Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxix. Capittel.

Hartneckicheyt, vers 1. goede ende quade regeringe, 2, 4, 12, 14, 16. wijsheyt ende hoeren, 3. vleyen, 5. boose, godtloose, ongerechtige, ende rechtveerdige, 6, 7, 27. spotters, sotten ende wijsen, 8, 11. pleyt eens wijsen met eenen dwaes, 9. haet ende liefde der oprechten, 10. redenen, 11, 20. arme ende woeckeraers, 13. Tucht, 15, 17, 19, 21. Prophetie, 18. Toornicheyt, 22. hoochmoet ende nedricheyt, 23. gemeenschap met dieverye, 24. onmatige vreese, ende vertrouwen op Godt, 25. Godts regeringe, over rechts-saken, 26.

1

¹ EEn man, die dickwils bestraft zijnde, ² den necke verhardt, sal schielick verbroken worden, so ³ datter geen genesen aen en zy.

1 Hebr. een man der bestraffinge, D. die veel, ende dickwijls bestraft wort. alsoo een man der smerten, Iesa. 53.3. voor den genen, die veel smerten lijdt. een man der begeerten, Dan. 10. op vers 11. voor den genen, die seer begeert wort.

2 Siet Exod. 32. op vers 9.

3 Siet bov. 6. op vers 15.

2

^a Als de rechtveerdige ⁴ groot worden, verblijdt sich het volck: maer als de godtloose heerscht, ⁵ sucht het volck.

a Prov. 11.10. ende 28,12, 28.

4 D. alsse tot grooten aensien komen, ende inde regeringe sitten: gelijck af te nemen is uyt het andere lidt van dit vers Vergel. 2.Reg. 5.1. ende 10.6. ende 25.9. met d’aenteeck. And. vele worden, ofte, vermenichvuldigen.

5 T.w. onder den last der tyrannye, daermede het vande godtloose Heerschers verdruckt wort. Siet een exempel Exod. 2.23.

3

^b Een man, die de wijsheyt bemint, verblijdt sijnen vader: ^{c 6} maer die een metgeselle der hoeren is, brengt het goet om.

b Prov. 10.1. ende 15.20.

c Prov. 28.7. Luce 15.13.

6 D. der hoeren aenhanger, voeder, ende onderhouder. Hebr. weyder. Siet bov. 13. op vers 20.

4

⁷ Een Coninck houdt ⁸ het lant staende, ⁹ door ’t recht: ¹⁰ maer een die tot geschencken genegen is, verstoort het selve.

7 T.w. die wijs, ende vroom is. Siet bov. 18. op vers 22.

8 D. de regeringe, ofte den staet des lants, ende het welvaren der inwoonderen, ofte ondersaten.

9 D. door het hanthaven van alle goede wetten, waer door de goede voorgestaen, ende de quade gestraffet worden.

10 Hebr. een man der heffingen, ofte, der hef-offeren. Van het Hebr. woort terumah siet Levit. 7.14. ende Num. 5.9. inde aenteeck. Hier verstaen wy ’tselve vande heffinge der geschencken, daer toe een Heere des lants soude mogen genegen zijn, om yemant gunste toe te dragen, sonder aensien op het recht te hebben. Man kan het woort oock verstaen vande oplegginge der schattingen, die een Prince van sijne ondersaten met verdruckinge der selver tyrannelick opneemt.

5

Een man, die sijnen naesten ¹¹ vleyt, ¹² spreydt een net uyt voor desselven gangen.

11 T.w. met hem onmatelick te prijsen, te verschoonen in sijne sonden, ende bedecktelick tot allerley boosheyt op te hitsen, etc.

12 D. brengt hem in perijckel des verderfs, dat onder de vleyende woorden verborgen is: gelijck een vogelken door het aes aengelockt wort, om in’t net daer op het niet verdacht en is, gevangen te worden.

6

In de overtredinge eens boosen mans is een ¹³ strick: maer de rechtveerdige ¹⁴ juycht, ende is blijde.

13 T.w. verborgen, het welck hem brengt in ’t gevaer des verderfs, ja daer in hy gewisselick sal verlooren gaen, ten sy Godt hem door de bekeeringe daer uyt trecke.

