Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxj. Capittel.

Godt beveelt den Propheet seer scherp te propheteren tegen Ierusalem, den Tempel, ende ’t gantsche lant, hoogen ende leegen, van het sweert des Heeren, waer over de Propheet, den volcke tot een teecken, moet suchten ende misbaer drijven, vers 1, 2. etc. Voorseyt dat de Coninck van Babel in beraet sal staen, of hy eerst Ierusalem, of het lant der Ammoniten sal aentasten, doch dat hy eerst sal trecken nae Ierusalem, om hare meyneedicheyt, 24. prophetye tegen het Coninckrijck van Iuda, ende vande komste Christi, 30. item, tegen de Ammoniten, 33.

1

ENde des HEEREN woort geschiedde tot my, seggende:

2

Menschen kint, ¹ set u aengesichte tegen Ierusalem, ende ² drupt tegen ³ de Heylichdommen, ende propheteert tegen het ⁴ lant van Israël.

1 Siet bov. 20. op vers 46.

2 Dat is, stelt leere, straffe, ende vermaninge voor. Siet Deut. 32. op vers 2.

3 Verst. den Tempel des Heeren, over den welcken de Ioden alsoo roemden, ende pochten, als of hy niet en hadde konnen uytgeroeyt worden, Ier. 7.4. Het getal van vele wort gebruyckt, om dat desen Tempel verscheydene deelen hadde. siet Lev. 26. op vers 31.

4 Verstaet het lant van Iuda, het welcke een deel was des lants Canaan, dat de Heere den Israeliten tot haer erfdeel belooft hadde. Siet bov. 6. op vers 2.

3

Ende segt tot het lant van Israël, Alsoo seyt de HEERE, Siet ⁵ ick [wil] aen u; ende ick sal mijn ⁶ sweert uyt sijne scheede trecken: ende ick sal van u uytroeyen den ⁷ rechtveerdigen, ende den godtloosen.

5 Als of de Heere seyde: De Babiloniers en hebbent niet alleen tegen u, maer ick selve ben uwe wederpartije, bereyt om u te verderven. siet bov. cap. 13. vers 8.

6 Menschelicker wijse van Godt gesproken, als oock Lev. 26.33. Sweert voor de straffe der oorlooge Lev. 26.6. Somtijts schijnt het noch andere straffe te begrijpen, als Iob 19. vers 29. gelijck de oorloge een zee van alle plagen is. Siet oock Psal. 22. op vers 21.

7 Verst. den rechtveerdigen in den schijn, ende niet inde waerheyt, als boven 3.20. siet de aenteeck. ofte den rechtveerdigen in vergelijckinge met den godtloosen, die onrechtveerdiger is. Die min godtloos is, wort gerechtveerdicht vanden genen, die godtlooser is, dat is, rechtveerdiger geacht ten aensien van hem. Siet boven 16.51, 52. Somen het woort rechtveerdich verstaen wil van den waren vroomen, so wort hy met den godtloosen gestraft, om dat hy by den selven blijft, hoewel de vroome niet en vergaet gelijck de godtloose. Vergel. Apoc. 18.4.

4

Om dat ick [dan] van u uytroeyen sal den rechtveerdigen, ende den godtloosen; daerom sal mijn sweert uyt sijne scheede uytgaen ⁸ tegen alle vleesch, van het Zuyden [tot] het Noorden.

8 Siet boven 20. op vers 47. ende 48.

5

Ende alle vleesch sal weten, dat ick de HEERE mijn sweert uyt sijne scheede getrocken hebbe: het en sal ⁹ niet meer wederkeeren.

9 D. niet weder inde scheede gesteken worden: dat is, niet ophouden te verderven, voor dat het mijne volle wrake sal uytgevoert hebben.

6

Maer ghy, menschen kint, ¹⁰ sucht: sucht voor ¹¹ hare oogen met ¹² verbrekinge der lendenen, ende ¹³ met bitterheyt.

10 T.w. om af te beelden, het gekerm, ende gehuyl, dat de Ioden souden maken, als sy de tijdinge krijgen souden van de aenkomste der Chaldeen.

11 T.w. des volcks, by ’t welcke ghy woont. want de daet des Propheten moeste de gemeynte een seker voorteecken zijn van de straffen, die over de Ioden in Iudaea, ende Chaldea komen souden.

12 D. met sulcke sware ophalinge des adems uyt de diepte des lijfs, ende met sodanigen ganck, ende wringinge der leden, als of hem de lendenen verbroken waren.

