Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iiij. Capittel.

Voordere klachte over den erbarmlicken staet des Ioodschen volcx, vers 1, etc. met belijdenisse dat het harer sonden schult is, 6. Elenden den voornaemsten overgekomen, 7. De vrouwen hebben hare kinderen gedoodt, ende gekoockt, 10. Sonde der valsche propheten ende priesteren, 13. Vergeefsche hope des volcks, 17. De Coninck des Ioodschen volcks gevangen, 20. Voorsegginge der wrake Godes over Edom, 21. ende vertroostinge des volcks Godes, 22.

1

ALeph. ¹ Hoe is ² ’tgout ³ [soo] verdonckert! het goede fijne gout [soo] verandert! [hoe] zijn ⁴ de steenen des heylichdoms ⁵ voor aen op alle straten ⁶ verworpen!

1 Dit is een vrage met droeffenisse ende verwonderinge, als cap. 1.1.

2 Dien heerlicken Tempel, blinckende van gout, daer mede hy verciert, ende ten deele overdeckt ende overtrocken was van binnen. Siet 1.Reg. 6.20, 21, etc. ende 2.Chron.3.4, 5, 6.

3 Door dien de Chaldeen den Tempel afbrekende, alles bestoven ende verduystert is geworden. Hebr. bedeckt.

4 Of, de steenen der heylicheyt, D. die aen het gebouw des Tempels geweest zijn, die aerdich ende constelick gehouwen ende gepolijst waren, 1.Reg. 5.17, 18. ende 6.7. Verg. hier mede de steenen des tweeden Tempels, Mat. 24.4. Luce 19.44.

5 D. aen de eynden ende hoecken der straten verstroyt, als van geener weerde zijnde. Vergel. bov. cap. 2. vers 11, 12, 19. ende den Psal. 79.

6 Hebr. uytgestort.

2

Beth. ⁷ De kostelicke kinderen Zions, tegen sijn gout geschatt, ⁸ hoe zijnse [nu] gelijck gerekent den aerdenen flesschen, het werck van de handen eens pottebackers!

7 D. de treffelickste ende geachtste mannen der Stadt ende des lants. siet dusdanige gelijckenissen Iob 28.16, etc.

8 Hoe zijnse nu soo onweert ende verachtsaem geworden, als aerdene vaten. Vergel. Ies. 30.14.

3

Gimel. Selfs late de ⁹ zee-kalveren de borsten neder, sy soogen hare welpen: [maer] de dochter mijnes volcks is ¹⁰ als een wreede geworden, gelijck de struyssen in de woestijne.

9 And. zee-honden. Eenige verduytschen hier het Hebr. woort. draken, maer dat en schijnt hier niet wel te passen, overmits daer geen specie van aerdsche draken en is, die borsten heeft. anders beteeckent het Hebr. woort allerley kruypende monster-dieren, die op d’aerde, of in de wateren zijn. De Phocae, of, zee-calveren zijn van sulcken aert, datse in het water, ende oock op het lant leven, ende sy leggen hare jongen aen den oever der wateren, ende sy komen tot de selve, ende gevense de mamme, de selve soo lang op het lant latende liggen, tot datse het water verdragen kunnen. Siet Plin. lib. 9. c. 13. Als de Prophete hier seyt, dat de zee-calveren de borsten neder-laten om hare welpen te soogen, dat is, als of hy seyde, De zee-calveren komen vrymoedelick aen den oever des waters, en geven haren welpen de mamme, die sy daer eenen tijt lanck gerustelick mogen liggen laten, maer de dochter mijnes volcks, D. de moeders, die onder mijn volck suygende kinderen hebben, lijden sulcken hongers-noot datse hare kinderen niet en konnen soogen, ende worden oock met hare kleyne kinderen soo gehaett, verdreven, ende vervolgt van d’eene plaetse tot de andere, dat se geen plaetse, noch ruste en hebben, om hare kinderen met vrede te soogen: maer sy is gelijck de struyssen (of uylen) die van d’andre vogels in de wildernissen worden gehaett, gejaecht, ende vervolgt. Vergel. Iob 30.29.

