Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Eerste Capittel.

Elimelech vertreckt, dieren tijts halven, van Beth-lehem nae ’t lant der Moabiten, ende sterft aldaer, vers 1, etc. Sijne twee sonen nemen Moabitische wijven, ende sterven oock, 4. Naomi, Weduwe van Elimelech, hoorende dat de dierte ophieldt, begeeft haer met de twee schoon-dochters, Orpa ende Ruth, op de reyse nae Beth-lehem, 6. Naomi vermaent beyde schoon-dochters weder te keeren, 8. Orpa laet haer geseggen, ende treckt te rugge nae haer lant, maer Ruth wil Naomi geensins verlaten, 14. komen also beyde te Bethlehem, 19.

1

INDE dagen, als de ¹ Richters richteden, so geschiedde ’t, datter honger inden ² lande was: daerom tooch een man van ³ Bethlehem Iuda, om als vreemdelinck te verkeeren in de ⁴ velden Moabs, hy, ende sijne huysvrouwe, ende sijne twee sonen.

1 Siet Iudic. 2. op vers 16.

2 Canaan. Vergel. Iudic. 6.4, 6.

3 Siet Iudic. 12. op vers 8.

4 D. in’t lant der Moabiten, die van Lot afkomstich waren, Deut. 2.9. Dit lant was gelegen in’t Oosten, over de Iordane, hebbende vele vlacke velden. Siet Deut. 34.1, 8.

2

De naem nu deses mans was Elimelech, ende de naem sijner huysvrouwe, ⁵ Naomi, ende de naem sijner twee sonen, Machlon ende Chiljon, ⁶ Ephraters, van Bethlehem Iuda: ende sy quamen inde velden Moabs, ende ⁷ bleven aldaer.

5 Siet onder vers 20.

6 Bethlehem Iuda was eertijds oock genoemt Ephrata, Gen. 35.19. Van gelijcken het lant, daer in Bethlehem lach, Mich. 5.2. hier van worden sy genoemt Ephraters.

7 Hebr. waren.

3

Ende Elimelech, de man van Naomi, sterf: maer sy wert overgelaten, met hare twee sonen.

4

Die namen sich ⁸ Moabitische wijven; de naem der eene was, Orpa, ende de naem der andere, Ruth: ende sy bleven aldaer ontrent tien jaren.

8 Het welcke hen geoorlooft was te doen, indien dese vrouwen bekeert waren, anders niet: want Canaanitische vrouwen te nemen was verboden om dese reden, op datse Godts volck niet mochten verleyden tot Afgoderye, welcke reden oock plaetse hadde in de Moabitische Afgodische vrouwen. Siet Ezr. 9.1. Nehem. 13.23. dat Ruth bekeert zy, daer van blijckt ond. vers 16. ende c. 2.12.

5

Ende die twee, Machlon ende Chiljon storven oock: also wert ⁹ dese vrouwe overgelaten, na hare twee sonen, ende na haren man.

9 Naomi.

6

Doe maeckte sy haer op met hare schoon-dochteren, ende keerde weder ¹⁰ uyt de velden Moabs: want sy hadde gehoort in den lande Moabs, dat de HEERE sijn volck ¹¹ besocht hadde, gevende hen ¹² broot.

10 Om te trecken nae Bethlehem Iuda vers 19.11 Siet Gen. 21 op vers 1.

11 Siet Gen. 21. op vers 1.

12 D. koorn, ende voorts allen nootdruft tot onderhoudinge des menschelicken levens noodich: so dat de honger ende dierte ophielden.

7

Daerom ginck sy uyt van de plaetse, daer sy geweest was, ende hare twee schoon-dochters met haer: als sy nu gingen op den wech, om ¹³ weder te keeren nae het lant Iuda;

13 Verstaet dit ten aensien van Naomi, die in het lant Iuda te vooren gewoont hadde, ende van hare schoon-dochteren (die daer niet geweest noch gewoont hadden) in’t wederkeeren wert vergeselschapt, Siet vers 10. ende cap. 2.6.

