Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xliij. Capittel.

De heerlickheyt des Heeren komt van’t Oosten in desen nieuwen Tempel, ende vervult dien, vers 1, 2, etc. de Heere spreeckt den Propheet aen, ende belooft dat hy eeuwichlick aldaer onder sijn volck sal woonen, ende haer van sonden (die hem uyt den ouden Tempel hadden doen verhuysen) reynigen, 7. beveelt den Propheet dit gantsche gebouw den volcke pertinentelick voor te dragen, op datse haer bekeeren ende aen dit genaden-werck Godes gemeenschap mogen bekomen, 10. Generale wet van de heylicheyt deser gantscher plaetse, 12. De maten, inwyinge, ende ’t gebruyck des Brandoffers altaers, 13.

1

DOe leydde hy my tot de poorte: de poorte die des weegs nae’t Oosten sach.

2

Ende siet, de ¹ heerlickheyt des Godts Israëls quam vanden wech nae’t Oosten: ende sijne ² stemme was als het ^a geruysch van ³ vele wateren, ende de aerde wert ⁴ verlicht van sijne heerlickheyt.

1 Die tevooren uyt den Tempel was verhuyst. Siet boven 1.28. ende 10.4, 18, 19. met d’aenteeck. ende vergel. Mala. 3.1.

2 Ofte, geluyt, gedruys.

a Ezech. 1.24.

3 Ofte, groote. Vergel. bov. 1.24. alwaer de Majesteyt Godts, als eens richters, haer vertoonde, gelijck hier ter contrarie tot een teecken van genade ende weldadicheyt, als die wederquam om in sijn huys te woonen, ende dat volcomelick te herstellen ende te segenen. Siet het volgende.

4 Hebr. gaf licht, ofte, blinckte. Vergel. Apoc. 18.1. ende 21.23. ende siet Iesa. 60.19, 20, etc. Matt. 4.16. Act. 13.47. 2.Corint. 3.18, ende 4, 6, etc. Eenige verstaen, dat het licht gestelt wort tegen de wolcke des ouden Testaments. Siet 1.Reg. 8.10, 11, 12.

3

Ende ⁵ alsoo was de gedaente van’t gesichte dat ick sach, gelijck’t ^b gesichte dat ick gesien hadde, doe ick quam om de stadt te ⁶ verderven; ende ’twaren gesichten, als ’tgesichte dat ick gesien hadde aende riviere Chebar: ende ick ⁷ viel op mijn aengesichte.

5 Ofte, het was als de gedaente van’t gesichte.

b Ezech. 1.4. ende 8.4.

6 D. doe my Godt sondt, om het verderf van Ieruzalem in sijnen name te verkondigen, waer op het verderf sekerlick soude volgen. Siet boven capp. 9. 10. ende vergel. Ierem. 1. op vers 10. De Propheet wil seggen, dat de selve Godt sich hier openbaerde in genade, die sich daer vertoont hadde in groote verbolgentheyt.

7 Siet boven 1. op vers 28. alsoo onder 44.4.

4

Ende de heerlickheyt des HEEREN quam in’t ⁸ Huys: [door] den wech der poorte, die des weegs nae’t Oosten ⁹ sach.

8 Dat is, den Tempel.

9 Hebr. welcker aengesichte was des weechs. etc. gelijckse door d’Oostpoorte uyt den voorigen Ouden Tempel gescheyden was, (Siet boven 10.19.) om daer na in den nieuwen te gaen woonen. Siet 2.Corint. 5.17. Apoc. 21.5. item Hag. 2.7, 8, 9. oock kan de Christelicke leser vergelijcken Luc. 1.78, 79.

5

Ende de ¹⁰ Geest nam my op, ende bracht my inden binnensten voorhof: ende siet, de heerlickheyt des HEEREN hadde het huys ¹¹ vervult.