13 D. met seer innerlicke smertende droefheyt. Vergel. 2.Reg. 4. op vers 27.

7

Ende het sal geschieden, als sy tot u seggen sullen, Waerom sucht ghy? dat ghy seggen sult, Om het ¹⁴ geruchte; want het komt: ende alle herte ¹⁵ sal ^a versmelten, ende alle handen ¹⁶ sullen ^b verslappen, ende alle ¹⁷ geest sal ^{18 c} inkrimpen, ende alle ^d knien [als] water ¹⁹ henen vlieten: siet het ²⁰ komt, ende ’t sal geschieden, spreeckt de Heere HEERE.

14 D. de sekere tijdinge vande komste der Chaldeen, om u te verderven.

15 Te weten, door vreese. Siet Deut. 1. op vers 28. ende Ios. 2. op vers 11.

a Ierem. 49.23.

16 Door verbaestheyt, ende ontsteltenisse. Siet 2.Sam. 4. op vers 1.

b Ierem. 6.24. Ezech. 7.17.

17 Dat is, moedt, ende couragie. Siet Prov. 15. op vers 13.

18 D. door het gevoelen sijner elenden, benauwt, geperst, ende geprangt zijn. Het tegendeel is als het herte sich wijt uytbreydt. Psal. 119.32.

c Ezech. 4.17.

d Ezech. 7.17.

19 Hebr. henen gaen. D. hare kracht verliesen. Siet boven 7. op vers 17.

20 Te weten, het geruchte recht te vooren vermelt.

8

Wederom geschiedde des HEEREN woort tot my, seggende:

9

Menschen kint, propheteert, ende segt, Alsoo seyt de HEERE: Segt, ²¹ het sweert, ²² het sweert is ²³ gescherpt, ende oock ²⁴ gevaegt.

21 Verstaet door het sweert de plage der oorloge. Siet Levit. 26. op vers 6.

22 Het woort is verdobbelt, om de grootheyt, ende sekerheyt der sake, die verhaelt wort, mitsgaders de beweginge des genen, die het verhael doet, uyt te drucken, als oock om de gene, dien het verhael aengaet, tot hertelicke beweginge te verwecken. Vergel. 2.Reg. 4.19. Ies. 26.5. Ierem. 4.19. ende onder vers 28.

23 T.w. om u te straffen, ende te verderven.

24 Dat is, schoon, net, ende cierlick gemaeckt.

10

Het is gescherpt, op dattet ²⁵ eene slachtinge slachte; het is gevaegt, op dattet ²⁶ eenen glinster hebbe: ²⁷ of wy [dan] sullen vrolick zijn? ²⁸ het is ²⁹ de roede ³⁰ mijns soons, ³¹ die ³² alle hout ³³ versmaedt.

25 Verstaet hier door, de doodinge, ende vermoordinge der Ioden door het sweert, ende de wapenen der Chaldeen. Het Hebr. woort is oock soo genomen, Psal. 37.14. Ies. 34.6. Ier. 25.34. Anders beteeckenet de slachtinge der beesten ter spijse, ende voedinge des menschen, Gen. 43.16. Prov. 9.2. Siet de aenteeck.

26 D. bequaem zy om te verschricken, ende te vermoorden. Vergel. Deut. 32.41. Iob 20.25. ende de aent.

27 Sommige nemen dit voor de woorden des Propheten tot den Ioden, met de welcke hy reden geeft, waerom men moeste suchten, gelijck hem belast was boven vers 6. namelick, om datter geen oorsake en was van blijtschap, maer wel van swaer suchten. Hebr. Ofte wy sullen vrolick zijn.

28 T.w. het voorgemelde sweert. Dit zijn de woorden Godts tot den Propheet.

29 D. de geessel, ofte straffe. siet Iob 9. op vers 34.

30 D. daer ick mijnen sone mede kastijde, te weten, mijn volck Israel, twelcke soo genaemt wort ten aensien van het verbont der genade. siet Exod. 4.22. ende de aenteeck. ofte verstaet den naturelicken, ende eeuwigen Sone Godts, door den welcken de Vader sijne oordeelen uytvoert, Psal. 2.7, 8, 9, 12.

31 T.w. roede.

32 Sommige, alle geboomte. D. alle menschen, die in Iuda overich waren, hooge, ende leege, Vorsten, ende de gemeynte. siet ond. vers 12.