8

So seyde Naomi tot hare twee schoon-dochteren; Gaet henen, keert weder, eene yegelicke tot haers ¹⁴ moeders huys: de HEERE doe by u weldadicheyt, gelijck als ghy gedaen hebt by de ¹⁵ doode, ende by my.

14 Ofte, om dat de vader van Orpa overleden mocht zijn, ofte, om dat de moeders de dochteren meest beminnen. Van Ruth wort geseyt c. 2.11. datse haren vader verlaten heeft.

15 Verst. Machlon ende Chiljon, sonen van Naomi, ende harer schoondochteren gewesene mannen.

9

De HEERE geve u, dat ghy ¹⁶ ruste vindet, eene yegelicke in haers ¹⁷ mans huys: ende als syse ¹⁸ kuste, hieven sy hare stemme op, ende weenden:

16 Siet ond. c. 3.1.

17 Die ghy sult mogen trouwen.

18 Om afscheyt van haer te nemen, Siet Gen. 29. op vers 11.

10

Ende sy seyden tot haer: Wy sullen sekerlick met u ¹⁹ wederkeeren tot u volck.

19 D. wy sullen u, die ghy tot u volck wederkeert, vergeselschappen, ende met u gaen.

11

Maer Naomi seyde; Keert weder, mijne dochters; waerom soudet ghy met my gaen? heb ick noch sonen in mijnen ²⁰ lijve, dat sy u ²¹ tot mannen souden zijn?

20 Hebr. ingewant.

21 Nae de wet, Deuter. 25.5.

12

Keert weder, mijne dochters, gaet henen; want ick ben te ²² out om eenen man te hebben: wanneer ick al seyde; Ick heb hope, of ick oock in desen nacht ²³ eenen man hadde, ja oock sonen baerde,

22 Hebr. Ick ben ouder geworden, dan dat ick eenen manne soude geworden.

23 Hebr. eenen man gewerde, te weten ter vrouwe, ofte by eenen man desen nacht lage.

13

Soudet ghy daer nae wachten, tot dat sy souden groot geworden zijn; soudet ghy daer nae opgehouden worden, om ²⁴ geenen man te nemen? Niet, mijne dochters, want ²⁵ het is my veel bitterer als u; maer de ²⁶ hant des HEEREN is tegen my uytgegaen.

24 Hebr. geenen manne soudet geworden.

25 T.w. dat ick van u scheyden moet. ofte, dewijle ick nu out zijnde mijnen man ende kinderen verlooren hebbe, ende ghy noch van toekomstige mannen ende kinderen troost sult konnen genieten. And. ’t is my seer bitter, om uwent wille, ofte, van uwent wegen: om dat ghy uwe mannen hebt verlooren, ende nu soo ongeern van my oock sult worden afgetrocken.

26 Als of sy seyde: dewijle het Godes slach, plage, ende werck is, dat ick van mijnen man, ende mijne beyde sonen berooft ben, ende nu oock u geselschap sal verliesen, so moet ick my in sijnen wille gerust stellen: alsoo moet ghy oock doen.

14

Doe hieven sy hare stemme op, ende weenden wederom: ende Orpa kuste hare ²⁷ schoonmoeder, maer Ruth ²⁸ kleefde haer aen.

27 Verstaet, Naomi, nemende daer mede haer afscheyt, ende wederkeerende nae hare woonplaetse. Siet het volgende vers, ende bov. op vers 9.

28 Dat is, sy wilde van Naomi niet scheyden, maer bleef by haer, ende trock met haer voort, als in’t volgende verhaelt wort.

15

Daerom seyde ²⁹ sy; Siet uwe ³⁰ swagerinne is weder gekeert tot haer volck, ende tot ³¹ hare Goden: keert ghy oock weder uwe swagerinne na.

