Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ij. Capittel.

Salomo wijst aen met sijn eygen exempel, dat de ware gelucksalicheyt niet en bestaet in de dingen die het vleesch aengename zijn, als statelicke timmeragien, plantinge van boomen, wijngaerden, hoven, versen 1, 2, etc. maer in vredige ende vrolicke genietinge der gaven, die Godt den mensche geeft, vers 24, etc.

1

ICk seyde in mijn herte, ¹ Nu welaen, ² ick sal u beproeven door vreuchde, derhalven ^{3 a} siet het goede aen: maer siet, ⁴ oock dat was ydelheyt.

1 Hebr. gaet nu.

2 Hier spreeckt Salomo sijn eygen herte aen, als of hy seyde, Ick wil eens besoecken, of de wellusten ende wereltsche genoechten, het ware ende het hoochste goet zijn, die de gene die daer in baden, een recht vernoegen des geests, ende rechte gelucksalicheyt souden kunnen aenbrengen.

3 Hebr. siet in’t goede. D. versadicht u met het goede: dat hier te seggen is, met lichamelicke genoechten.

a Luce 12.19.

4 T.w. alsoo wel; als het gene dat te vooren cap. 1. verhaelt is, namelick de ondersoeckinge van wereltsche dingen.

2

⁵ Tot het lacchen seyde ick, Ghy zijt onsinnich: ende tot ⁶ de vreuchde, ⁷ Wat maeckt dese?

5 Verstaet dit alsoo, dat het vele ende onmatelicke lacchen, singen, en springen, meer eenen gecken ende onwijsen, dan eenen wijsen ende verstandigen man betaemt, Prov. 20. vers 1. Maer om sekere oorsaken somtijts matelick te lacchen, en is niet te berispen.

6 Verst. hier vleeschelicke, of wereltsche vreugt.

7 Of, waerom doet ghy dit? De sin is, wat voordeel brengt dese wereltsche vreucht mede? Immers en deucht noch en dient sy niet om de ware gelucksalicheyt te erlangen.

3

Ick hebbe ⁸ in mijn herte ⁹ nagespeurt, om ¹⁰ mijn vleesch ¹¹ op te houden in den wijn, ¹² (nochtans leydende mijn herte in wijsheyt) ende om de dwaesheyt vast te houden, tot dat ick soude sien wat den kinderen der menschen best ware, dat sy doen souden onder den hemel, [geduerende] het getal der dagen hares levens.

8 D. by my selven.

9 Of, ondersocht, of gesocht, of beraetslaecht.

10 D. mijn lichaem. De sin is, Ick hebbe my beneersticht, om te gelijcke in lichamelicke genoechten, ende in wijsheyt te leven, voegende alsoo de wijsheyt ende de genoechte t’samen, want men moet hier onder den name van wijn verstaen, allerley leckere spijse, ende dranck, ja allerley wellusten.

11 Of, te trecken den wijn, dat is, tot den wijn te gewennen. And. mijn vleesch den wijne over te geven.

12 Hy wil seggen, Ick hebbe voorgenomen de wijsheyt die my Godt gegeven heeft, alsoo in mijn herte te bewaren, dat ick nochtans uyterlick de dwaesheyt (t.w. met leckerlick te eten, ende te drincken, ende met wellusten te plegen) oock plaetse geven woude, die grijpende ende vasthoudende.

4

¹³ Ick maeckte my groote ¹⁴ wercken, ick bouwde my huysen, ick plantede my ¹⁵ wijngaerden.

13 Hebr. Ick maeckte mijne wercken groot, T.w. niet alleen ter nootdurft, maer oock tot eenen toon van mijne heerlickheyt, ende tot genoechte.

14 D. Gebouwselen, als stracx volgt, ende oock versen 5, 6.

15 T.w. in Baal-Hamon, Cant. c. 8. vers 11.

5

Ick maeckte my ¹⁶ hoven, ende ¹⁷ lusthoven, ende ick plantede boomen in de selve, van ¹⁸ allerley vrucht.

16 T.w. daer allerley kruyden ende bloemen in wiessen.

17 Hebr. pardesim, D. paradijsen. het welcke beteeckent niet alleen gemeyne hoven, maer hoven van playsier, principalick boomgaerden.

18 Hebr. alle.

6

Ick maeckte my ¹⁹ vyvers van wateren, om daer mede te bewateren het wout, dat met boomen groende.

19 Verstaet sodanige vyvers, in de welcke steets water was, so regen-water, als opwellende water.

7

²⁰ Ick kreech knechten ende maechden, ende ick hadde ²¹ kinderen des huyses: oock hadde ick een groot besit van ²² runderen ende ²² schapen, meer dan alle die voor my te Ierusalem geweest waren.

