Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iij. Capittel.

De Prediker leert hier, hoe dat alle dinck in de werelt sijnen tijt ende beloop heeft, soo als het Godt verordineert heeft, versen 1, 2, etc. daer uyt besluytende, dat de mensche niet beter doen en can, dan dat hy in dit leven de gaven Godes met vreucht geniete, doende goet aen sijnen even naesten, 12. Daer na spreeckt hy van de ongerechticheyt diemen in ’t gerichte siet plegen, 16, etc. hy wijst oock aen, dat de menschen soo wel moeten sterven, als het vee, 18, 19. als oock dat sy uyt de gemeyne conditien der stervenden niet verstaen en kunnen, of hare ziele onsterflick zy, 19, etc. besluytende vers 22. als boven.

1

¹ ALles heeft eenen bestemden tijt: ende alle ² voornemen onder den Hemel heeft sijnen tijt.

1 D. alle saken ende handelingen deser werelt zijn veranderlick, ende verscheydene verwisselingen over ende weder over onderworpen, die Godt alleene regeert, ende van geenen mensche vervroecht ofte verhaesticht en kunnen worden. Uyt dese veranderlickheyt blijckt klaerlick, datmen in dit wanckelbare leven de ware gelucksalicheyt niet soecken en moet.

2 Hebr. behagen, of, wille, begeerte. T.w. der menschen. Siet Psal. 27. op vers 12.

2

Daer is een tijt om geboren te worden, ende een tijt om te sterven: een tijt om te planten, ende een tijt om ’t geplantte uyt te roeyen.

3

Een tijt ³ om te dooden, ende een tijt om ⁴ te genesen: een tijt om ⁵ af te breken, ende een tijt om te bouwen.

3 Het zy door den wille ofte beschickinge Godes, Exod. c. 21.13. Ofte by last, ofte bevel der Overicheyt. And. om te quetsen.

4 T.w. den gequetsten.

5 Hebr. in te breken, of, te scheuren.

4

Een tijt om te weenen, ende een tijt ⁶ om te lacchen: een tijt ⁷ om te kermen, ende een tijt ⁸ om op te springen.

6 Siet bov. 2.2.

7 Of, om misbaer te maken, of, om leet te dragen.

8 Of, om te huppelen. Te weten, van vreucht ende van blijtschap. siet 1.Chron. c. 15.29. ende Act. 3.8.

5

Een tijt ⁹ om steenen wech te werpen, ende een ¹⁰ tijt om steenen te vergaderen: een tijt ^a om te omhelsen, ende een tijt om verre te zijn van omhelsen.

9 T.w. alsmen den hof of acker suyvert, ofte een huys af-breeckt.

10 T.w. alsmen een huys, of ander gebouw maken wil.

a 1.Cor. 7.5.

6

Een tijt ¹¹ om te soecken, ende een tijt om ¹² te laten verloren gaen: een tijt om te bewaren, ende een tijt om ¹³ wech te werpen.

11 Om te besorgen, ofte te behouden. And. om te soecken. T.w. wijsheyt, of rijckdom, ofte yet datmen verlooren heeft. Verstaet hier by, ende om te vinden, als Ies. 65.1.

12 And. om te verliesen. T.w. ter tijt alsmen daer door soude komen in perikel der ziele, ofte des levens.

13 Als by exempel, wanneermen is in perikel van schipbreucke op der zee, Ion. 1.5. Act. 27. versen 18, 19.

7

Een tijt ¹⁴ om te scheuren, ende een tijt om toe te naeyen: een tijt om te swijgen, ende een tijt om te spreken.

14 T.w. de kleederen, gelijck by de Ioden seer gebruyckelick was, om te betoonen de bedroeffenisse des herten.

8

Een tijt om lief te hebben, ende een tijt om te haten: een tijt van oorloge, ende een tijt van vrede.

9

¹⁵ Wat ^b voordeel heeft hy die werckt, van ’t gene dat hy bearbeydt? ¹⁶

15 De sin is, wanneer de uyre ende tijt niet daer en is, men doe watmen wil, men sal niet kunnen uytrechten.

b Eccles. 1.3.

16 Verstaet hier by, Geen.

10

Ick hebbe gesien de besicheyt, die Godt de kinderen der menschen gegeven heeft, om haer selven daer mede te becommeren.

11

¹⁷ Hy heeft yeder dinck ¹⁸ schoon gemaeckt in sijnen tijt: oock heeft hy ¹⁹ de eeuwe ²⁰ in haer herte geleyt, sonder dat een mensche ’t werck dat Godt gemaeckt heeft, ²¹ can uytvinden, ²² van ’t begin tot het eynde toe.

