Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Eerste Capittel.

Van de nutticheyt deser spreucken, vers 1, etc. plicht der kinderen tegen d’ouders, 8. waerschouwinge voor der godtloosen geselschap, 11. de eeuwige Wijsheyt selve wort ingevoert, klagende over haerder verachtinge, vermanende tot bekeeringe, ende dreygende allen ongehoorsamen het eeuwich verderf, ende den gehoorsamen belovende eene vaste gelucksalicheyt, 20.

1

DE ¹ spreucken Salomons des soons Davids, des Conincks Israëls.

1 Siet van’t Hebr. woort, 1.Reg. 4. op vers 32.

2

Om ² wijsheyt, ende ³ tucht te weten; om te verstaen ⁴ redenen ⁵ des verstants.

2 Verstaet eene vaste, ende grondige kennisse van goddelicke, ende menschelicke dingen, om sich selven in geloove, ende leven wel te schicken. Vergel. 1.Reg. 3. op vers 14.

3 Verst. het onderwijs dat gegeven wort, om tot de wijsheyt te geraken.

4 Ofte, redenen, die verstandelick voorgestelt zijn.

5 Dit houdtmen te zijn de kloeckheyt, ende voorsichticheyt des geestes, waer door de wijsheyt tot het recht gebruyck wel wort aengelegt. Vergel. 1.Reg. 3. op vers 12.

3

Om aen te nemen onderwijs van ⁶ goet verstant; ⁷ gerechticheyt, ende ⁸ recht, ende ⁹ billickheden.

6 T.w. waer door men mach kloecksinnich, wijs, vernuftich, ende voorsichtich worden, in al het gene dat den mensche in sijn doen, ofte laten soude mogen voorvallen. Vergel. ond. 3.4. ende 13.15. ende c. 21.16.

7 Verst. den gantschen plicht, die wy Godt, ende onsen naesten schuldich zijn, nae uytwijsen van de eerste, ende tweede tafel.

8 T.w. waer door wy tegen onsen naesten doen dat wy schuldich zijn, achtervolgende het voorschrift van de tweede tafel eygentlick.

9 Die onderhouden moeten zijn in alle tsamenhandelingen, ende verschillen der menschen nae den aert der liefde, ende den eysch der sake.

4

Om den ¹⁰ slechten ¹¹ kloecksinnicheyt te geven, den ¹² jongelinck ¹³ wetenschap, ende ¹⁴ bedachtsaemheyt.

10 Dit woort is somtijts in’t quade genomen voor de gene, die door hare domheyt lichtelick gelooven, sich lichtelick laten omsetten, ende van het goede verleyden. Siet Iob 5. op vers 2. alsoo ond. versen 22, ende 32. item 7.7. ende 8.5. ende 14.15, 18. Somtijts is het Hebr. woort in’t goede genomen, voor de gene die leersaem, onnoosel, eenvoudich, ende recht uyt zijn, ende lichtelick van de boose bedrogen, ende beschadicht souden worden, ten ware dat Godt hen, op den welcken sy vertrouwen, als een vader bewaerde, Psal. 19.8. ende 116.6. ond. 19.25. Mat. 10.16.

11 Dit woort is hier in’t goede genomen voor een kloeck, wacker, subtijl, ende scherp verstant, als ond. cap. 8. versen 5, 12. item 19.25. Elders ist genomen in’t quade voor erglisticheyt, ende snoode schalckheyt, als Exod. 21.14. Ios. 9.4. Iob 5.12. ende 15.5.

12 Soo in jaren als in verstant.

13 Verst. met eene bloote kennisse der dingen diemen weten moet, maer oock der redenen daer van.

14 D. een kloeck, ende vernuftich bedencken, vereenicht met sonderlinge voorsichticheyt. Alsoo ond. 2.11. ende 3.21. siet Iob 21. d’aenteeck. op vers 27.

5

Die wijs is sal hooren, ende sal ¹⁵ in leere toe-nemen; ende die verstandich is, sal ¹⁶ wijsen raet bekomen:

15 Siet van ’t Hebr. woort overgeset, leere, Iob c. 11. op vers 4. Ofte, sal geleertheyt vermeerderen, ofte, in begrijp toenemen. Vergel. ond. 9.9. Hebr. eygentl. leere toedoen.

