wassen: ofte, wy sullen wassen.

23

Daer na tooch hy ³⁸ van daer op nae ³⁹ Ber Seba.

38 T.w. uyt het dal van Gerar.

39 Alwaer sijn vader langen tijt gewoont hadde. Siet bov. 21.31, 32, 33.

24

Ende de HEERE verscheen hem ⁴⁰ inder selver nacht, ende seyde: ⁴¹ Ick ben de Godt Abrahams ⁴² uwes vaders: ⁴³ en vreest niet, want ⁴⁴ ick ben met u; ende ick sal u segenen, ende u zaet vermenichvuldigen, ⁴⁵ om Abrahams mijnes knechts wille.

40 T.w. als hy eerst te BerSeba gekomen was. Godt de HEERE is niet lange met sijnen troost uytgebleven.

41 Siet bov. 17.7.

42 Dien ick mijn woort ende beloften gegeven hebbe, gelijck hy oock de selve heeft aengenomen. Siet ond. cap. 31. vers 5, 42.

43 T.w. voor dese Philistijnen. Vergel. bov. 15.1.

44 Siet cap. 21. op vers 22.

45 D. niet om sijne verdienste, maer om het verbont, dat ick met hem gemaeckt hebbe.

25

Doe ⁴⁶ bouwde hy daer eenen altaer, ende ⁴⁷ riep den name des HEEREN aen, ende hy sloech aldaer sijne tente op: ende Isaacs knechten groeven daer eenen put.

46 Om daer mede aen te wijsen, dat hy geenen anderen Godt eeren noch dienen en wilde, dan den Godt sijnes vaders Abrahams.

47 Siet boven c. 4. op vers 26.

26

Ende Abimelech trock tot hem van Gerar; met Ahuzzath sijnen vrient, ende ⁴⁸ Pichol, sijnen krijchs-oversten.

48 Siet boven cap. 21. vers 22. Dit schijnt een ander geweest te zijn, vanden selven name. Eenige meynen, dat dese naem den Krijchs-Oversten in dat lant gemeyn is geweest, gelijc de naem, Abimelech, den Coningen.

27

Ende Isaac seyde tot haer; Waerom zijt ghy tot my gekomen, daer ghy my hatet, ⁴⁹ ende hebt my van u wech gesonden?

49 Siet bov. vers 16.

28

Ende sy seyden; Wy hebben ⁵⁰ merckelick gesien dat de HEERE met u is, daerom hebben wy geseyt, Laet doch eenen ⁵¹ eedt tusschen ons zijn, tusschen ons, ende tusschen u: ende laet ons een verbont met u ⁵² maken:

50 Hebr. siende gesien.

51 Ofte, vloeck. Siet bov. 14.23. ende cap. 24. op 't vers 41.

52 Siet bov. cap. 15. op vers 10, 17, 18.

29

⁵³ So ghy by ons quaet doet, gelijck als wy u ⁵⁴ niet aengeroert en hebben, ende gelijck als wy by u alleenlick goet gedaen hebben, ende hebben u ⁵⁵ in vrede laten vertrecken! ghy ⁵⁶ zijt nu de gesegende des HEEREN.

53 Ofte: so ghy by ons quaet doet! naedien wy u niet, etc. ende naedien wy by u, etc. Eene forme van eedt sweeren, in de welcke de straffe verswegen wort. Siet bov. 14. op 't vers 23.

54 D. niet beschadigt. siet bov. vers 11. Maer dat Isaac contrarie wedervaren is, siet vers 14, 15, 16.

55 D. wy en hebben noch uwe persone, noch u huysgesin, noch uwe goederen beschadigt.

56 Dit is een afgebroken reden. 't schijnt dat sy willen seggen: dewijle ghy soo merckelick van Godt gesegent zijt, so en gedenckt aen een cleyn leet niet, dat u wedervaren is.

30

Doe maeckte hy haer een maeltijt, ende sy aten ende droncken.

31

Ende sy stonden des morgens vroech op, ende swoeren ⁵⁷ d'een den anderen: daer na lietse Isaac gaen, ende sy togen van hem in vrede.

57 Hebr. de man sijnen broeder.

32

Ende het geschiedde ten selven dage, dat Isaacx knechten quamen ende bootschapten hem vande sake des puts, ⁵⁸ dien sy gegraven hadden: ende sy seyden hem; Wy hebben water gevonden.

58 Siet vers 25.

33

Ende ⁵⁹ hy noemde den selven ⁶⁰ Seba: daerom is de name dier stadt ⁶¹ BerSeba, tot op desen selven dach.

59 Siet boven cap. 21. vers 31.

60 Hebr. Schiba, dat is, Eedt.

61 D. Eedt-born, ofte, put des Eedts. Bov. cap. 21. vers 31. wort geseyt van het lant dattet BerSeba hiet, om den eedt, die Abraham ende Abimelech daer malkanderen deden; maer hier wort geseyt van eene stadt in dat lant, die oock desen name gekregen heeft vanden eedt Isaacs, ende Abimelechs.

34

Als nu Esau ⁶² veertich jaer out was, nam hy tot eene vrouwe ⁶³ Iudith, de dochter van Beëri ⁶⁴ den Hethiter, ende ⁶⁵ Basmath, de dochter Elons des Hethiters.

62 Hebr. een soon van veertich jaer. dus out was oock sijn vader Isaac doe hy troude. Bov. 25.20.

63 Hebr. Iehudith. Eenige meynen dat dese de selve geweest is, die ond. c. 36. vers 2. Aholibama genoemt wort. Sulcx datse twee namen gehat soude hebben, gelijck oock haer vader, die hier Beëri, ende capit. 36. Ana geheeten wort. Maer sy kunnen wel onderscheydene vrouwen geweest zijn; also het blijckt, dat Esau tot het misbruyck van meer vrouwen seffens te hebben, genegen was.

64 Een vande Canaanijtsche volckeren. Siet boven 10.15. Dese houwelicken dede Esau tegen danck ende wille sijner ouderen. Siet boven cap. 24. vers 3. ende ond. cap. 27. vers 46. ende 28.2.

65 Onder cap. 36. vers 2. genaemt, Ada.

35

Ende ^c dese waren Isaac ende Rebecca ⁶⁶ eene bitterheyt des geestes.

c Ond. 27.46.

66 Ten 1. om hare grouwelijcke afgoderye.
ten 2. om hare quade, dertele, wereltsche, trotsige, ende wederspannige manieren.
ten 3. om datse waren afkomstich uyt eene vervloeckte natie, die Godt verderven ende uytroeyen wilde.