10 Hebr. tot eenen wreeden. And. moet onbarmhertich zijn, And. Van wegen de wreede, T.w. tyrannen, Vervolgers.

4

Daleth. De tonge des soog-kints kleeft aen sijn gehemelte ¹¹ van dorste: de kinderkens eysschen ¹² broot, daer en is niemant die [het] hen ¹³ mededeyle.

11 Om dat harer moederen borsten drooge ende sonder melck zijn.

12 D. spyse. als bov. 1.11.

13 Siet Ies. 58. op vers 7. van de beteeckenisse des Hebr. woorts. Hier is de sin, Niemant deylt de kinderkens broot mede, door dien sy het selfs niet en hebben, ende derhalven moeten de kleyne kinderkens van honger ende van dorst vergaen.

5

He. Die ¹⁴ leckernyen aten, versmachten [nu] op de straten: ¹⁵ die in ¹⁶ carmoisin opgetrocken zijn, ¹⁷ die omhelsen den dreck.

14 Leckere spijse, het alder-leckerste.

15 D. die op het alder-kostelickste plechten gekleet te gaen.

16 Siet Ies. 1. op vers 18.

17 D. die liggen nu ende wentelen op de mist-hoopen, ende in de vuylicheden der straten: Of, sy eten dreck. Vergel. 2.Reg. 6.25.

6

Vau. Ende de ¹⁸ ongerechticheyt der dochter mijnes volcks, ¹⁹ is grooter dan de sonde van Sodom, die als ²⁰ in eenen oogenblick omgekeert wiert, ende ²¹ geen handen en hadden arbeyt over haer.

18 Men kan door de woorden ongerechticheyt ende sonde hier verstaen, ofte de ongerechticheyt ende sonde selfs, ofte de straffen van dien. siet Lev. 5. op vers 1.

19 Soo ten aensien der straffe selfs, als ten aensien der geduersaemheyt der selver.

20 D. haestelick, subytelick, onvoorsiens, als Psal. 6.11. Siet Gen. 19.25. ende Ezech. 16.46, 47, etc.

21 D. menschen handen en hebben geen moeyte gehadt om Sodom uyt te roeyen, maer Godt heeft het gedaen sonder middel van menschen; maer met Ierusalem ist geheel anders geweest. And. daer en bleven geen handen aen, ofte, in haer. D. geen kracht: sy wierden in der haest geheel vernielt, daer tegens in’t Ioodsche lant ende in Ierusalem, zijn de legers der Chaldeen lange gebleven, het volck steets quellende ende plagende: Sodom wert subytelick, ende als in eenen oogenblick ’t onderste boven gekeert (Gen. 19.) door de hant Godes, sonder datter legers der soldaten toe zijn gebruyckt geworden.

7

Zain. ²² Hare ²³ bysonderste ²⁴ waren reyner dan de sneeuw, sy waren witter dan melck: sy waren rooder van lichaem, dan robijnen, ²⁵ gladder dan een saphyr.

22 T.w. der dochter mijnes volcks.

23 D. de voortreffelickste ende aensienelickste, afgesonderste. Hebr. Nezirim, Nezireen. Aldus wierden die genoemt onder de Ioden, die een bysondere maniere van leven te onderhouden belooft hadden, sekere spijsen niet etende, geenen wijn, noch droncken makenden dranck nuttigende, ende het hayr niet af-scheerende. Num. 6.2, 3, 4, etc. Siet Iud. 13. op vers 5. ende 16.17. ende 1.Sam. 1.11. Luc. 1.15. Maer somstijts beteeckent het sodanige persoonen, die andere overtreffen in weerdicheyt ende treffelickheyt. aldus wort Ioseph genoemt een afgesonderde onder sijne broederen, Gen. 49.26.

24 T.w. eer het Ioodsche lant in desen elendigen stant vervallen was.

25 Hebr. hare snijdinge, of, polijstinge, of, graveringe, was als des saphyrs, D. soo suyver, als of sy uyt eenen saphyr gesneden waren, Of, sy waren als glat saphyr.

