Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Eerste Capittel.

Alle dinck is ydelheyt ende onruste, soo ten aensien der menschen selfs, als ten aensien der dingen, die in de werelt geschieden, zijnde al te samen onbestendich, verganckelick, ende vol becommernisse, versen 1, 2, etc. Dit bewijst de Prediker met sijn eygen exempel, 12.

1

DE woorden des Predikers, des soons Davids, des Conincx ¹ te Ierusalem.

1 Te Ierusalem was de Conincklicke sit-plaetse: Doch Salomo is Coninck geweest over de 12 stammen des volcks van Israel. siet ond. vers 12.

2

² Ydelheyt der ydelheden, seyt de Prediker, ydelheyt der ydelheden, ^a ’T is ³ al ydelheyt.

2 D. de aldergrootste ydelheyt; gelijckmen seyt Coninck der Coningen, D. de aldergrootste Coninck: liedt der liederen, D. het alderhoochste liedt. Siet d’aenteeck. Gen. 9. op vers 25. ende Lev. cap. 2. op vers 3. ende verstaet dese woorden alsoo, dat Salomo te kennen geeft, dat alle aerdsche dingen ons niet en konnen helpen om tot de ware gelucksalicheyt te komen.

a Psal. 62.9. ende 144.4.

3 T.w. al wat onder de Sonne geschiet, vers 3.

3

⁴ Wat ^{b 5} voordeel heeft de mensche van al sijnen ⁶ arbeyt, dien hy arbeydet ⁷ onder de Sonne?

4 Als of hy seyde, geen, gantsch geen profijt.

b Eccl. 2.22. ende 3.9.

5 Of, overschot, overblijfsel, profijt, gewin, T.w. om gerusticheyt des gemoets te bekomen, daer in eygentlick de gelucksalicheyt gelegen is.

6 Of, moeyelicken arbeyt, T.w. soo des geestes, als des lichaems.

7 D. aengaende de verganckelicke dingen der tegenwoordiger werelt.

4

⁸ Het een geslachte gaet, ende het ander geslachte komt, ^c maer de aerde ⁹ staet in der eeuwicheyt.

8 De sin deser woorden is, De menichte der menschen die nu leeft, vergaet: alsoo sullen die oock vergaen, die van eeuwe tot eeuwe na haer komen sullen. Siet Psal. 12.8. ja al wat inde werelt is, dat is verganckelick ende veranderlick: derhalven en kan het den mensche geene bestendige gelucksalicheyt aenbrengen.

c Psal. 104.5.

9 Of, is bestendich, sy en vergaet niet, ’tis soo veel als of hy seyde, de aerde, of de werelt en vergaet alsoo niet, gelijck die dingen vergaen die daer op zijn, leven en sweven. Andersins ist seker, dat de werelt oock eyndelick vergaen sal. Siet Psal. 102.27. ende 104.5. ende 119.90. ende 1.Pet. 3.10.

5

¹⁰ Oock rijst de Sonne op, ende de Sonne gaet onder, ende ¹¹ sy hijgt nae hare plaetse, daer sy oprees.

10 De sin deses, ende der naestvolgende verssen, schijnt te zijn: Allen arbeyt soo des geestes als des lichaems in wereltsche dingen maeckt den mensche vol bekommernisse ende sorge, so dat hy gedurichlick in beweginge ende beroerte is, gelijck de sonne, de lucht, ende de rivieren: so en maecktse dan den mensche niet gelucksalich.

11 Dit is by gelijckenisse gesproken, genomen van eenen mensche, die seer loopt (also dat hy nae sijnen adem hijgt) om te komen ter plaetse daer hy begeert te wesen. siet Psal. 56. op vers 2.

6

¹² Sy gaet nae ’t Zuyden, ende sy gaet omme ¹³ nae ’t Noorden: de wint gaet ¹⁴ steets omgaende, ende ¹⁵ de wint keert weder tot sijne ommegangen.

12 T.w. van dien tijt af, datse in het hemels-teecken cancer gaet, tot dat sy in het teecken capricornus gaet, T.w. in den somer ende herfst.

13 T.w. het ander halve jaer, van dien dach af als sy in capricornus gaet, tot dat sy in cancer gaet, namelick in de Winter ende Lente.

14 Hebr. ommegaende ommegaende.

15 Waeyende dan uyt het eene, dan uyt het ander geweste of quartier.

7

^d Alle de ¹⁶ beken gaen in de zee, nochtans en wort de zee ¹⁷ niet vol: nae de plaetse ¹⁸ daer de beken henen gaen, derwaerts ¹⁹ gaende keeren sy weder.

d Iob 38. versen 8, 9, 10, 11. Psal. 104.9, 10.

16 Verst. hier onder, ja insonderheyt, oock de Rivieren, ende water-stroomen.

17 T.w. soo vol, datse over het aerdrijck henen loopen soude, maer sy blijft al in eenen staet. Siet Iob 38.10, 11. Psal. 104.9.

18 De Prediker wil seggen, dat de rivieren in geduerigen loop ende wederkeeringe zijn.

19 T.w. door de aderen, die onder de aerde loopen.

8

Alle dese dingen ²⁰ worden [soo] moede, dat het niemant ²¹ soude kunnen uytspreken: de ooge en wort niet versadicht met sien, noch de oore en wort niet vervult van hooren.

20 Of, zijn [soo] vol arbeyts, of, woelinge.

21 Ia oock met sijn verstant ofte sinnen niet en soude konnen begrijpen. Ende volgens dien, en konnen die dingen diemen in de werelt siet ende hoort, den menschen geen recht genoegen nochte ruste des gemoets aenbrengen.