33 D. soo sterck, ende taey is, datse tegen geen hout, hoe hart dat het oock zy, met slaen en wort gebroken. And. De stamme mijns soons versmaet alle hout. D. mijn volck en vraegt nae geene vaderlicke castijdinge, daerom sal ick met het sweert straffen.

11

Ende ³⁴ hy heeft ³⁵ hetselve te vagen gegeven, op datmen’t met de hant handelen soude: dat sweert is gescherpt, ende dat is gevaecht, om’t selve inde hant ³⁶ des dootslagers te geven.

34 N. Godt.

35 T.w. sweert.

36 D. des Conincx van Babel ende sijns heyrlegers.

12

Schreeuwt, ende huylt, ô menschen

[fol. 79v]

kint; want ³⁷ ’t selve sal zijn ³⁸ tegen mijn volck, ’t sal zijn tegen alle de Vorsten Israëls: ^{e 39} verschrickingen sullen van wegen het sweert by mijn volck zijn; daerom ^{40 f} klopt op de heupe.

37 T.w. dat gescherpt, ende gevaegt sweert.

38 T.w. om dat te verdelgen, ende uyt te roeyen.

e Ezech. 7.27.

39 And. sy, te weten, de voorgemelde Vorsten, sullen in’t sweert neder gestooten worden met mijn volck. D. sullen in’t sweert vallen, ende door oorloge omcomen.

40 T.w. tot een teecken van groote droefheyt. Siet Ier. 31.19.

f Ezech. 6.11.

13

Alsser ⁴¹ beproevinge ^g was, ⁴² wat wast doe? ⁴³ souder dan ⁴⁴ oock geen ⁴⁵ versmadende roede ⁴⁶ zijn? spreeckt de Heere HEERE.

41 Te weten, waer door ick mijn volck hier te vooren beproeft hebbe door de Chaldeen, ende andere vyanden, diese seer geplaget hebben, 2.Reg. 23.33. ende 24.1, etc. 2.Chron. 36.3. etc. And. Indien ’t een beproevinge ware, wat soudet zijn? en soude hy [evenwel] niet een versmadende stamme zijn?

g Ies. 1.5. Ierem. 6.28. etc.

42 D. wat heeft het geholpen, te weten, tot verbeteringe mijnes volcks? hy wil seggen, niet met allen.

43 And. soudet dan (T.w. mijn volck) oock [onder] de versmadende roede niet zijn!

44 T.w. nae dien het volck sich langs soo erger aenstelt.

45 Siet boven op vers 10.

46 Door de welcke sy nae behooren gestraft worden.

14

Daerom ghy menschen kint, propheteert; ende ⁴⁷ slaet hant tegen hant: want het sweert sal verdobbelt worden ⁴⁸ ten derden male, ’t is ’t sweert ⁴⁹ der gener die verslagen sullen worden: ’Tis ’t sweert der ⁵⁰ Grooten, die verslagen sullen worden, dat ⁵¹ tot hen in de binnenste cameren indringen sal.

47 D. slaet de handen te samen. T.w. tot een teecken van ontsteltenisse ende droefheyt over de moetwillige verkeertheyt der Ioden, ende van haren schrickelicken onderganck. alsoo bov. 6.11. Siet de aenteeck. ’tkan oock zijn, dat den Prophete dit hantclappen bevolen wort, om te beteeckenen hoe dat de Chaldeen malkanderen ophitsen souden, om de Ioden aen te vallen. Vergel. het volgende 17. vers ende onder 22.13.

48 D. dickwils gebruyckt worden om de Ioden te verderven. Ofte verstaet dit van drie groote slachtingen, die de Chaldeen onder de Ioden gedaen hebben. siet van de eerste 2.Reg. 25.5, 6, 7. Ierem. 52.8, 9, 10, 11. van de tweede, 2.Reg. 25.8, 9, 10. etc. Ier. 52.12, 13, 14. etc. ende van de derde, die na de doodt van Gedalia onder de Ioden, die in Egypten gevlucht waren, van de Chaldeen oock gedaen is, siet Ier. de capp. 41. 42. 43. 44. 45. 46.