[fol. 66r]

8

Cheth. [Maer nu] is ²⁶ hare gedaente verduystert ²⁷ van swarticheyt, ²⁸ men kentse niet op de straten: hare huyt kleeft aen hare beenderen, ²⁹ sy is verdorret, sy is geworden als een hout.

26 D. hare schoonheyt.

27 Spruytende uyt den grooten honger, siekte, mitsgaders andere elenden en quellagien die sy geleden hebben. Vergel. Iob 30.30. And. duysterer dan de swarticheyt selve.

28 Hebr. Sy en worden niet gekent, etc. sy zijn soo verandert, dat wiese op de strate ontmoett, die en kentse niet voor die lieden diese te vooren waren.

29 Of, sy zijn verdorret, sy zijn als een hout, soo dorre, ende soo hart als of het een stuck houts ware. Siet onder cap. 5.10.

9

Teth. De verslagene van den sweerde, die zijn ³⁰ geluckiger, dan ³¹ de verslagene van den honger: want ³² die ³³ vlieten daer henen, [als] doorsteken zijnde ³⁴ om datter geen vruchten der velden en zijn.

30 Hebr. beter.

31 Want die door, of met het sweert om gebracht worden, en lijden soo lange pijne niet als die allencxkens van honger sterven.

32 T.w. die van honger sterven.

33 D. sy sterven allencxkens.

34 D. by gebreck van ’t voetsel ’t welck d’ aerde gewoone is den menschen te geven, zijn zy dorre ende soo mager geworden, dat haer de beenderen schier het vel door-steken. Vergel. Psalm 109.24.

10

Iod. ³⁵ De handen der barmhertige wijven hebben hare kinderen gekoockt: sy zijn haer ³⁶ tot spijse geworden ³⁷ in de verbrekinge der dochter mijnes volcks.

35 Of, de barmhertige wijven hebben hare kinderen met [hare] handen gekoockt. Siet boven cap. 2. op vers 20. ende vers 22. ende Levit. 26.29. Deut. 28.53. 1.Reg. 6.29.

36 Hebr. om te eten of, te spijsen.

37 D. te dier tijdt als Ierusalem is uytgeroeyt geworden.

11

Caph. De HEERE heeft sijne grimmicheyt ³⁸ volbracht: hy heeft de hitticheyt sijnes toorns uytgestort: ende ³⁹ hy heeft te Zion een vyer aengesteken, ’t welck hare fondamenten verteert heeft.

38 D. hy en heeft niets na-gelaten ’t welck diende tot bewijs sijnes toorns over sijn volck nae de voorsegginge sijner Prophetien.

39 D. hy heeft een verteerende vlamme in Ierusalem gesonden, die niet alleen de daken der huysen, maer oock de fondamenten selve verteert heeft, geen overblijfsel daer van overich latende, noch eenige hope van weder op bouwinge.

12

Lamed. ⁴⁰ De Coningen der aerde en souden ’t niet gelooft hebben, noch alle de inwoonders der werelt, dat ⁴¹ de tegenpartyder ende vyant, ⁴² tot de poorten van Ierusalem soude ingaen.

40 Doe het Ioodsche lant, ende de stadt van Ierusalem in haren fleur waren, wierden sy seer groot geachtt ende seer gevreest van alle de omliggende Coningen ende Natyen: Siet Deut. 28. ende Psal. 48. de beloften ende oock de dreygementen, die Godt den Ioodschen volcke is doende.

41 T.w. der Ioden.

42 Zijnde Ierusalem niet alleene sterck van situatie ende gebouw, maer oock haddet de Heere vele jaren krachtelick beschermt, tot verwonderinge van de gantsche werelt.

13

Mem. ⁴³ ’T is van wegen de sonden harer Propheten, [ende] de misdaden harer Priesteren, ⁴⁴ die in ’t midden van haer, het bloet der rechtveerdigen vergoten hebben.

43 De sin is, d’ oorsake die Godt bewogen heeft aldus met Ierusalem te handelen, was de groote sonde, die niet alleen ’t gemeyne volck begaen hadde, maer oock de Propheten, ende de Priesters (verstaet de valsche Propheten ende Priesters) die het volck hadden behooren t’ onderwijsen, ende in alle gerechticheyt voor te gaen. Siet Ier. 5.31. ende 23.21.