17 T.w. Godt: die maeckt alle dinck alsoo, dat het schoone ende fraey is, ende alles ter bequamer tijt geschiet, alhoewel by de menschen groote veranderingen vallen.

18 Of, sijn, huys, fraey, wel gemaeckt.

19 D. eene natuerlicke genegentheyt tot d’ondersoeckinge der eeuwen ende tijden, ende wat daer in geschiet is. And. de eeuwicheyt. D. eene genegentheyt streckende tot ondersoeckinge van het gene dat eeuwich ende oneyndelick is: ofte, een genegentheyt streckende tot de eeuwicheyt.

20 T.w. in’t herte der menschen.

21 T.w. volcomelick, ende door sijn eygen vernuft ende verstant.

22 Hebr. van ’t hooft tot het eynde.

12

Ick hebbe gemerckt, datter niet beters ²³ voor haerlieden en is, dan sich te verblijden, ende ²⁴ goet te doen in sijn leven.

23 T.w. de menschen. of, In die. T.w. dingen.

24 D. vroomelick ende godtsalichlick te leven. siet ond. 12.13.

13

Ia oock dat yeder mensche ²⁵ ete ende drincke, ende ’t goede ²⁶ geniete van al sijnen arbeyt: [dit] is een gave Godts.

25 T.w. met genoechte ende vrolickheyt.

26 Hebr. sie.

14

Ick weet, dat al wat Godt doet, dat sal inder eeuwicheyt ²⁷ zijn, daer en is niet toe te doen, noch daer en is niet af te doen: ende Godt doet [dat], op datmen vreese voor sijn aengesichte.

27 D. bestaen. D. ’t sal altijt geschieden, gelijck hy besloten ende verordineert heeft, want het besluyt Godes is onveranderlick. Conde het schepsel de minste veranderinge maken in ’t gene dat Godt doen wil: Conde het schepsel den segen verminderen: ofte vermeerderen: het kruys verlichten ofte verswaren: so souden de menschen het schepsel eeren en vreesen, ende niet den schepper: Daerom heeft Godt alles wat hy over ons wil brengen, of wat hy van ons wil weeren, ’t zy goet ofte quaet, alsoo bepaelt, dat de schepselen niet de minste veranderinge daer in maken en kunnen, op dat wy ons alleen voor het aengesichte des scheppers vreesen, ende in alle ootmoedicheyt alleen aen sijne voorsichticheyt hangen souden.

15

’T gene dat geweest is, dat is nu, ende wat wesen sal, dat is alreede geweest: ende ²⁸ Godt soeckt het wech-gedrevene.

28 Verstaet hier by, ende hy brengt weder te voorschijn, het gene dat gepasseert ofte voor-by, ofte vergaen is, vernieuwende door sijne almogentheyt ende voorsichtige regeringe de soorten der gedierten, ende anderer schepselen, hy doet de lente, somer, herfst, ende winter, elck op haer saysoen weder-komen: Van gelijcken de bloemen, kruyden, ende vruchten soo der boomen, als des aerdrijcx: Alsser menschen ende beesten sterven ende vergaen, so laet hy andre wederom inder selver stede geboren worden ende opwassen, etc.

[fol. 18v]

16

Voorder ²⁹ hebb’ ick oock gesien onder de Sonne, ³⁰ ter plaetse des gerichts, aldaer was godtloosheyt: ende ter plaetse der gerechticheyt, aldaer was godtloosheyt.

29 T.w. een andre ydelheyt.

30 D. In ’t richthuys, ofte richtbanck, daermen behoorde ’t recht ende de Iustitie te hanthaven, daer ginck het geheel contrarie toe.

17

Ick seyde in mijn herte, Godt sal ³¹ den rechtveerdigen, ende den godtloosen oordeelen: ³² want ³³ aldaer is de tijt voor alle voornemen, ende over alle werck.

31 D. den onschuldigen, ende schuldigen. De sin is, Als ick aensach de ongerechticheyt die onder de menschen regeerde in het uytspreken der oordeelen, soo trooste ick my hier mede, gedenckende, dat Godt de opperste ende rechtveerdichste Richter, alle menschen te sijner tijt rechtveerdelick sal oordeelen, eenen yegelicken vergeldende nae sijne wercken.

32 And. maer, als of hy seyde, De godloose hebben eenen tijt alhier, maer Godt sal oock eenen tijt hebben aldaer.

33 T.w. daer Godt sijnen richter-stoel ten joncksten dage sal oprichten, daer alle menschelicke daden sullen geoordeelt worden.