29 Naomi.

30 Hebr. uwes broeders vrouwe, dat is hier, die uwes mans broeder gehadt heeft.

31 Ofte, haren Godt, te weten, den Afgodt der Moabiten, genoemt Camos. Siet Iud. 11. op vers 24.

16

Maer Ruth seyde; En valt my niet tegen, dat ick u soude verlaten, om van achter u weder te keeren: want waer ghy sult henen gaen, sal ick oock henen gaen, ende waer ghy sult vernachten, sal ick vernachten; ³² u volck is mijn volck, ende uwe Godt mijn Godt:

32 Hier mede toont sy hare bekeeringe tot den waren Godt, ende de gemeenschap sijner Kercke: waer inne het schijnt, dat Naomi haer met de voorgaende redenen, van het exempel harer swagerinne, hadde willen beproeven. Vergel. Ios. 24.19.

17

Waer ghy sult sterven, sal ick sterven, ende aldaer sal ick begraven worden: ³³ alsoo doe my de HEERE, ende alsoo doe hyder toe; so niet de doot [alleen] sal scheydinge maken tusschen my ende tusschen u.

33 D. de Heere straffe my alsoo, ende gae voort in sijne straffe, ofte vermeerdere de selve, indien ick het anders meyne, ofte anders doe, als ick gesproken hebbe. Het is eene maniere van eedt-sweeren, waerinne het quaet verswegen wort, dat sy hen selven toedachten ende toewenschten, ofte oock Godts oordeel bevalen. Vergel. 1.Reg. 19. op vers 2. ende Genes. 14. op vers 23.

[fol. 123r]

18

Als sy nu sach, dat sy vastelick voorgenomen hadde met haer te gaen, so hielt sy op tot haer te spreken.

19

Also gingen die beyde, tot dat sy te Bethlehem quamen: ende het geschiedde, als sy te Bethlehem in quamen, dat de gantsche stadt over haer beroert wert, ende ³⁴ sy seyden; Is dit Naomi?

34 De vrouwen te Bethlehem.

20

Maer sy seyde tot haerlieden; En noemt my niet, ³⁵ Naomi, noemt my, ³⁶ Mara; want de ³⁷ Almachtige heeft my ³⁸ groote bitterheyt aen gedaen.

35 D. mijne lieflickheyt, genoechlickheyt, mijn plaisier.

36 D. bittere, ofte, bitterheyt.

37 Hebr. Schaddai. Siet Genes. 17. op vers 1.

38 My beroovende van mijnen man, ende mijne beyde sonen.

21

³⁹ Vol tooch ick wech, maer ⁴⁰ ledich heeft my de HEERE doen wederkeeren: waerom soudt ghy my, Naomi, noemen, daer de HEERE tegen my ⁴¹ getuygt, ende de Almachtige my ⁴² quaet aengedaen heeft.

39 Hebbende in het leven mijnen man ende mijne twee sonen, met genoechsame middelen om van te leven.

40 Berooft van mijnen man, ende mijne twee sonen, ende middelen: Siet ond. cap. 2.18.

41 D. heeft sich tegen my aengestelt, als een wederpartijder, ofte, heeft door sijne plagen tegen my sijnen toorn betuycht, ende my van mijne sonden overtuycht. Vergel. Iob 10.17. ende 16.8. Malach. 3.5. Iacob. 5.3.

42 And. My neder-gedruckt, ofte, verslagen heeft. D. heeft my tegenspoet, elende, ende verdriet toegesonden. Siet Genes. 19. op vers 19.

22

Also quam Naomi weder, ende Ruth, de Moabitische, hare schoondochter, met haer, die uyt de velden Moabs ⁴³ wederquam: ende sy quamen te Bethlehem in ’t begin des gersten oogsts.

43 Dat is, Naomi in ’t wederkomen vergeselschapte: als bov. vers 7. ende 10.