16 Hebr. wijse raden. in’t getal van velen. Siet van dit woort Iob 37. op vers 12.

6

Om te verstaen eene ¹⁷ spreucke, ende ¹⁸ de uytlegginge; de woorden der Wijsen, ende hare ¹⁹ raetselen.

17 Siet bov. op vers 1.

18 T.w. der selver spreucke. Anders, konstige redenen. D. bequame welsprekentheyt, om sijn woort wel t doen.

19 D. redenen, die eenen verborgenen ende diepen sin hebben. Siet Iud. 14. op vers 12. ende 1.Reg. 10. op vers 1.

7

^a De vreese des HEEREN is het ²⁰ beginsel der wetenschap: ²¹ de dwase verachten wijsheyt, ende tucht.

a Iob 28.28. Psal. 111.10. Prov. 9.10. Eccl. 12.15.

20 D. de grontslag, ende het fondament der warer wijsheyt, T.w. om die ten vollen te verkrijgen; even gelijck int bouwen van een huys het fondament het beginsel is van de resterende bouwinge, om die te voltrecken. Siet Psal. 111. op vers 10.

21 Verst. door dese meest de menschen, die vele valsche opinien ingedroncken hebbende, den rechten wech der wijsheyt, ende de vreese Godts niet en volgen. Siet Iob 5. op vers 2.

8

²² Mijn soon, hoort de tucht uwes vaders, ende en verlaet de ²³ leere uwer moeder niet:

22 Alsoo noemt Salomo alle de gene, die sijne leeringe hooren, ofte lesen, om te toonen niet alleen, dat hyse met een vaderlick gemoet voortbrengt, maer oock dat sy die met eene kinderlicke, ende gantsch gehoorsame toegenegentheyt behoorden te ontfangen, alsoo ond. versen 10, 15. ende 2.1. ende 3.1, etc. Vergel. Iud. 17. op vers 10. 1.Reg. 20. op vers 35. ende 2.Reg. 2. op vers 12. Psal. 34. op vers 12.

23 Ofte, wet, ofte, onderwijsinge. Alsoo ond. 3.1. ende 4.2. ende 6.20, 23. ende 7.2.

9

Want sy sullen uwen hoofde ²⁴ een aengenaem toevoechsel zijn, ende ketenen aen uwen ²⁵ halse.

24 Hebr. een toevoechsel der aengenaemheyt, dat is, ’t welck u aengenaem, ende aensienlick maken sal. alsoo ond. 4.9.

25 Hebr. gorgel.

10

Mijn soon, indien ²⁶ de sondaers u ²⁷ aenlocken, ^b en verwillicht niet.

26 Verst. grove, ende onbekeerde sondaers. Siet 1.Sam. 15. op vers 18.

27 Ofte, verleyden willen. Dat is, sullen soecken met schoone woorden te bepraten, ende te vervoeren. Siet van ’t Hebr. woort Iudic. 14. op vers 15.

b Prov. 4.14.

11

Indien sy seggen; Gaet met ons, laet ons ²⁸ loeren op bloet, ons ²⁹ versteken tegen den onschuldigen, ³⁰ sonder oorsake:

28 T.w. om dat met dootslaen, ende moorden te vergieten. Bloet, voor dootslach. Siet Genes. 37. op vers 26.

29 Dat is, lagen leggen. Alsoo Psal. 56. ende ond. vers 18.

30 Dat is, sonder dat hy het verdient heeft. Alsoo Psal. 35. vers 7.

12

Laet ons haer ³¹ levendich verslinden, ³² als het graf; ja geheel ende al, gelijck ³³ die inden kuyl neder dalen:

31 D. sonder barmherticheyt. Vergel. Psal. 124.3.

32 Dat is, gelijck het graf de doode lichamen verslint. Vergel. ond. 27.20. ende 30.16.

33 Hebr. de nederdalende des kuyls. alsoo Gen. 23.10. den ingangers sijner Stadts-poorte, D. die ter poorte sijner stadt ingingen. Psal. 78.9. schutters der boge, D. die met den boge schieten.