49 D. twelck vele menschen verslaen, ofte ombrengen sal.

50 D. daer mede niet alleen geringe, ende gemeene lieden, maer oock Heeren, ende Vorsten verslagen sullen worden. siet van het woort Grooten, aldus genomen, 2.Reg. 5.1. ende 10.6. ende de aent,

51 D. tot de gene, die sich inde verborgenste plaetsen versteken sullen, om het sweert te ontgaen. Vergel. 1.Reg. 20.30. ende 22.25. Hebr. dat tot hen in’t binnenste incameren sal, ofte, is incamerende.

15

Ick hebbe de ⁵² punt des sweerts geset tegen alle ⁵³ hare poorten, op dat het herte ⁵⁴ versmelte, ende ⁵⁵ de aenstooten vermenichvuldigen: ⁵⁶ ach ^{a[h] 57} het is toegemaeckt ⁵⁸ op dattet glinstere; het ⁵⁹ is ingewonden om te slachten.

52 Ofte, scherpte, ofte, glants. Andere vertalen ’twoort, schrick, slachtinge, ofte geroep. het en wort maer hier gevonden.

53 D. tegen hare steden, sterckten, de welcke hier voortijden bestonden in hare poorten. Siet Genes. 22. op vers 17.

54 D. door angst, ende vreese vergae, ende alle kracht verliese. alsoo Ios. 2.9, 24. Iob 30.22.

55 D. occasien van vallen, daer in sy sich storten, ende verderven sullen, soeckende wel de periculen te ontcomen, ende haer leven te behouden: maer souden sich van het een ongeluck in het andere vinden. Vergel. bov. 7.19.

56 Dit zijn de woorden des Propheten, beklagende de elende sijns volcks.

a[h] Ond. vers 28.

57 T.w. het sweert.

58 Hebr. ter glinsteringe. D. op dattet bequaem zy, om de moetwillige Ioden te verschricken, ende te verderven. Vergel. bov. vers 10. ende ond. vers 28.

59 D. wech-gelegt om’t selve ter slachtinge gereet te hebben. And. gescherpt.

16

⁶⁰ Houdt u by een [ô sweert] rechtsom, schickt u, keert u slincksom, ⁶¹ waer henen u aengesichte gestelt is.

60 Hebr. houdt u by een, gaet ter rechter hant, schickt u, gaet ter slincker hant. Siet van dese maniere van spreken, Psal. 45. op vers 5. De Heere spreeckt hier het sweert toe, als of het de krijchsman ware, die het gebruycken moeste. Siet Iob 14. op vers 7. Hy beveelt het, dattet sich voege, ende t’samen vereenige met de andere sweerden, ofte krijchsluyden sijner bende, om met eenen moedt, ende kracht den vyant op het lijf te vallen, ’tzy ter rechter, ofte ter slincker hant.

61 D. tot welck deel, ofte oort van Iudea het soude mogen wesen dat ghy gelast zijt, om daer moorderye, ende verwoestinge aen te richten. Spaert niet, nochte niemant.

17

Ende ick selve sal oock mijne hant tegen mijne hant ⁶² slaen, ende ⁶³ mijne grimmicheyt doen rusten: ick de HEERE hebbet gesproken.

62 T.w. om de Chaldeen moedt te geven, aen te hitsen, ende op te jagen tot het verderven ende uytroeyen der Iodischer natie. siet bov. de aenteeck. op vers 14. Verst. dat dit soo blijcken soude door de uytcomste der sake, dat het doen der Chaldeen met Godts rechtveerdigen wille over een quam.

63 D. mijnen moet aen u koelen, ende mijnen toorn aen u versadigen. Vergel. bov. 5. op vers 13.

18

Wederom geschiedde des HEEREN woort tot my, seggende:

19

Ghy nu, menschen kint, ⁶⁴ stelt u ⁶⁵ twee wegen voor, waer door het sweert des Conincks van Babel kome: uyt ⁶⁶ een lant sullense beyde voortkomen; ende kiest eene ⁶⁷ zijde; kiestse ⁶⁸ aen het hooft vanden wech der stadt.

64 T.w. mits op een tafereel af te malen, ende uyt te drucken, als bov. cap. 4. vers 1, 2.

65 T.w. beyde voortcomende uyt het lant van Babilonien: waer van de eene was ter rechter hant, om in Iudea te comen, de andere ter slincker hant, om te comen inder Ammoniten lant. Nebucadnezar nu, beraetslaechde sich, welck lant hy in desen tocht eerst aentasten soude, ’twelck hier met dese twee wegen beteeckent wort.