18

Ick seyde in mijn herte ³⁴ van de gelegentheyt der menschen kinderen, dat Godt hen ³⁵ sal verclaren, ende dat sy sullen sien, dat sy [als] de beesten zijn aen haer selven.

34 D. aengaende of belangende het wesen, de gelegentheyt, of conditie, handel en wandel der menschen, T.w. als ick de selve te dege aensie ende door-gronde.

35 Of, klaricheyt geven sal. hy wil seggen, Overmits de ydelheden der menschen soo vele, ende soo groot zijn, ende sulck een menichte ende verscheydenheyt van bekommeringen, daer inne sy haer soo diepe, ende met sulck behagen steken, als of het met hen eeuwich werck wesen soude: So heb ick my laten voorstaen, dat Godt hen klaerlick ende oogenschijnelick wil te sien ende te verstaen geven, wat sy in haer selven, ende nae de gelegentheyt van dese beneden werelt zijn, T.w. als de beesten. Psal. 49.13, 21.

19

Want wat den kinderen der menschen wedervaert, dat wedervaert oock den beesten, ende ³⁶ eenerley wedervaert hen [beyden]: gelijck ³⁷ die sterft, alsoo sterft ³⁸ dese, ende ³⁹ sy allen hebben ⁴⁰ eenerley adem, ende de uytnementheyt der menschen boven de beesten, ⁴¹ is geene: want ⁴² alle zijnse ydelheyt.

36 T.w. wanneermen op niet anders en siet, dan op het gene dat den menschen ende den beesten uyterlick wedervaert: Want de menschen trecken adem, sy eten, drincken, slapen: Sy zijn oock sieckten ende pijnen, ja oock eyndelick de doot selfs onderworpen, niet anders dan de beesten. Maer andersins is de voortreffelickheyt der menschen groot boven de beesten.

37 T.w. beeste.

38 T.w. mensche.

39 D. sy beyde, Te weten soo de menschen, als de beesten.

40 Verstaet hier door den adem, den geest des levens.

41 T.w. soo veel men aen het uyterlicke mercken kan, of, soo veel het sterven aengaet.

42 T.w. soo de menschen, als de beesten. And. Tis al ydelheyt.

20

Sy gaen alle ⁴³ nae eene plaetse: sy ^{44 c} zijn alle uyt den stof, ende sy keeren alle weder tot den stof.

43 T.w. in d’aerde. Dit is te verstaen, van het lichaem, gelijck uyt het volgende is blijckende. Hebr. een yeder, ofte, alles gaet, etc.

44 Siet Genes. 1.24. ende 2.7.

c Gen. 3.19.

21

Wie merckt dat ⁴⁵ de adem van de kinderen der menschen ⁴⁶ opvaert nae boven, ende de adem der beesten ⁴⁷ nederwaerts vaert in de aerde?

45 Dat is hier te seggen de ziele, gelijck Luce 23.46. De sin is, Wie kan dit mercken ofte weten, uyt de gemeene uyterlicke toevallende gelegentheden, der gener, die sterven?

46 Ende volgens dien, in wesen blijft, na dat hy uyt het lichaem gescheyden is. Siet hier van breeder ond. 12.17. Daer seyt Salomo duydelick, dat de ziele wederkeert tot Godt diese gegeven heeft. So datmen Salomo niet en kan toedichten, dat hy hier wil leeren, dat de ziele sterffelick is.

47 Daer hy te niete gaet, niets meer zijnde, na dat hy uyt het lichaem gevaren is.

22

Dies ick gesien hebbe, datter niet beters en is, dan dat de mensche hem verblijde ⁴⁸ van sijne wercken, want ⁴⁹ dat is sijn deel: want ⁵⁰ wie sal hem daer henen brengen, dat hy siet ’t gene dat na hem geschieden sal?

48 D. met ’t gene dat hy met sijnen arbeyt verdient.

49 D. sijne portie, die hy genieten sal, Eccles. 2.24. ende 3.12. ende 5.18. Als of hy seyde: De mensche stervende en sal niet met hem nemen: hy en sal oock na sijne doot niet weten wat hier op aerden omme-gaet: Daerom ist best, dat hy hem selven niet en quelle met onnutte sorge, hoe het na hem sal gaen, wat erfgenaem hy hebben sal, of hoe sy ’t met sijne goederen maken sullen: ofte hoe sy haer leven aenstellen sullen: maer dat hy met een gerust ende vrolick herte (in de vreese Godes) gebruycke ’t gene dat hy besitt, want hy en sal daer niet anders van hebben. Siet bov. 2.3.

50 Als of hy seyde, Niemant.