44 D. die tot sulcke hoochte ende grouwel der sonden zijn opgeklommen, dat sy door de Magistraten ende andersins gedoodt hebben de gene, die rechveerdiger waren dan sy. Ier. 26.11. ende Mat. 23.34.

14

Nun. ⁴⁵ Sy ⁴⁶ swerfden ⁴⁷ [als] blinde op de straten, sy waren ⁴⁸ met bloet besmett, so datmen ⁴⁹ niet en konde ⁵⁰ zijn [of] men raeckte hare kleederen aen.

45 T.w. die boose menschen, daer van vers 13. gesproken is.

46 Of, swierden, gingen heen en weder.

47 Die noch de waerheyt haer van Gode geopenbaert, noch de straffe die haer nakende was, en sagen. Siet Ies. 42. op vers 18, 19.

48 T.w. der rechtveerdigen, ’t welck sy vergoten hadden.

49 Nergens en konde gaen noch staen. Of, niet voor by en konde, of vermijden en konde.

50 Door dien dese (T.w. die ’t rechtveerdich bloet vergoten hadden) hare metburgeren soo dickwijls, ende soo vele, op de straten ontmoeteden. Andre verstaen dit 14 versken aldus, Sy. T.w. de burgers van Ierusalem waren van wegen de wreetheyt der vyanden soo verbaest, dat sy als blinde menschen, niet en wisten, waer sy haer keeren of wenden souden. Sy besmetteden haer met bloet, dewijle sy dus verbaest waren, so en konden sy met voorsichtelick gaen, maer sy traden, als of sy blint waren, in het bloet der dooden, haer selven alsoo besmettende. sy roerden met hare kleederen aen, dat haer niet geoorloft en was, namelick de doode lichamen, die niemant, sonder sich te besmetten, aenroeren en mocht.

15

Samech. ⁵¹ Sy riepen tot hen, Wijckt, [hier is] een onreyne, wijckt, wijckt, en roert niet aen: ⁵² Sekerlick sy zijn wech-gevlogen, ja wechgesworven: ⁵³ sy seyden onder de heydenen, ⁵⁴ Sy ⁵⁵ en sullender niet langer woonen.

51 De sin schijnt te zijn, Sy, T.w. die met bloet besmet waren, riepen tot hen. T.w. tot de gene diese ontmoeteden, wijckt, wijckt (siet Levit. 13.45.) aldus van selfs, door overtuyginge van hare eygene conscientie bekennende ende belijdende, dat sy onreyn waren. (Vergel. Ies. 52.11.

52 De sin schijnt te zijn, Gelijck de gesonde der melaetscher aenroeringe vermijden, alsoo en willen de vroome ende eerbare persoonen by de godtloose menschen niet langer woonen noch verkeeren, maer sy vliedense, ende trecken van haer wech, soo haestelick, als of sy wech vlogen, op dat sy der straffen, haer over het hooft hangende, niet mede deelachtich en souden worden. ofte men kan ’t alsoo verstaen, dat haer hier spottender wijse wort toegeseyt de Godtlicke straffe harer verstroyinge ende wechswervinge.

53 T.w. de godtsalige woonende onder de heydenen, by de welcke sy haren toevlucht genomen hadden. And. men seyde onder de Heydenen, etc. D. de heydenen selfs seyden tot malkanderen, dat de Ioden van wegen hare godtloosheyt noch in haer eygen lant noch elders souden konnen verblijven.

54 T.w. die godtloose boeven.

55 Verstaet hier by, Maer d’ aerde salse verslinden, dewijle sy soo leelick met onnoosel bloet bevleckt zijn.

16

Pe. ⁵⁶ Des HEEREN ⁵⁷ aengesichte heeftse ⁵⁸ verdeylt, hy en salse voortaen ⁵⁹ niet meer aensien: ⁶⁰ sy en hebben het aengesichte der Priesteren ⁶¹ niet ge-eert, sy en hebben ⁶² den ouden geen genade bewesen.