10 Siet boven 2.2. ende 3.12. ende 8.3. met d’aenteeck.

11 Vergel. ond. 44.4. ende Exo. 40.34, 35. 1.Reg. 8.10, 11. Ies. 6.1. ende 24.23. ende 35.2. ende 60.1, 2. ende 66.18, 19. Hab. 2.14. Hag. 2.7, 9. Zachar. 2.5. Matth. 17.5. Iohan. 1.14. ende 6.12, 13. 1.Cor. 15.28. 2.Thes. 1.10. 2.Pet. 1.16, 17, 18. Apoc. 15.8. ende 21.23. ende 22.5.

6

Ende ick hoorde ¹² eenen die met my sprack uyt den huyse: ende ¹³ de man was by my staende.

12 N. den HEERE, wiens heerlickheyt den Tempel vervulde, in’t voorgaende vers: ende die in’t volgende vers tot den Propheet spreeckt. Vergel. boven 1.28. ende 2.1.

13 And. een man. siet boven 40. op vers 3.

7

Ende ¹⁴ hy seyde tot my; Menschen kint, [Dit] is de plaetse mijns throons, ende de ¹⁵ plaetse der solen mijner voeten, alwaer ick woonen sal in’t midden der kinderen Israëls, in ¹⁶ eeuwicheyt: Ende ¹⁷ die vanden huyse Israëls en sullen mijnen ¹⁸ heyligen Name niet meer verontreynigen; sy, noch hare Coningen, met hare ¹⁹ hoererye, ende met de ^{c 20} doode lichamen harer Coningen, ²¹ [op] hare hoochten:

14 De HEERE, die uyt den huyse met my sprack, als in’t voorgaende vers geseyt is.

15 Vergel. Lev. 26.11, 12. Iesa. 60.13. ende siet Ioh. 14.23. 1.Cor. 3.16, 17. ende 6.19. Apoc. 21.3. ende 22.3, etc.

16 Siet Ierem. 31.32, 33, 36. ende 32.40. ende 33.20, 21, 25, 26, etc.

17 Hebr. het huys Israëls sullen, etc. de somma is: door de genadige inwooninge mijns H. Geestes sal ick maken, dat mijn geestlick Israel (D. mijne kercke) my heylichlick sal dienen, ende vreemt zijn van alles wat daer tegen strijdt, insonderheyt alle Afgoderye, waer van eenige specien in’t volgende worden verhaelt, uyt de grouwelen die Gods volck in Canaan bedreven hadde. Dit kanmen wel eenichsins duyden (met sommige) op den tijt van Ezra ende Nehemia na de verlossingen uyt Babel (hoewel die mannen Godts met vele grove abuysen des volcx steets hebben moeten strijden, ende de Ioden naderhant van tijt tot tijt schricklicker zijn vervallen, als by de komste Christi gebleken is) maer het siet alles principalick op den tijt des Messie, ende de uytsendinge sijnes Geestes, ende sal volkomelick worden vervult in’t ander leven, in’t hemelsch Canaan. Apoc. 21.27. ende 22.3, etc.

18 Hebr. naem mijner heylicheyt, alsoo in’t volgende.

19 D. Afgoderye, alle superstitie, eygenwillige menschlicke vonden ende insettingen in den Godtsdienst. siet Lev. 17. op vers 7. ende 20. op vers 5.

c Ier. 16.18.

20 D. als eenige meynen, met de lichamen eeniger verstorven Coningen die ontrent den Tempel begraven waren. andere verstaen de lichamen der menschen, die sy ter eeren harer Afgoden geslacht ende geoffert hebben, welcke Afgoden sy, op sijn heydens, hare Coningen plachten te noemen, insonderheyt dien Molech, ofte Milcom, ofte Malcam, ofte Melech, etc. die daer van den naem hadde. Want Melech beteeckent Coninck, siet Lev. 18.21. Ier. 48.7. ende 49.1. Amos 1.15. ende 5.26. met d’aenteeck. sommige nemen’t van de Afgoden selfs, die met recht doode lichamen genoemt worden, om datse geen leven en hebben, ende als een aes voor Godt stincken. Siet Levit. 26.30. ende Ierem. 16.18. met d’aenteeck.