14 Te weten, om dat hy hem wachtende van sonden, soodanich strick niet en vreest.

7

^d De ¹⁵ rechtveerdige ¹⁶ neemt kennisse van de recht-sake der armen: [maer] de godtloose en begrijpt ¹⁷ de wetenschap niet.

d Iob 29.16.

15 T.w. Richter.

16 D. neemt aen het geschil der armen te ondersoecken, te verstaen, te besorgen, ende te helpen, soo als de gerechticheyt der sake vereyscht. Vergel. Iob 29.16.

17 N. waer door hy behoort te verstaen, soo wel sijnen schuldigen plicht, die hem verbindt tot de hulpe der armen, als de rechte maniere, ende wijse, om de selve wel ende getijdelick te betoonen.

8

¹⁸ Spot-drijvende lieden ¹⁹ blasen een stadt aen [brant]: maer de wijse keeren den ²⁰ toorn af.

18 Hebr. mannen, ofte, lieden der spotterije, ofte, bespottinge.

19 T.w. mits het vyer der godtlicker wrake aen te steken door hare grouwelicke sonden, ofte oock het vyer der oneenicheyt, ofte der muyterije, ende oorlooge door haren quaden raet, ende ontrouwe. And. verstricken eene stadt.

20 T.w. Godts, door hare godtvruchtige gebeden: ende der menschen, door hare voorsichticheyt sachtmoedicheyt, manierlickheyt, etc.

9

Een wijs man met een dwaes man in rechte sich begeven hebbende, ’t zy dat ²¹ hy beroert is, ofte lacht, so en isser doch geene ²² ruste.

21 T.w. de wijse man. De sin is, ’tzy dat hy sich toornichlick, ’t zy vriendelick aenstelt, ’tis even een. Andere verstaen dit van den dwasen, die nu gram wort, ende dan lacht, maer al met eenderley beswaerlicke uytkomste.

22 T.w. van het geschil. want de dwase sal altijt noch uytvlucht soecken, ende wat in te brengen hebben.

10

²³ Bloetgierige lieden haten den ²⁴ vroomen: maer de oprechte soecken sijne ²⁵ ziele.

23 Hebr. mannen, ofte, lieden der bloeden, D. de bloetgierige menschen, ofte die tot dootslagen genegen zijn. Siet Psal. 5. op vers 11.

24 Siet Gen. 6. op vers 9. ende Iob 1. op vers 1.

25 T.w. om die van het verderf te bevrijden, verg. Psal. 142.5. And. is de ziele van yemant te soecken, nae sijn leven te staen. Siet Exod. 4. op vers 19. ende 2.Sam. c. 4. op vers 8.

11

^e Een sot laet ²⁶ sijnen gantschen geest uyt: maer de wijse ²⁷ wederhoudt dien achterwaerts.

e Prov. 14.33.

26 D. alle sijne gedachten. Vergel. bov. 1. op vers 23. item affecten, bewegingen, genegentheden. Siet 2.Reg. c. 19. op vers 7.

27 D. houdt, ende bindt sich selven in, dat hy alle sijne gedachten, wetenschap, ende voornemen niet seffens en openbaert.

12

Een ²⁸ Heerscher, die op ²⁹ leugentale ³⁰ acht geeft, alle sijne dienaers ³¹ zijn godtloos.

28 Verst. eenen, die over eenich lantschap, ende volck de opperste regeerder is. Siet 2.Sam. 23. op vers 3.

29 Hebr. het woort der valscheyt. alsoo bov. 13.5.

30 T.w. alsoo, dat hyse genegen is te gelooven, ende voor te staen.

31 Wel verstaende ten meesten deele, overmits een godtloos regeerder sijns gelijcke begeert, ende gemeynelick krijcht door het beleydt der sijner, die hem gelijck zijn, ofte soose vroom zijn, die hy krijcht, poocht de selve nae sijnen sin te formeren, ofte af te richten.

13

^f De arme, ende ³² de bedrieger, ³³ ontmoeten malcanderen: de HEERE ³⁴ verlicht harer beyder oogen.

f Prov. 22.2

32 Hebr. de man der bedriegeryen,ofte, der woeckeringen, ofte, loosheden. Verst. eenen onrechtveerdigen rijcken, die sijnen rijckdom wint met loose, ende onrechtveerdige practijcken. And. een man der loose vlyticheden. Dat is, die door neersticheyt, vermengt met behendicheyt, middelen vergadert.