56 Dit spreeckt de Prophete in den persoone der heydenen.

57 D. des Heeren toorn. Siet Levit. 6. de aenteeck. op vers 24. ende Psal. 21 op vers 10.

58 Of, verstroyt. T.w. onder de vreemde ende wijtgesetene heydenen ende Natien.

59 T.w. met een blijde gelaet: Of, om haer in genade aen te nemen.

60 T.w. de Ioden, en hebben de Leeraers der Wet, die sy hadden, niet gerespecteert. And. sy) T.w. de Chaldeen, en hebben de Priesters niet verschoont.

61 Hebr. niet op genomen.

62 Of, de Outste. D. de Overicheden, noch Priesters.

17

Ain. ⁶³ Noch besweken ons onse oogn, ⁶⁴ [siende] ⁶⁵ nae onse ydele hulpe: ^a wy gaepten met ons gapen ⁶⁶ op een volck, [dat] niet en konde verlossen.

63 D. niet tegenstaende alle onse elenden, so gaepten wy noch seer nae sulcke hulpe, die ons niet voorderlick en konde wesen. And. doe wy noch waren) T.w. in ons Vaderlant. ende in goeden welstant.

64 Ofte, van wegen onse ydele hulpe.

65 Nae de hulpe die ons uyt Egypten ende van elders komen soude. Siet Ier. 37.7, 9.

a Ezech. 29.16.

66 T.w. op de Egyptenaers.

18

Tsade. ⁶⁷ Sy ⁶⁸ hebben onse gangen nagespeurt, dat wy op onse straten niet gaen en konden: ⁶⁹ Ons eynde is genaedert, ⁷⁰ onse dagen zijn vervult, ja ons eynde is gekomen.

67 T.w. de Chaldeen.

68 De sin is, Sy hebben catten, of hoochten opgeworpen voor onse Stadt, uyt de welcke sy in onse Stadt sien konden, ende ons uyt de selve alsoo benauwen, dat wy onse straten niet vryelick gebruycken en konden. Vergel. 2.Reg. 25.4.

69 Als of hy seyde, Die boven-verhaelde swaricheden, die ons over-komen, zijn gewisse teeckenen ende voor-boden, dat wy haest sullen uytgeroeyt worden.

70 T.w. de dagen onses levens: Of, de dagen onses verderfs: of, de dagen onses welstants.

19

Koph. ⁷¹ Onse vervolgers zijn ⁷² sneller geweest, dan de Arenden ⁷³ des hemels: ⁷⁴ sy hebben ons op de bergen hittichlick vervolgt, in de woestijne hebben sy ons lagen geleyt.

71 T.w. de Chaldeen.

72 Hebr. lichter. Vergel. Ier. 4.13.

73 D. der lucht, als Matt. 6. daer staet, de vogelen des Hemels, D. der lucht, die in de lucht, ofte inde hoochte vliegen.

74 De sin is, of wy onsen toevlucht tot de bergen namen, of dat wy ons in de bosschen verberchden, so konden onse vyanden ons over al wel vinden.

20

Resch. Den ⁷⁵ adem onser neusen, ⁷⁶ de Gesalfde des HEEREN, ⁷⁷ is gevangen in hare groeven: ⁷⁸ [van] welcken wy seyden, ⁷⁹ Wy sullen onder sijne schaduwe leven ⁸⁰ onder de heydenen.

75 D. hy door wien wy den asem halen, op welcken wy ons verlieten, ende hoopten ruste, ende welvaert door hem te verkrijgen.

76 D. onsen Coninck. T.w. Zedekia, die van Godt tot onsen Coninck verordineert was. sommigen verstaen ’t van den Coninck Iosia, andere van Iechonia. van de salvinge der Coningen, Siet 1.Reg. 1. op vers 34.

77 D. hy is gevallen in de stricken, ofte lagen sijner vyanden, Ier. 52.8, 9. Dat hier den quaden Coninck Zedekia dien heerlicken titel gegeven wort, dat en moet niemant wonder geven, Saul wort oock genoemt de Gesalfde des Heeren. Dit en geschiet niet ten aensien hares persoons, maer ten aensien des ampts ’twelck sy bedienden.