66 T.w. Babylonien. ofte, uyt eenes lant, D. des Conincks van Babel.

67 Hebr. hant. Siet Prov. 8.3. ende de aenteeck. Verst. van waer de Coninck van Babel in’t Iodische lant invallen soude.

68 D. aen het begin des twee-wechs. T.w. aen den wech, die nae de stadt van Ierusalem loopt. ’Tis eene Prophetie, dat Nebucadnezar eerst het Iodische lant soude sien aen sich te brengen, om daer na de Ammoniten te overweldigen.

20

Ghy sult eenen wech voorstellen, waer door het sweert inkomen sal tegen ⁶⁹ Rabba der kinderen Ammons, ofte tegen Iuda, tot de vaste [stadt] Ierusalem.

69 Siet 2.Sam. 11. op vers 1.

21

Want de Coninck van Babel ⁷⁰ sal aen de ⁷¹ wech-scheydinge ⁷² staen, aen ⁷³ het hooft vande twee wegen, om ⁷⁴ waersegginge te gebruycken: hy sal sijne pijlen ⁷⁵ slijpen, hy sal de ⁷⁶ Teraphim ⁷⁷ vragen, hy sal de ⁷⁸ lever besien.

70 T.w. als hy met een heyrleger uyt sijn lant suydwaert optrecken sal, om eenen krijchs-tocht te doen. In’t Hebr. wort de voorleden tijt gebruyckt, heeft gestaen, om te toonen de sekerheyt deses verhaels, als oft alreede geschiedt ware.

71 Hebr. moeder des wechs. Verst. een tweesprong, ofte twee-wech, die in twee wegen gedeelt wort. de wechscheydinge is eene moeder der wegen genaemt, om dat daer uyt andere wegen voortcomen, gelijck uyt eene moeder kinderen.

72 T.w. gelijck een die twijfelt, welcken wech hy ingaen sal, namelick die ter rechter hant leydt, ofte die leydt ter slincker hant.

73 D. het begin, den inganck. Siet bov. 16.25. ende de aent.

74 Hebr. waersegginge te waerseggen. D. waersegginge te gebruycken, ofte met waersegginge om te gaen. Siet van het woort waersegginge, Prov. 16. op vers 10. De sin is, dat hy de konste sijner afgodischer waersegginge soude in’t werck stellen, om te sien welcken wech hy ingaen soude.

75 T.w. ten eynde datse hem, als hy die nae sijne superstitieuse maniere gebruyckt soude hebben, te verstaen mochten geven welcken wech hy kiesen soude. Andere vertalen het woort, pijlen, messen, dewelcke gevaegt ende genettet wierden, alsmen vele offerhanden daermede gedaen hadde, uyt de welcke de Heydenen hare waerseggingen maecten.

76 Siet Gen. 31. op vers 19.

77 T.w. om raet.

78 T.w. harer geslachtede beesten. uyt de gestaltenisse nu der lever, oordeelden sy nae hare afgodische superstitie, wat hen te doen, ofte te laten stont.

22

De waersegginge sal aen sijne rechterhant zijn ⁷⁹ op Ierusalem, om ⁸⁰ hooftmannen ⁸¹ te stellen, om ⁸² den mont te openen in’t dootslaen, om ⁸³ de stemme op te heffen met gejuych, om ⁸⁴ stormrammen te stellen tegen de poorten, om ^h[i] sterckten op te werpen, om bolwercken te bouwen.

79 D. de waersegginge sal uytwijsen, dat Nebucadnezar de rechterhant moeste kiesen, om Ierusalem eerst te belegeren.

80 Het Hebr. woort is alsoo genomen, 2.Reg. 11.4. maer int volgende van dit vers beteeckent het stormrammen, gelijck oock bov. 4.2.

81 D. de belegeringe tegen Ierusalem aen te grijpen, ende te ordineren.

82 D. met groot geroep de krijchslieden tot het vermoorden, ende verderven der Ioden aen te drijven, ofte, tot openinge, van eenich gat in den muer, waer door sy mochten inbreken. het volgende woort, gejuych, kan oock overgeset worden, een gebroken geklanck.

83 D. met een vreeslick velt geschrey de vyanden te verschricken, ende de stadt aen te vallen.

84 Siet bov. 4. op vers 2.

h[i] Ezech, 4.2. ende 17.17.

23

⁸⁵ Dit sal ⁸⁶ hen ⁸⁷ in hare oogen als een ⁸⁸ ydel waerseggen zijn, [om datse] met eeden be-eediget zijn ⁸⁹ onder hen: maer ⁹⁰ hy salder ⁹¹ ongerechticheyt gedencken, op ⁹² datse ⁹³ gegrepen worden.