20 Of, ick besat, of, veroverde.

21 D. kinderen binnens huys geboren, T.w. van mijne knechten ende maegden. Vergel. Gen. 12.5. ende Genes. 14.14. ende 15.3. ende 17. vers 12.

22 Onder dese specien worden oock andere beesten verstaen, soo groote, als kleyne.

22 Onder dese specien worden oock andere beesten verstaen, soo groote, als kleyne.

8

²³ Ick vergaderde my oock silver ende gout, ende cleynodien ²⁴ der Coningen, ende der lantschappen: ²⁵ ick bestelde my sangers ende sangeressen, ende wellusticheden der menschen kinderen, ²⁶ snaren-spel, ja allerley snaren-spel.

23 Siet 1.Reg. cap. 9.28. ende 10. versen 14, 21, 22, 26.

24 D. die men by eenige Coningen, ofte in vreemde lantschappen konde vinden: Ofte, ’t gene dat by de Coningen, ende in yder provintie voor het kostelickste gehouden wert.

25 Hebr. ick maeckte.

26 Of, musicael accoort, of, verscheydene melodyen van Musijck-instrumenten, of, karossen, of uytgelesene seer schoone vrouwen, inden krijch gevangen. T.w. om my te dienen in alle dingen daer toe de vrouwen bequaem zijn. Het hebr. woort en wort nergens anders gevonden als hier, daerom wort het soo verscheydelick overgesett.

9

Ende ick wiert groot, ende nam toe, meer dan yemant, die voor my te Ierusalem geweest was: oock ²⁷ bleef ²⁸ mijne wijsheyt my by.

27 Hebr. stont. D. bestont, of, bleef bestendich by my. De sin is, of ick schoon alle die boven verhaelde rijckdommen ende heerschappyen hadde: nochtans en liet ick daerom de wijsheyt niet varen, maer ick volherdde even wel in mijne wijse regeringe. Vergel. bov. vers 3.

28 D. de wijsheyt met de welcke my Godt boven alle andere begaeft hadde.

10

Ende al wat mijne oogen begeerden, dat en ontrock ick haer niet: ick en wederhielt mijn herte niet van eenige blijtschap, maer mijn herte was verblijt ²⁹ van wegen al mijnen arbeyt: ende ³⁰ dit was mijn deel van al mijnen arbeyt.

29 D. van wegen de goederen, die ick met mijnen arbeyt te wege gebracht hadde.

30 D. al dat ick genooten hebbe van al mijne moeyte, is geweest eene verganckelicke ende haest passerende vreucht. Siet ond. 5. op vers 17.

11

Doe wendde ick my tot alle mijne wercken, die mijne handen gemaeckt hadden, ende tot den arbeyt dien ick werckende gearbeydt hadde: siet ’t was al ydelheyt, ende ³¹ quellinge des geestes, ende daer in en was geen voordeel ³² onder de Sonne.

31 Siet bov. 1.14.

32 D. in eenige sichtbare ende verganckelicke dingen.

12

^{33 b} Daerna wendde ick my, ³⁴ om te sien wijsheyt, oock onsinnicheden ende dwaesheyt, want ³⁵ hoe soude een mensche, die ³⁶ den Coninck nakomen sal, [doen] ’t gene dat alreede gedaen is?

33 D. ick begaf my tot overlegginge van de wijsheyt ende dwaesheyt, die ick beyde beproeft hadde, om te oordeelen by my selven by welcke de uytnementheyt was.

b Eccles. 1.17. ende 7.23.

34 D. om te dege te mercken op de wijsheyt.

35 And. want wat [soude] de mensche [doen], die na den Coninck komen sal? Even ’t selve dat alreede gedaen is. De sin is: So daer yemant is, die meynt dat ick, die soo een machtich ende wijs Coninck ben, alles niet wel verstaen noch ervaren en hebbe, ende datter over sulcx eenich ander middel soude mogen zijn, om tot de gelucksalicheyt te komen, die dwaelt grovelick, hy en sal niet anders vinden, dan ’t gene dat ick daer van verklare, een yeder mach sich hier inne op mijn woort wel verlaten.

36 D. my: hy wil seggen, die soude konnen doen dat ick, die een machtich Coninck ben, gedaen hebbe.

13

³⁷ Doe sach ick, dat de wijsheyt uytnementheyt heeft boven de dwaesheyt, gelijck het licht uytnementheyt heeft boven de duysternisse.

37 Die sin is, of schoon al ons bedrijf ydelheyt is, nochtans is de wijsheyt soo veel meer dan de dwaesheyt te achten, als het licht boven de duysternisse.