78 D. daer wy sulcke hope van hadden, dat wy by ons selven dachten ende ons selven inbeeldden.

79 D. wy sullen door hem verquickt worden in de sware hitte der grooter vervolgingen. siet dese selve gelijckenisse Dan. 4.9.

80 T.w. of wy schoon onder vele vreemde Natien der heydenen verstroyt worden.

21

Schin. ⁸¹ Weest vrolick, ende verblijdt u, ⁸² ghy dochter Edoms, die ⁸³ in ’t lant ⁸⁴ Uz woont: [doch] ⁸⁵ de beker sal oock tot u comen, ⁸⁶ ghy sult droncken worden, ende ⁸⁷ ontbloot worden.

81 Dit spreeckt de Prophete spots-wyse tot de vyanden der Ioden, als of hy seyde, Neemt uw’ genoechte van ons, so lange als Godt u gewelt over ons geeft.

82 De sin is, Verblijdt u alle onse vyanden, doch insonderheyt ghy Edomiten, die ghy so wreet over ons geweest zijt. siet Psal. 137.7.

83 Of, By het lant Uts.

84 Van het lant Uz, siet Gen. 10.23. ende Iob 1. op vers 1.

85 T.w. de beker des toorns Godes. De sin is, De slaende roede van des Heeren hant, en sal niet alleen ons treffen, maer ghy sulter u deel oock van hebben. Siet Psal. 11. de aenteeck. op vers 6. Siet oock Ier. 25. op vers 15. ende Mich. 7. vers 8. Obad. vers 16.

86 D. ghy sult oock Godes straffen overvloedichlick gevoelen.

87 D. uwe schande ende oneere sal voor alle mans oogen openbaer worden. And. ende ghy sult u ontblooten] gelijck de dronckene menschen plegen te doen. Siet Gen. 9.21.

22

Thau. ⁸⁸ Uwe ongerechticheyt ⁸⁹ heeft een eynde, ô ghy dochter Zions: ⁹⁰ hy en sal u niet meer gevanckelick doen wech-voeren: [maer] uwe ongerechticheyt, ⁹¹ ô ghy dochter Edoms, ⁹² sal ⁹³ hy besoecken, ⁹³ hy sal uwe sonden ⁹⁴ ontdecken.

88 D. de straffe uwer ongerechticheyt. Siet boven op vers 6.

89 D. sy sal voor seker haest een eynde nemen. Siet de aenteeck. Ies. 40. op vers 2. De Prophete schijnt hier te sien op de tseventich jarige gevanckenisse der Ioden, daer mede des Heeren toorn voor dat mael gestilt was.

90 T.w. de Heere en sal u niet geduerichlick noch altoos in dese gevanckenisse ende ballinckschap blijven laten, maer hy sal u eyndelick daer uyt verlossen, ende weder in u vaderlant brengen, ende hier na niet wederom aldus met sulcke gevanckenisse, ofte wech-voeringe straffen, gelijck hy nu gedaen heeft. Doch verstaet hier by, ten zy dat ghylieden my wederom met uwe grouwelicke ende lang-duerige sonden daer toe dwingt, gelijck geschiet is ten tijde als Godt in sijnen rechtveerdigen toorn door Vespasianum ende Titum de stadt van Ierusalem geheelick heeft laten verwoesten, den Tempel verbranden, de geheele Natie verdelgen, wech-voeren, verkoopen, ende door de gantsche werelt verstroyen.

91 Ghy die nu machtich ende weeldich zijt.

92 T.w. in sijnen toorn.

93 Hebr. hy heeft besocht, hy heeft ontdeckt. Prophetischer wijse gesproken.

93 Hebr. hy heeft besocht, hy heeft ontdeckt. Prophetischer wijse gesproken.

94 D. aen den dach brengen door de straffen, daer mede hy u straffen sal: Ter contrarie wort de Heere geseyt dien de sonden te bedecken, dien hyse vergeeft, Psal. 32.1.