33 D. leven, ende handelen met malkanderen. Vergel. bov. 22.2. ende d’aenteeck.

34 T.w. met het licht der sonnen, so dat hyse beyde in’t leven behoudt, soo lange alst hem belieft. Matth. 5.45. sommige verstaen ’t van de verlichtinge des natuerlicken verstants. Vergel. Ioh. 1.9.

14

^g Een Coninck, die de ³⁵ arme in trouwe ³⁶ recht doet, diens throon sal in eeuwicheyt bevesticht worden.

g Prov. 20.28. ende 25.5.

35 T.w. die lichtelick konnen verdrucket worden door de onrechtveerdicheyt, ende het gewelt van andere, ende swaerlick hulpe vinden, door haer eygen onvermogen, ende armoede.

36 D. kennisse neemt van hare sake, recht daer dan oordeelt sonder aensien van persoonen, ende so hyse bevindt recht te hebben, de selve voorstaet tegen hare verdruckers, met sententie, ende executie, sonder daer in te verflauwen, door des eenen kleynheyt, ende armoede, ofte omgekeert te worden door des anderen grootheyt, ende rijckdom. Alsoo Psal. 82.3. Ies. 1.17, etc.

15

^h De ³⁷ roede, ende de ³⁸ bestraffinge geeft wijsheyt: ⁱ maer een kint ³⁹ dat [sich selven] gelaten is, beschaemt ⁴⁰ sijne moeder.

h Prov. 13.24. ende 22.15. ende 23.13.

37 Verst. de straffe, die geschiet door slagen, siet bov. 10. op vers 13.

38 T.w. die geschiet door woorden; hoewel het woort inden oorspronck somtijts oock beteeckent de straffinge, de welcke dadelick geschiet door slagen. siet bov. 3. op vers 11.

i Prov. 10.1. ende 17.21, 25.

39 D. datmen toelaet sijn selfs te zijn, sonder onder yemants opsicht, onderwijs, ende bedwanck te staen.

40 Ia oock sijnen vader: maer voornemelick de moeder, om datse meest in des selven opbrenginge besich is geweest, gelijk oock het vrouwelick geslachte de versmadinge der quaetwilligen meest onderworpen is, ende sich de selve lichter aentreckt.

16

Als de godtloose ⁴¹ vele worden, wort de overtredinge veel: maer ^k de rechtveerdige sullen ⁴² haren val aensien.

41 Ofte, vermenichvuldigen, ofte, groot worden. Vergel. bov. vers 2.

k Psal. 37.36. ende 58.11. ende 91.8.

42 Vergel. Psal. 37.34.

17

^{l 43} Tuchticht uwen sone, ende hy sal u gerustheyt aendoen: ende hy sal uwe ziele vermakelickheden geven.

l Prov. 13.24. ende 22.15. ende 23.13, 14.

43 T.w. met woorden, ende slagen, na dat de sake vereyscht. siet bov. 9. op vers 7.

18

Alsser geen ⁴⁴ prophetye en is, wort het volck ⁴⁵ ontbloot: maer wel gelucksalich is hy, ⁴⁶ die de wet bewaert.

44 Hebr. gesichte. Verstaet geene verkondinge van Godts woort, waer door de wille Godts tegen ons, ende onse schuldige plicht tegens hem, ons aengedient, ende verklaert wort. alsoo is het woort gesichte genomen, 1.Sam. 3.1. 1.Chron. 17.15.

45 T.w. van Godes genade, segen, ende bescherminge, ende alsoo van sijn tijdelick, ende eeuwich welvaren. Vergel. Exod. 32.25. ende d’aenteeck. And. verlaten, ofte, verworpen, ofte, keert sich te rugge.

46 D. die den wech des Heeren houdt. Siet Genes. 18. op vers 19.

19

Een ⁴⁷ knecht en sal door de woorden ⁴⁸ niet getuchticht worden: ⁴⁹ hoe wel hy [u] verstaet, nochtans en sal hy ⁵⁰ niet antwoorden.

47 Verstaet alle de gene, die eenen slaefschen geest hebbende, niet en konnen tot haren schuldigen plicht gebracht worden door goede vermaninge, maer behoeven daer toe oock harde slagen.