85 D. dese uwe prophetie.

86 T.w. den Ioden.

87 D. in haer oordeel. siet Iob 18, op vers 3.

88 Hebr. een waerseggen der ydelheyt, ofte leugen. Vergel. ond. vers 29.

89 N. de Ioden met den Egyptenaren, ofte oock andere omliggende volckeren, die den Ioden met den eedt belooft hadden, datse de selve tegen de Chaldeen beschermen souden. sommige verstaen’t van den eedt met dewelcken sy aen den Coninck van Babel verplicht waren; uyt het volgende.

90 Namelick, de Coninck van Babel.

91 Verstaet de ontrouwe, ende meyneedicheyt, die de Coninck Zedekia in ’t breken des verbonts, gemaeckt met Nebucadnezar, bewesen hadde.

92 Namelick, de Ioden in Ierusalem woonende, ende daer onder sorterende.

93 Ofte, gevangen, ofte ingenomen worden. D. door wapenen verwonnen, overweldiget, ende gevanckelick wech gevoeret worden.

24

Daerom seyt de Heere HEERE alsoo: Om dat ghylieden uwer ongerechticheyt ⁹⁴ doet gedencken, door dien uwe overtredingen ontdeckt worden, soo dat uwe sonden gesien worden in alle uwe handelingen: om dat [uwer] gedacht wort, sult ghy met de ⁹⁵ hant gegrepen worden.

94 T.w. my, ende den Coninck van Babylonien doet ghyse gedencken, mits in uwe meyneedicheyt moetwillichlick, ende openbaerlick voort te gaen; ende daer in u te verstercken door nieuwe verbonden, die ghy met andere volckeren tegen den Coninck van Babel hebt opgericht.

95 T.w. Nebucadnezars, dat is door sijn machtich heyrleger.

25

Ende ghy, ⁹⁶ ô onheylich, ⁹⁷ godtloos Vorst Israëls, wiens ⁹⁸ dach komen sal, ten ⁹⁹ tijde der uyterste ongerechticheyt:

96 Hy meynt Zedekia den Coninck van Iuda.

97 T.w. door afgoderye tegen Godt, meyneedicheyt tegen den Coninck Nebucadnezar, wreetheyt tegen sijne ondersaten, etc.

98 T.w. uwer straffe, ende ondergancks. Siet Iob 18.20. ende de aenteeck. ende Psal. 37. op vers 13. item hier ond. vers 29.

99 D. als de ongerechticheyt op’t hoochste gecomen ende vol sal zijn. Gen. 15.16. Hebr. ten tijde der ongerechticheyt des eyndes, ofte, des uytersten. D. d’uyterste ofte eyndelicke ongerechticheyt: ofte, men kan met sommige door ongerechticheyt verstaen (als elders) de straffe der ongerechticheyt ende des eyndes, D. die een eynde met hen sal maken, ofte, die’t met hen sal uytmaken. alsoo onder vers 29. ende cap. 35.5.

26

Alsoo seyt de Heere HEERE; Doet dien hoet ¹⁰⁰ wech, ende heft die kroone af: dese en sal ¹⁰¹ de selve niet wesen; ick sal verhoogen dien, die ¹⁰² nederich is, ende vernederen dien, ¹⁰³ die hooch is.

100 T.w. van u hooft. Siet van desen hoet, Exod. 28. op vers 4.

101 D. uwe kroone niet meer wesen: dat is, ghy en sult niet meer Coninck zijn.

102 Verstaet den Coninck Iojachin, die inde Babilonische gevanckenisse was, van wiens verhooginge siet, 2.Reg. 25.27, etc.

103 D. Zedekiam, die nu wel Coninck was, maer haest soude gevangen, verblindt, ende wech gevoert worden. siet 2.Reg. 25.6, 7.

27

Ick sal ¹⁰⁴ die [kroone] ¹⁰⁵ omgekeert, omgekeert, omgekeert stellen, ja ¹⁰⁶ sy en sal niet zijn, tot dat hy kome, die ¹⁰⁷ [daertoe] recht heeft, ende [dien] ick ¹⁰⁸ dat geven sal.