21 Ofte, [ende] hare hoochten, sulcks dat de hoochten, (als dickwijls) voor eene bysondere specie van Afgoderye genomen worden.

8

Als sy ²² haren dorpel stelden aen mijnen dorpel, ende haren post neffens mijnen post; datter [maer] een ²³ wandt tusschen my ende tusschen hen en was: ende verontreynigden mijnen heyligen Name met hare grouwelen, die sy deden; daerom ickse verteert hebbe in mijnen toorn.

22 D. onverschaemdelick in mijn huys invoerden ende bedreven allerleye afgoderye, superstitie ende menschelicke insettingen, willende alsoo my ende den Duyvel ’tsamen dienen, Tempel aen ofte in Tempel bouwen, als tot mijnen spijt. Vergel. hiermede boven het 8. cap. ende insonderheyt versen 7, 8, 9, 10. etc. ende wijders 2.Reg. 16.14. ende 21.7. ende boven 23.39.

23 Siet boven 8.8, 9. and. ende (stelden) eenen wandt tusschen my ende tusschen hen. D. scheyden haer van my af door hare grouwelen. siet Ies. 59.2.

9

²⁴ Nu sullen sy hare hoererye, ende de ²⁵ doode lichamen harer Coningen verre van my wech doen: ende ick sal in’t midden van hen woonen in eeuwicheyt.

24 Ter tijt deses nieuwen Tempels, als ick mijnen volcke de voorseyde genade sal bewijsen door den Messiam.

25 Als bov. vers 7.

10

Ghy, menschen kint, wijst den huyse Israëls ²⁶ dit huys, op datse ²⁷ schaemroot worden van wegen hare ongerechtichheden; ende laetse het ²⁸ patroon afmeten.

26 D. ’tgesichte van de gedaente deses huyses, ende maeckt haer bekent het oogemerck, ende de verklaringe van dien. siet boven 40.4.

27 Door betrachtinge van hare onweerdicheyt (als volcht), ende dese mijne groote onverdiende onbegrijplicke genade, die ick mijnen volcke belove, ende soo sekerlick in’t toekomende sal bewijsen, als ick u dit nieuw gebouw hebbe vertoont, ende sy het patroon daer van door u sullen ontfangen, ende uyt alles klaerlick konnen mercken, dat het niet u versiersel, maer mijn werck is.

28 Ofte, de gestaltenisse, hebbende sijne behoorlicke proportie, fatsoen ofte forme, mate, etc. (Vergel. 2.Chro. 24. op vers 13.) soo als ghy’t nu gesien hebt.

11

Ende indiense schaemroot worden van wegen alles dat sy gedaen hebben, ²⁹ so maeckt hen bekent de forme des huyses, ende sijne gestaltenisse, ende sijne uytgangen, ende sijne ingangen, ende alle sijne formen, ende alle sijne ordinantien, ja alle sijne formen, ende alle sijne wetten; ende ³⁰ schrijftet voor hare oogen: op datse sijne gantsche forme ende alle sijne ordinantien bewaren, ende de selve doen.

29 De verborgentheyt des Heeren is voor de gene die hem vreesen, om hen die bekent te maken. Psa. 25.14. maer niet voor de honden ende verckens, Matt. 7.6.

30 D. maelt ofte teeckent het hen af, ende beschrijft het, op datse door ware bekeeringe levendige steenen deses gebouws, ende mijn geestlick huys mede mogen soecken te zijn, etc. siet 1.Pet. 2.4, 5. ende Ephef. 2.20, 21, 22.

12

Dit is de wet des huyses: Op de ³¹ hoochte des berchs sal sijne gantsche grenze rontom henen, eene ³² heylicheyt der heylicheden zijn; siet dit is de wet des huyses.

31 Hebr. hooft. Sommige houden, dat Godt aldus bedecktelick wijst op het Ierusalem, dat boven is. Gal. 4.26. Vergel. Psal. 15.1. Mat. 5.14. Hebr. 12, 22.