14

³⁸ De oogen des wijsen zijn in sijn hooft, maer de sot ³⁹ wandelt in de duysternisse: doe bemerckte ick oock, ⁴⁰ dat eenerley geval ⁴¹ hen allen bejegent.

38 D. de wyse is welbedacht, ende hy gaet voorsichtelick in al sijnen handel, maer een dwaes mensche is onbedachtsaem, ende onvoorsichtich in al ’tgene dat hy te doen heeft. siet Prov. 8.1. ende 17.24.

39 D. hy en weet niet hoe hy sijne saken sal aenstellen.

40 T.w. soo veel aengaet ’t gene dat hen overkomt in dit tegenwoordige leven: gelijck daer zijn verscheydene elendicheden, kranckheden, ende smerten des lichaems, als oock de doot selve. Vergel. hier mede Psal. 49.11.

41 D. hen beyde, soo wel den wijsen, als den dwasen.

15

⁴² Dies seyde ick in mijn herte, Gelijck ’t den dwasen bejegent, ⁴³ sal ’t oock

42 T.w. oordeelende nae de gelegentheyt der saken, diemen dagelicks voor oogen siet gebeuren.

43 D. ick ben soo wel allerley elenden onderworpen, ende ick sal soo wel sterven, als de dwase, ja als alle andre menschen.

[fol. 18r]

my selve bejegenen: ⁴⁴ waerom hebbe ick dan doe meer nae wijsheyt gestaen? doe sprack ick in mijn herte, dat oock ’t selve ydelheyt was.

44 D. waerom hebbe ick my dan meer bevlijticht om wijsheyt te verkrijgen, dan andre? of, waerom soude ick dan meer nae wijsheyt staen? Als of hy seyde, Dewijle de doot my soo wel overkomen sal, als allen anderen, waer toe sal my de menschelicke wijsheyt voorderlick zijn?

16

⁴⁵ Want daer en sal in eeuwicheyt niet meer gedachtenisse van eenen wijsen, dan van eenen dwaes zijn: aengesien ’t gene dat nu is, dat wort in de toecomende dagen altemael vergeten: ende ⁴⁶ hoe sterft de wijse ⁴⁷ met den sot?

45 Hebr. Daer en is geen gedachtenisse des wijsen met den dwasen in eeuwicheyt. Dit dient tot bevestinge van ’tgene dat stracx geseyt is: De sin is, Gelijck alle menschen sterffelick zijn, so vergaet oock metter tijt des eenes gedachtenisse so wel als des anderen in’t gemeen. Hoewel de memorie der gener welcker namen ende daden in Godts woort ende de historien gedacht worden, by velen overblijft.

46 Een vrage met verwonderinge, als of hy seyde, ’Tis een droevige sake, dat een treffelick wijs man soo wel, ende soo haest sterven moet, ende dickwijls, nae ’t oordeel der werelt, gelijcke uytkomste heeft, als een sot. And. Ende hoe de wijse sterft met den sot.

47 D. soo wel als de sot. siet Psal. 49. versen 11, 12.

17

Daerom ⁴⁸ hatede ick dit leven, want dit werck ⁴⁹ docht my quaet, ⁵⁰ dat onder de Sonne geschiet: want het is al ydelheyt, ende quellinge des geestes.

48 D. ’t verdroot my te leven.

49 Hebr. was quaet in, by, oft over my.

50 D. alle de wercken ende hanteringen der menschen.

18

⁵¹ Ick hatede oock al ⁵² mijnen arbeyt, dien ick bearbeydt hadde onder de Sonne: dat ick dien soude achter laten aen eenen mensche ⁵³ die na my wesen sal.

51 D. ick hebber een weersien in gehadt, T.w. lettende op de ydelheyt der rijckdommen, ende de vergaderinge der dingen, diemen met soo groote moeyte verkrijcht: Ende insonderheyt ten aensien van de onsekerheyt wat erfgenaem datmen hebben sal.

52 D. mijn goet, dat ick met mijnen arbeydt verkregen ende t’samen gebracht hadde.

53 D. die my in’t Rijcke sal navolgen.

19

Want ⁵⁴ wie weet, of hy wijs sal zijn, ofte dwaes? evenwel sal hy heerschen ⁵⁵ over al mijnen arbeyt, dien ick bearbeydt hebbe, ende dien ick wijselick beleydt hebbe onder de Sonne: Dat is oock ydelheyt.

54 Rehabeam de sone ende navolger Salomons, heeft door sijn dwaesheyt ende onvoorsichticheyt, het meeste deel sijnes Coninckrijcks verloren, 1.Reg. 12. Men kan eeniger mate uyt dit vers afnemen, dat Salomo wel gemerckt heeft, dat sich Rehabeam niet wel en soude aenstellen in de regeringe des Rijcx.