13

Alle kostelick goet sullen wy vinden, onse huysen sullen wy met roof vullen:

14

Ghy sult ³⁴ u lot midden onder ons werpen: ³⁵ wy sullen alle eenen buydel hebben.

34 D. den buyt met ons helpen deelen: ’t welcke gemeynelick geschiet met lotinge, als yeder sijn deel daer uyt begeert te trecken.

35 D. allen roof sullen wy gemeen hebben, ende onder ons deelen.

15

Mijn soon en ³⁶ wandelt niet met hen op den wech; weert uwen ³⁷ voet van haren padt.

36 D. en houdt met hen geene gemeynschap, ofte, en verkeert niet met hen. Vergel. de maniere van spreken met 1.Sam. 25.15. Psal. 1.1.

37 D. gaet niet met haer in hare quade wegen. voorts kan men hier door verstaen, affecten, genegentheden, bewegingen: want gelijck de voeten het lichaem herwaerts, ende gintswaerts dragen, alsoo wort de geest des menschen door de affecten tot veelderley voornemen, ende werck gedreven. Vergel. ond. vers 16. ende 5.5. ende 6.18, etc.

[fol. 1v]

16

Want hare ^c voeten loopen ³⁸ ten boose; ende sy haesten hen om bloet te storten.

c Iesa. 59.7. Rom. 3.15.

38 D. om yemant quaet, ofte schade te doen.

17

Sekerlick ³⁹ het net wort ⁴⁰ te vergeefs gespreydt voor de oogen van ⁴¹ allerley gevogelte:

39 De sin is, Gelijck een vogel te vergeefs het net uytgespannen siet, overmits hy daer op niet en let, maer sijne oogen alleene heeft op het aes, daer op hy vallende gevangen wort: alsoo en letten de boosdoenders niet op het perikel, daer in sy sich selven steken, als sy om eenich tijdelick voordeel haren naesten beschadigen, maer vallen in de handen van de Overheyt, diese nae hare verdiensten straft, ofte, werden van Godt andersins geplaecht.

40 Wel verstaende, ten aensiene van het gevogelte, overmits het door de uytspanninge van het net niet gewaerschouwt en wort van het perikel; maer wort door eenen gretigen lust alleen tot het aes gedreven. Sommige duyden dit alsoo: dat de vogelen, als sy het net sien spreyden, daer door gewaerschouwt worden, ende wech-vliegen; maer dat de godtloose soo dom zijn, dat sy haer eygen net bereyden daer in sy gevangen sullen worden.

41 Hebr. van allen Heere des vleugels. D. van allerley gevogelte, ofte, al dat vleugelen heeft. siet Gen.14. op vers 13.

18

Ende dese ⁴² loeren op haer [eygen] bloet, ende ⁴³ versteken sich tegen hare zielen.

42 T.w. sy, van de welcke gesproken is, bov. 15, 16. De sin is, dat sy haer eygen leven in het verderf brengen, mits te staen nae het leven van een ander. Vergel. ond. 8. vers 36. ende d’aent.

43 Siet bov. op vers 11.

19

Soo zijn de ⁴⁴ paden eens yegelicx, die ⁴⁵ giericheyt pleecht: ⁴⁶ sy sal de ziele ⁴⁷ harer meesters ⁴⁸ vangen.

44 D. voornemen, daden, ende wercken. Vergel. Gen. 6. op vers 12. item ond. 2. vers 15. ende 22.25.

45 Hebr. giericheyt giert, ofte, met giericheyt giert. alsoo ond. 15.27. Ier. 6.13. Ezech. 22.27. Hab. 2.9. Het Hebr. woort is meest altijt in ’t quade genomen voor vuyl, gierich, ende oneerlick gewin. Siet Genes. 37.26. Exod. 18.21. 1.Sam. 8.3. Psal. 119.36. ond. 28.16. Ies. 56.11.