9

^e ’T gene datter geweest is, ’t selve salder zijn: ende ’t gene datter gedaen is, ’t selve salder gedaen worden: so datter ²² niet nieuws en is onder de Sonne.

e Eccles. 3.15.

22 T.w. belangende die dingen, die op der aerde geschieden nae den gemeynen loop der natuere: maer het heeft een andre gelegentheyt met de extra-ordinare wercken Godes.

10

Isser eenich dinck, daer van men soude kunnen seggen, Siet dat, ’t is nieuw? ²³ het is alreets geweest in de eeuwen, die voor ons geweest zijn.

23 De sin is, daer en is niet, al schijnt het nieuw, of het is oock voor desen d’een tijt of d’ander tijt geweest.

[fol. 17v]

11

²⁴ Daer en is geen gedachtenisse van de voorgaende dingen: ende van de navolgende dingen die zijn sullen, van de selve en sal oock geen gedachtenisse zijn by de gene die namaels wesen sullen.

24 Als of hy seyde, datter yet gevonden wort, ’t welck de menschen nieuwe heeten te zijn, dat komt daer uyt, dat sy niet wel en weten al ’tgene dat in voorledene tijden ende eeuwen gebeurt is, overmits daer geen gedachtenisse van gehouden en is.

12

²⁵ Ick Prediker was Coninck over Israël te Ierusalem.

25 Als of hy seyde, Ick een machtich Coninck zijnde, hebbe goede gelegentheyt gehadt, om te doen ’tgene dat stracx volcht, veel meer dan yemant anders, die de macht, rijckdom, gelegentheyt, nochte wetenschap niet gehadt en hebben, om dit alles te doorgronden, gelijck ick gehadt hebbe. siet ond. 2.5, 6, 7, 8, etc.

13

Ende ick begaf mijn herte om met wijsheyt te ondersoecken, ende nae te speuren ²⁶ al watter geschiet onder den hemel: dese ²⁷ moeyelicke besicheyt heeft Godt den kinderen der menschen gegeven, ²⁸ om haer daer in te bekommeren.

26 Soo ’t gene dat nae d’ordre der natuere voort quam, 1.Reg. 3. ende 4. als ’t gene dat tegen den gemeynen loop der natuere was geschiedende.

27 Hebr. quade besicheyt. of, moeyte, of, bekommernisse: die boos, of, moeyelick genoemt wort, om dat sich de mensche daer in besich houdt, ende evenwel het rechte profijt daer van niet en geniett, overmits men nimmermeer komen en kan tot eene volkomene kennisse aller dingen, nochte der oorsaken daer se uyt spruyten, als oock om dat de te werckstellinge der menschelicker wetenschap geheel swaer is.

28 Of, om daer in, of, daer mede besich te zijn, of, om haer daer in te quellen, ofte, om haer daer door te vernederen.

14

Ick sach alle de wercken aen, die onder de Sonne geschieden: ende siet, het was al ydelheyt, ende ²⁹ quellinge des geestes.

29 D. niet een slechte hooft-brekinge, maer een quellinge, knaginge, verbrekinge, of verteeringe des herten ofte des gemoets. And. weydinge, ofte, voedinge des wints, D. een sake daer de mensche niet meer van gesterckt en wort in sijn gemoet, als of hy sijn lichaem met wint woude voeden, of onderhouden. Siet dergelijcke maniere van spreken Ier. 22.22. Hose. 12.2.

15

Het kromme ³⁰ en kan niet recht gemaeckt worden: ende ³¹ ’t gene dat ontbreeckt, en kan niet getelt worden.

30 T.w. door eygen vernuft, of menschelicke kloeckheyt, maer Godt vermach alles, daerom bidt David, Heere, schept in my eenen nieuwen geest. Siet ond. 7.13.

31 D. daer zijn soo veel gebreckelickheden ende onvolkomenheden in de saken deser werelt, datse niet te tellen en zijn.

16

Ick sprack met mijn herte, seggende, Siet, ³² ick hebbe wijsheyt vergroott ende vermeerdert, boven alle die voor my te Ierusalem geweest zijn: ende mijn herte heeft veel wijsheyts ende wetenschaps ³³ gesien.

32 Of, Ick ben groot ende overvloediger geworden in wijsheyt, T.w. in de wetenschap der natuerlicker dingen, ende der saken die in de werelt geschieden. Siet 1.Reg. 3.12. ende 4.29. ende 10.7, 23. Eccles. 2.9.

33 D. ervaren, ende ondervonden. Siet Iob 7. op vers 7.

17

Ende ³⁴ ick begaf mijn herte om wijsheyt ende wetenschap te weten: onsinnicheden ende dwaesheyt: ick ben gewaer geworden, dat oock dit ³⁵ een quellinge des geestes is.

34 D. ick hebbe my beneersticht, om noch beter te verstaen wat het van de uytnementheyt der wijsheyt is, mits daer tegen stellende, ende als opwegende de dwaesheyt, het tegendeel der wijsheyt. Siet Eccl. 2.12.

35 Siet bov. vers 14.

18

Want in veel wijsheyt ³⁶ is veel ³⁷ verdriets: ende ³⁸ die wetenschap ³⁹ vermeerdert, die vermeerdert ⁴⁰ smerte.

36 T.w. overmits de gene, die in wijsheyt ende verstant uytsteken, vele dingen bemercken, die tegen de wijsheyt strijden, ende hen derhalven op ’t hoochste mishagen: Ofte oock, om dat de geest des menschen (oock der alderwijsten) sijne bedenckingen niet en kan uytvoeren.

37 Of, toornicheyt, onmoet, of, onmoedicheyt.

38 D. die veel weten wil, die heeft oock veel bekommernisse.

39 Hebr. toevoecht, of, toedoet.

40 Of, pijne, quale, bekommernisse.