55 D. over alle de goederen ende voortreffelicke groote dingen, die ick met veel moeyte verworven ende vergadert hebbe.

20

Daerom ⁵⁶ keerde ick my omme, om mijn herte te doen wanhopen over al den arbeyt dien ick bearbeydt hebbe onder de Sonne.

56 Als of hy seyde, Ick ben in dese mijne gedachten eyndelick daer toe gekomen, dat ick in’t minste geen genoegen gehadt en hebbe aen al ’t gene dat ick door mijnen arbeyt verworven hadde. Siet vers 18.

21

Want ⁵⁷ daer is een mensche wiens arbeyt in wijsheyt, ende in wetenschap, ende in geschickelickheyt is: nochtans sal hy ⁵⁸ dien overgeven tot sijn deel, aen eenen mensche, die daer aen niet gearbeydt en heeft: Dit is oock ydelheyt, ende een groot ⁵⁹ quaet.

57 De sin is, ’ten is geen wonder dat my dit verdriett, aengesien datter niemant soo kleyn van middelen en is, of ’ten soude hem wel verdrieten, dat sijne goederen in vremde handen souden vervallen.

58 T.w. arbeyt, D. al ’tgoet, dat hy met sijnen arbeyt vergadert ende gewonnen heeft.

59 D. verdriet, of quellinge, als Mat. 6.34.

22

^c Wat heeft doch die ⁶⁰ mensche van al sijnen arbeyt, ende van de quellinge sijns herten, dien hy is bearbeydende, onder de Sonne?

c Eccl. 1.3. ende 3.9.

60 T.w. van den welcken vers 21. gesproken is.

23

Want alle sijne dagen ⁶¹ zijn smerten, ende sijne besicheyt is verdriet: selfs ’s nachts en rust sijn herte niet: dat selve is oock ydelheyt.

61 D. vol droeffenisse ende swaricheyt. siet Iob 14. d’aent. op vers 1.

24

^{d 62} Isset [dan] ⁶³ niet goet voor den mensche, ⁶⁴ dat hy ete ende drincke, ende dat hy ⁶⁵ sijne ziele ⁶⁶ het goede doe genieten ⁶⁷ in sijnen arbeyt? Ick hebbe oock gesien, ⁶⁸ dat sulcx van de hant Godes is.

d Eccl. 3.12, 22. ende 5.18. ende 8.15.

62 And. Daer en is [dan] niet beter voor den mensche, [als] dat hy ete ende drincke. etc. And. ’Ten is niet goet voor den mensche dat hy ete ende drincke. D. dat hy in eten ende drincken al sijnen lust ende genoechte neme.

63 T.w. soo veel het tijdelicke goet, ende dit verganckelicke leven aengaet.

64 De sin is, dat hy alle onnutte sorge ende bekommernisse besijden stellende, geniete ende gebruycke ’tgene dat hem Godt gegeven heeft.

65 D. hemselven.

66 Hebr. het goede doe sien. D. welvare, wat goets geniete van sijnen arbeyt?

67 Of, van sijnen arbeyt, D. van sijne goederen.

68 D. dat het eene besondere gave Godes is, die alle man niet en heeft, T.w. datmen sich late genoegen, ende sich vrolick make met sulcx alsmen van de milde hant Godes ontfangen heeft.

25

(Want ⁶⁹ wie souder van eten, of wie soude sich [daer ⁷⁰ toe] haesten, meer dan ick selve?)

69 Als of hy seyde, Indiender eenich ander beter genut uyt die tijdelicke dingen te halen ware, wie soude dat lichtelicker ende beter konnen doen, dan ick?

70 T.w. daer van te eten, ofte ’t genut daer van te nemen, namelick, met vrolickheyt.

26

Want ⁷¹ hy geeft wijsheyt, ende wetenschap, ende vreucht, den mensche die ⁷² goet is voor sijn aengesichte: maer ⁷³ den sondaer geeft hy besicheyt, om ⁷⁴ te versamelen ende te vergaderen, ^e op dat hy ’t geve dien die goet is ⁷⁵ voor Godes aengesichte: ⁷⁶ Dit is oock ydelheyt ende quellinge des geestes.

71 T.w. Godt.

72 D. die vroom ende godtsalich is.

73 D. den godtloosen, aen den welcken hy geen welgevallen en heeft. siet Psal. 1.1. van het woort sondaer.

74 T.w. tijdelicke goederen ende rijckdommen.

e Eccl. 3.13. Iob 27.16, 17. Prov. 28.8.

75 D. voor sijn aengesichte.

76 T.w. soo seer sich te bekommeren om rijckdom te vergaderen, die ghy selfs niet en moocht genieten, oock niet nalaten dien ghy wilt, ende vermoedt, datse wel sal weten te gebruycken.