46 T.w. de giericheyt.

47 D. der gener, die de giericheyt plegen. Siet van ’t woort Baal. Genes. 14. op vers 13.

48 D. in’t verderf brengen: gelijck een vogel door het aes, daer hy nae vliecht, gevangen wort, ende aen sijne doot komt.

20

De ⁴⁹ opperste Wijsheyt ⁵⁰ roept over luyt daer buyten; sy ⁵¹ verheft hare stemme op de straten.

49 Hebr. wijsheden; in’t getal van vele, dat is, de hoochste, uytnemenste, ofte opperste wijsheyt. Alsoo ond. 9.1. ende Psal. 49.4. alsoo wort Iob 40. vers 10. een groot beest genoemt Behemot, D. beesten, in’t getal van velen. Dit geschiet om eenige saken te vergrooten, ofte te vermenichvuldigen. And. elcke wijsheyt, ofte, menigerley wijsheyt, ofte, >wijsheytw der wijsheden. Men kan hier door dese wijsheyt verstaen, ofte de wesentlicke wijsheyt des Vaders, dewelcke is de Sone Godts, daer van siet ond. cap. 8. ofte de wijsheyt begrepen in de H. Schrift, die alle wijsheyt der menschen te boven gaet. Sommige verstaen de wijsheyt, die door Godts woort, ende de wercken der goddelicker voorsichticheyt geopenbaert wort.

50 T.w. door de Predickers van Godts woort, ofte oock door de wercken der scheppinge, ende regeringe aller dingen.

51 Hebr. geeft. D. sy verheft hare stemme, ende laetse hooren. alsoo Genes. 45.2. ond. 2.3. ende 8.1.

21

Sy roept ⁵² in’t voorste der woelingen; aen de deuren ⁵³ der poorten spreeckt sy hare redenen in der ⁵⁴ stadt.

52 Hebr. in ’t hooft der woelingen. Verst. de plaetsen daer groote vergaderinge is van volcke, ende daer in oock veel gewoels.

53 Daer het gerichte gehouden wiert, ende volgens groote by-een-komste van volck was. Siet Genes. 22. op vers 17.

54 Verst. elcke stadt van het lant Israels.

22

⁵⁵ Ghy slechte, hoe lange sult ghy de slechticheyt beminnen? ende ⁵⁶ de spotters voor sich de spotterye begeeren? ende de ⁵⁷ sotten wetenschap haten?

55 Dit zijn de woorden der wijsheyt, die Salomo aldus sprekende invoert: van het woort slechte. siet bov. op vers 4.

56 Siet Psal. 1. op vers 1.

57 Verst. niet narren, ende sinneloose, die het redelick gebruyck des menschelicken verstants niet en hebben, maer die berooft zijn van de ware wijsheyt ten eeuwigen leven leydende, nochte daerna te trachten genegen zijn, maer alleene met dit tijdelicke leven sich bekommeren.

23

⁵⁸ Keeret u tot mijne bestraffinge: Siet, ick sal ⁵⁹ mijnen geest ulieden overvloedichlick ⁶⁰ uytstorten; ick sal mijne woorden u bekent maken.

58 T.w. om die aen te hooren, ende na te volgen. And. bekeert u op mijne bestraffinge, dat is, doet boete, ende betert u door kracht van mijne bestraffinge. Verstaet eene bestraffinge, dewelcke geschiet door woorden van onderwijsinge, ende vermaninge. alsoo ond. versen 25, 30.

59 D. de kennisse van mijnen sin, ende wille. siet het woordeken geeft seer in gelijcken sin, dat is, voor de gave des verstants genomen, Psal. 76. vers 13. ond. 29.11. Ioel 2.28.

60 Eene maniere van spreken genomen van de Fonteynen, uyt de welcke het water met grooten overvloet voortspringt. Siet van het Hebr. woort, Psal. 19. op vers 3. Het wort gebruyckt in ’t goede, als hier, ende in de voorgemelde plaetse, ende in’t quade, als ond. 15.2, 28.

24

Dewijle ick ^d geroepen hebbe, ende ghy lieden geweygert hebbet; mijne hant ⁶¹ uytgestreckt hebbe, ende daer niemant en was die opmerckte:

d Iesa. 65.12. ende 66.4. Ierem. 13.10.