32 D. seer heylich, eene seer heylige plaetse: om dat nu de heerlickheyt des Heeren alles geheylicht, ofte de Vader ende de Sone door den H. Geest aldaer hare wooninge sullen hebben genomen, heyligende alle uytverkorene, doch de strijdende aenvanckelick, by trappen ende maten, maer de triumpherende volkomelick.

13

Ende dit zijn de maten des ³³ Altaers nae de ³⁴ ellen, zijnde de elle, eene elle

33 Verstaet den Brandtoffers Altaer, afbeeldende den Heere Christum, met sijn eenich soenoffer, waer mede alle geloovige inde vier hoecken der werelt gemeenschap hebben, item, in ende op den welcken sy hare geestelicke offerhanden Gode opofferen. Siet Hebr. 13.10. ende 1.Petr. 2.5.

34 Siet boven 40.5.

[fol. 92v]

ende een hantbreedt: De ³⁵ boesem dan eene ³⁶ elle, ende eene elle de ³⁷ breette; ende sijn ³⁸ eynde aen sijnen ³⁹ rant rontom eene spanne: ende dit is de ⁴⁰ rugge des Altaers.

35 Ofte, schoot. D. voet ofte bodem, die onder rontom ginck, ende alles, wat daer op ruste, als in sijnen schoot ontfinck, vestichde ende ondersteunde, siet het volgende vers ende vers 17.

36 Verst. in hoochte.

37 Dat is, dickte.

38 Hebr. grenze. D. het uyterste deses boesems.

39 Hebr. lippe.

40 D. het onderste deel, het steunsel van al de reste, als wanneer yemant op den rugge leyt.

14

Van den boesem nu [op] der aerden, tot aen’t onderste ⁴¹ afsetsel, twee ellen; ende de breette, eene elle: ende van’t kleynste afsetsel tot aent’t grootste afsetsel, vier ellen, ende de breette eene elle.

41 D. uytstekende, rontom gaende ende als uytspringende lijste. Hebr. behulp.

15

Ende de ⁴² Harel, vier ellen: ende van de Ariël voorts opwaerts, de vier ⁴³ hoornen.

42 D. de heertstede, rooster, ofte plaetse boven op den Altaer, daer’t hout ende de offerhanden geleyt ende verbrant wierden, genoemt Harel. D. Godts berch, van wegen de hoochte (als eenige meynen) om datmen by trappen daer op ginck, onder vers 17. ende Ariel. D. Godts leeuw, om dat hy de offerhanden verteerde, gelijck een stercke leeuw alles verslindt wat hem voorkomt. Siet Ies. 29. op vers 1. ende vergel. Exo. 27.4. met d’aent. Alsoo is onse Altaer (de Heere Christus) inder waerheyt als een berch Godts, daer alle geloovige Ioden ende heydenen uyt alle hoecken der werelt haren toevlucht nemen ende opgaen, ende de leeuwe Godts, uyt Iuda, die alles, wat ons vyantlick is, verteert. Siet Iesa. 2.2, 3. ende 60.7. ende 63.1. etc. Apoc. 5.5.

43 Vergel. Exod. 27.2. met d’aenteeck.

16

Den Ariël nu, twaelf [ellen] de lengte, met twaelf [ellen] breette: vierkant aen sijne vier ⁴⁴ zijden.

44 Hebr. vier vier-zijden, ofte, vier vier-hoecken, ofte, vier-kanticheden: als boven 1.8. siet aldaer. alsoo in’t volg. vers.

17

Ende het ⁴⁵ afsetsel, viertien [ellen] de lengte, met veertien [ellen] breette, aen sijne vier zijden: ende den rant rontom het selve, de helft eener elle; ende de ⁴⁶ boesem daeraen, eene elle rontom; ende sijne trappen siende nae’t Oosten.

45 Ofte, [elck] afsetsel.

46 Als boven vers 13.

18

Ende hy seyde tot my; Menschen kint, so seyt de Heere HEERE; Dit zijn de ordinantien ⁴⁷ des Altaers, ten dage alsmen hem sal maken: om brandoffer daerop te offeren, ende om bloet daer op te sprengen.