48 T.w. om te doen dat sijn Heere hem beveelt, ende daer toe oock verbonden is.

49 Ofte, als hy [u] verstaet, ende niet en antwoort.

50 T.w. noch met ongeveynsde woorden, noch met gehoorsame daet.

20

⁵¹ Hebt ghy eenen man gesien, die haestich in sijne ⁵² woorden is? ^m van eenen sot is meer ⁵³ verwachtinge dan van hem.

51 Vergel. bov. 26.12.

52 Ofte, wercken, ende daden.

m Prov. 26.12.

53 T.w. van voorsichtelick ende getijdelick te spreken, ofte yet met goeden raet in’t werck te stellen.

21

Als men sijnen knecht van joncks op weeldich houdt; hy sal in sijn laetste een ⁵⁴ sone willen zijn.

54 Een sone des huysgesins, die het recht der kintschap, ende der erffenisse tot sich wil trecken. Vergel. de exempelen van Abner, 2.Sam. 3.7, 8. van Ierobeam, 1.Reg. 11.26, 27, 28. van Simri, 1.Reg. 16.9.

[fol. 15v]

22

ⁿ Een ⁵⁵ toornich man verweckt gekijf: ende ⁵⁶ de grammoedige is veelvoudich in overtredinge.

n Prov. 15.18. ende 26.21.

55 Hebr. een man des toorns, D. die tot toorn genegen is. siet Iob 11. op vers 11.

56 Hebr. een heere der grimmicheyt. Vergel. bov. 22. op vers 24.

23

^o De hoochmoet des menschen sal hem vernederen: maer de nederige van geeste sal de eere ⁵⁷ vast houden.

o Iob 22.29. Prov. 15.33. ende 18.12. Iesa. 66.2. Matt. 23.12. Luce 14.11. ende 18.14. Iac. 4.6, 10. 1.Petr. 5.5.

57 D. sekerlick verkrijgen, ende steets behouden, T.w. by Godt, by de vroome, ende by het getuygenisse sijner conscientie. Siet gelijke maniere van spreken, bov. 11.16. And. maer de nederige van geeste sal de eere ondersteunen.

24

Die met eenen dief deelt, ⁵⁸ haet sijne ziele; ^{p 59} hy hoort eenen vloeck, ende hy en geeft het niet te kennen.

58 D. is sijns selfs vyant, sich aenbrengende groote schande, ende schade. Siet gelijcke manieren van spreken, bov. 8.36. ende inde aenteeck.

p Lev. 5.1.

59 De sin is, dat hy gemaent zijnde vanden Richter met be-eedinge, ende vervloeckinge des genen, die de diefte weet, ende niet te kennen en geeft; nochtans daer hyse weet, die loochent te weten. And. [alsoo] die eenen vloeck hoort, ende niet te kennen en geeft, (gelijcker staet Lev. 5.1.) die haet oock sijne ziele.

25

De ⁶⁰ tsitteringe des menschen ⁶¹ legt eenen strick: maer die op den HEERE vertrouwt, sal ⁶² in een hooch vertreck gestelt worden.

60 T.w. die al te groot, ende overmatich is, waer door men inde perijckelen, ende gedreychde swaricheden niet en betrouwt op Godt, alsoomen behoort.

61 D. brengt den bevreesden mensche in groot gevaer van meer te sondigen tegen Godt, ende door veelderley ongeluckige bejegeningen meer van Godt gestraft te worden.

62 T.w. daer hy seker, ende vry van alle perijckelen sal zijn.

26

^q Vele ⁶³ soecken het aengesichte des Heerschers: maer eens yeders recht ⁶⁴ is vanden HEERE.

q Prov. 19.6.

63 T.w. om yet te begeeren tot hanthavinge, ende voorderinge van het recht, datse tegen yemant uytstaende hebben.

64 T.w. die volkomentlick de gerechticheyt bemint, ende oock der heeren herten in sijne hant heeft, bov. 21.1. ende daerom voor al moet aengesproken wesen. Siet exempelen hier van Nehem. 1.4. Esth. 4.16.

27

⁶⁵ Een ongerechtich man is den rechtveerdigen een grouwel: maer ⁶⁶ die recht is van wege, is ⁶⁷ den godtloosen een grouwel.

65 Hebr. een man des onrechts, D. die onrecht lief heeft. Vergel. bov. 6. op vers 14.

66 D. die wijs, ende vroom is, vergel. Psal. 37.14. ende 119.1.

67 Hebr. des godtloosen grouwel. siet bov. 3. op vers 32.