61 T.w. om u tot bekeeringe te noodigen. Siet gelijcke wijse van spreken Ies. 65.2.

25

Ende hebbet allen mijnen raet ⁶² verworpen; ende mijne bestraffinge niet gewilt:

62 Het Hebr. woort is in gelijcken sin genomen, ond. 4.15. ende 8.33. ende 13.18. ende 15.32. And. hebbet [u van] mijnen raet onttrocken, ofte, ontblootet. And. hebbet mijnen raet doen ophouden.

26

So sal ick oock in ulieder verderf lacchen: ick sal spotten, wanneer uwe ⁶³ vreese comt.

63 D. het quaet, ende ongeluck, daerin ghy seer bevreest, ende verslagen sult zijn: ofte, daer ghy voor vreest. Alsoo in’t volgende vers siet Iob 39. op vers 25.

27

Wanneer uwe vreese ^e komt gelijck eene ⁶⁴ verwoestinge, ende u verderf aenkomt ⁶⁵ als een wervel-wint; wanneer u benauwtheyt, ende angst over komt:

e Iob 27.9. ende 35.12. Ies. 1.15. Ier. 11. vers 11. ende 14.12. Ezech. 8.18. Mich. 3.4.

64 Die haer wijt, ende breet met groot geruysch uytspreyt, ende geweldige schade doet. siet van dese gelijckenisse oock Psal. 35.8. ende d’aent. ond. 3.25. Ies. 10.3. ende 47.11.

65 D. seer snellick, schrickelick, ende geweldelick. siet van sulcke gelijckenisse oock Iob 9. op vers 17.

28

Dan sullen sy tot my roepen, maer ick en sal niet antwoorden: sy sullen my ⁶⁶ vroech soecken, maer en sullen my niet vinden:

66 D. met groote sorge, ende vlyticheyt soecken. Siet Iob 8. op vers 5.

29

Daerom dat sy de ⁶⁷ wetenschap gehaet hebben, ende de vreese des HEEREN niet en hebben vercoren.

67 Siet bov. op vers 4.

30

Sy en hebben in mijnen raet niet bewilliget: alle mijne bestraffinge hebben sy versmadet.

31

⁶⁸ So sullen sy ⁶⁹ eten van de ⁷⁰ vrucht hares wechs, ende ⁷¹ sich versadigen met hare raetslagen.

68 Ofte, daerom sullen sy eten, etc.

69 D. ontfangen, ende verkrijgen de straffe, ofte vergeldinge van hare boose wercken. Siet Iob 21. op vers 25.

70 Dit woort is genomen voor allerley quaet, ofte, goet, dat yewers uyt voorkomt. voor het quaet, als hier, Ies. 10.12. Ier. 6.19. Mich. 7. vers 13. Luce 6.43. Voor het goet. ond. 8.19. ende 31.31. Amos 6.12. Gal. 5.22. Phil. 1.11.

71 D. eenen verdrietigen overvloet van plagen over sich brengen, veroorsaeckt door hare ongeseggelicke, ende hartneckige sinnen. Siet van dese maniere van spreken, Iob 7.4. ende de aenteeck.

32

Want de ⁷² afkeeringe der slechten ⁷³ salse dooden, ende de ⁷⁴ voorspoet der sotten salse verderven.

72 T.w. waer door sy hen afwenden van de leeringe, ende vermaninge der wijsheyt.

73 T.w. de slechte: het welcke geschiet door middel van de Overicheyt, ofte andere middelen, ende van Godt selve.

74 Verst. die sy, ofte andere boose menichmael in dit leven hebben, waer door sy in hare afwijckinge gestijft worden.

33

Maer die nae my hoort, sal ⁷⁵ seker woonen: ende hy sal gerust zijn van de vreese des quaets.

75 Hebr. in, ofte, met sekerheyt, D. niet alleene sonder quade bejegeninge, maer oock sonder vreese daer van. De selve maniere van spreken is, Lev. 25.18. Deut. 33.12. Iesa. 47.8. Ier. 23.6. Ezech. 39.26, etc.