47 Die den Altaer aengaen, diemen inde makinge ende bedieninge des selven moeste onderhouden.

19

Ende ghy sult aen de Levitische Priesteren, dewelcke uyt den zade ⁴⁸ Zadoks zijn, die tot my naederen (spreeckt de Heere HEERE) om my te dienen, geven eenen varre, een ⁴⁹ jonck runt, ten sondoffer.

48 Siet boven 40.46. ende onder 44.15. etc.

49 Hebr. eenen sone des runts: alsoo in’t volgende.

20

Ende ghy sult dan desselven bloet nemen, ende doen’t aen sijne vier hoornen, ende aende vier hoecken des afsetsels, ende aen den rant rontom: also sult ghy hem ⁵⁰ ontsondigen, ende hem versoenen.

50 Dewijle noch Altaer, noch offerhande, eenige Ceremoniale reynicheyt ofte heylicheyt van haerselven en hadden, noch den onreynen aenbrengen konden, so moest eerst alles door bloet daer toe gereynicht ende ingewyet worden, afbeeldende de geestelicke reyninge onser conscientien, Godts-diensten, ende der hemelsche dingen, door het dierbaer bloet onses Heeren Christi, tot welckes toepassinge ofte toe-eygeninge de dienstknechten Christi, als sijne instrumenten, ons bedienstich zijn door de suyvere predicatie des Heyligen Euangeliums van den gekruysten Christo, ende de bedieninge der H. Sacramenten, gebeden, etc. gelijck de Levitische Priesters deden in’t ceremoniael. siet Hebr. 9. van het 9. vers tot het 24. toe, ende 2.Cor. 3.6. ende 4.5, 7. Gal. 3.1. etc. Vergel. boven 40. op 39.

21

Daerna sult ghy den varre des sondoffers nemen: ende hy sal hem verbranden in eene ⁵¹ bestelde plaetse des huyses, ⁵² buyten’t heylichdom.

51 Ofte, bevolene.

52 Vergel. Hebr. 13.11, 12.

22

Ende op den tweeden dach sult ghy eenen volkomenen geyten-bock offeren ten sondoffer: ende sy sullen den altaer ontsondigen, gelijck als sy [dien] ontsondicht hebben met den varre.

23

Als ghy een eynde sult gemaeckt hebben van’t ontsondigen: [dan] sult ghy eenen varre, een volkomen jonck runt, offeren, ende eenen volkomenen ram van de kudde.

24

Ende ghy sultse offeren voor’t aengesichte des HEEREN: Ende de Priesteren sullen ⁵³ sout daer op werpen, ende sullense offeren [ten] brandoffer den HEERE.

53 Vergel. Lev. 2. op vers 13. Num. 18. op vers 19. 2.Chron. 13. op vers 5. Voorts Matt. 5.13. Marc. 9.49, 50. Col. 4.6.

25

Seven dagen, sult ghy dagelijcx eenen bock des sondoffers bereyden: oock ⁵⁴ sullen sy eenen varre, een jonck runt, ende eenen ram van de kudde, [beyde] volkomen, bereyden.

54 And. gelijck sy, etc. sullen bereydet hebben.

26

Seven dagen sullen sy den altaer versoenen, ende hem reynigen: ende sijne ⁵⁵ handen vullen.

55 D. hem inwyen ofte heyligen, tot het heylich gebruyck. Vergel. Levit. 7. op vers 37. ende 8.33, etc. And. sy sullen [een yegelijck] sijne handen vullen. D. haer selven heyligen, ende tot het offeren op den altaer inwyen.

27

Als sy nu dese dagen sullen voleyndt hebben; dan sal’t op den achtsten dach, ende voortaen geschieden, dat de Priesters ⁵⁶ uwe brandofferen ende uwe danck-offeren op den Altaer sullen bereyden; ende ick sal een welgevallen aen ulieden hebben: spreeckt de Heere HEERE.

56 Siet boven 40. op vers 39. ende hier boven op vers 20.