104 T.w. die kroone, vande welcke in’t voorgaende vers gemelt is.

105 D. gantsch uytroeyen, omwerpen, ende verderven. Het selve wort driemael verhaelt, om de sekerheyt van het verhael, ende den yver des Propheten aen te wijsen, als oock om den genen, dien het aenginck, sterckelick te bewegen. Vergel. Ier. 7.4. ende 22.29. Het Hebr. woort is soo genomen, Ies. 24.1.

106 D. daer en sal geen Coninck zijn uyt de stamme Iuda.

107 T.w. om de kroone te hebben. Dese is onse Heere Iesus Christus, die de ware sone, ende successeur is van David.

108 T.w. recht.

28

Ende ghy menschen kint, propheteert, ende segt, Alsoo seyt de Heere HEERE, van de kinderen Ammons ende van hare ¹⁰⁹ smadinge: so segt, Het sweert, ¹¹⁰ het sweert is ¹¹¹ uytgetrocken, ’t is ter ¹¹² slachtinge gevaecht ¹¹³ om te verdoen, ¹¹⁴ om te glinsteren:

109 T.w. die sy mijn volck aengedaen hebben: vande welcke siet ond. 25.6. ende Zephan. 2.8.

110 Van gelijcke verdobbelinge deses woorts, siet bov. op vers 9.

111 Hebr. geopent. siet Psal. 37. op vers 14.

112 T.w. van u, ô Ammoniten, die ghy mede van den Coninck Nebucadnezar afgevallen zijt, ende het verderf niet en sult ontgaen, of schoon Ierusalem voorgaet.

113 And. om te vatten, of, te houden.

114 And. om de glinsteringe. D. om dattet soo toebereyt is tot glinsterens toe, dattet met de slachtinge oock groote verschrickinge sal aenrichten. Vergel. bov. op vers 10.

29

Ter wijle ¹¹⁵ sy ¹¹⁶ u ¹¹⁷ ydelheyt

115 Verstaet de valsche Propheten der Ammoniten.

116 Hy spreeckt het Ammonitisch volck toe.

117 D. valscheyt propheteren, te weten, van vrede. want terwijle sy u alsoo pluymstrijcken, sullen u de Chaldeen overvallen.

[fol. 80r]

sien, terwijle sy u leugen voorseggen; om u op ¹¹⁸ de halsen te stellen der gener ¹¹⁹ die van de godtloosen verslagen zijn, ¹²⁰ welcker ¹²¹ dach gekomen was ten tijde der uyterste ongerechticheyt.

118 D. om vreuchde te verwecken over de Ioden, die van de Chaldeen verdruckt zijn, even als ofse de selve verdruckinge niet en hadden te verwachten.

119 Hebr. der verslagene der godtloosen. Verstaet de Ioden die vande Chaldeen vermoort waren.

120 T.w. verslagenen.

121 Siet boven op vers 25.

30

¹²² Keert [u sweert] weder in sijn scheede; inde plaetse ¹²³ daer ghy geschapen zijt, in’t lant uwer ¹²⁴ wooningen sal ick u ¹²⁵ richten.

122 D. en wederstaet den Chaldeen niet. want ten sal u niet helpen. And. soude ick [het sweert] weder in sijne scheede keeren? hy wil seggen, Neen. maerinde plaetse, etc.

123 D. in u vaderlant, daer in ghy geboren zijt.

124 And. uwer handelingen.

125 Dat is, straffen door het sweert der Chaldeen. Siet Gen. 15. op. vers 14.

31

Ende ick sal over u mijne gramschap uytgieten, ick sal tegen u door het ¹²⁶ vyer mijner verbolgentheyt blasen: ende ick sal u overgeven inde hant van ¹²⁷ brandende menschen, ¹²⁸ smeders des verderfs.

126 Vergel. bov. 20.47. ende de aenteeck.

127 T.w. van toorn, ende vyantschap. And. onvernuftige menschen.

128 D. die meesters, ende konstenaers zijn, om verdervinge aen te rechten.

32

Den vyere sult ghy ¹²⁹ tot spijse zijn, u ¹³⁰ bloet sal zijn in het midden des lants: uwer en sal ¹³¹ niet gedacht worden; want ick de HEERE hebbet gesproken.

129 Hebr. om te eten. D. om u te eten. Gelijck het vyer het hout verslindt: alsoo sullen de vyanden u verslinden.

130 T.w. wreedelick over al vande vyanden vergoten.

131 T.w. vande menschen. Soo gantsch sult ghy uytgeroeyt worden. Vergel. ond. 25.10.