Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vj. Capittel.

De boetveerdige Israeliten worden in-gevoert malkanderen vermanende tot bekeeringe, met vertrouwen van Godts genade, vers 1, etc. Godts klachte over Israels onbestandicheyt in ’t goede, ende hartneckicheyt in ’t quade, 4.

1

¹ KOmet ende laet ons wederkeeren tot den HEERE; want hy heeft verscheurt, ende hy sal ons ² genesen: hy heeft ³ geslagen, ende hy sal ons ⁴ verbinden.

1 Sommige hechten dese woorden aen het laetste van het voorgaende capittel, als zijnde een onderlinge aensprake ende vermaninge tot bekeeringe, die de geloovige alsdan tot malkander sullen gebruycken.

2 Dat Assur noch Iareb niet doen en konde, bov. 5.13. siet wijders Psal. 30. op vers 3.

3 Vergel. Ezec. 7.9. met d’aenteeck.

4 Siet Iob 5.18. Psal. 147.3.

2

Hy sal ons nae twee dagen ⁵ levendich maken: op den derden dach sal hy ons doen verrijsen, ende wy sullen voor sijn aengesichte ⁶ leven.

5 Want sy, (Ephraim ende Iuda bov. 5.14.) waren als doode ende begravene, ter tijt als sy nae Assyrien ende Babel waren wech gevoert: (gelijck wy alle geestlick doot waren door de sonde, sulcks dat de verlossinge was gelijck eene opweckinge uyt den dooden. Siet Ezech. 37. Iesa. 27.19. met de aenteeck. gelijck nu de verlossinge uyt Babel een voorbeelt was van onse geestelicke verlossinge door Christum, alsoo konnen dese schoone Euangelische woorden van dit ende het volgende vers wijders bequamelick geduyt worden op de verrijsenisse onses Salichmakers ende hoofts Iesu Christi, ten derden dage, ende op de heerlicke vruchten die ’t gantsche lichaem Christi, dat is, sijne kercke, daer van geniet. Siet Rom. 6.8, 11. Coloss. 2.13. ende 3.1, 2, 3, etc.

6 Als nieuw geborene kinderen, een nieuw mensche, nieuwe creature, sullen wy in sijn huys onder sijne vaderlicke gunste, gelucksalichlick leven ende met vreuchde wandelen in nieuwicheyt des levens, heylicheyt ende gerechticheyt, hier, ende hier na in eeuwicheyt. Siet Genes. 17.1. Psal. 4.7. Ezech. 16.6. met d’aenteeck. item Rom. 6.18, 11. 1.Petr. 2.2. Ephes. 2.15. ende 4.24. 2.Cor. 5.17. Gal. 6.15. Rom. 6.4. Luc. 1.75. 2.Cor. 5.15. 1.Thes. 4.17. ende 5.10.

3

Dan sullen wy ⁷ kennen, wy sullen vervolgen, om den HEERE te kennen; syn ⁸ uytganck is ⁹ bereyt als de ¹⁰ dageraet: ende hy sal ¹¹ tot ons komen als een ¹² regen; als de ¹³ spade regen [ende] vroege regen ¹⁴ des lants.

7 Siet van sulcke t’samen-voeginge van twee woorden Ps. 45. op vers 5. De sin is, wy sullen door des Heeren genade alsdan hem ende sijnen Messiam kennen. ende vyerichlick yveren ende sorge daer voor dragen, dat wy in kennisse mogen toenemen ende wassen. tot dat wy eyndelick na desen de volmaecktheyt bekomen. Siet boven 2.20. 1.Corint. 13.9, 10. ende vergel. hier mede haren voorigen staet bov. 4.1, 6. ende 5.4.

8 D. opganck, als wanneer de Sonne, gelijck een Bruydegom uyt sijne slaepkamer uyt gaet: (Psal. 19.6.) verstaet de aenkomste Godts tot de verlossinge sijns volcks uyt de Babylonische gevanckenisse, ende des Heeren Christi, tot onser geestelicke verlossinge.

9 Ofte, gericht, geschickt.

10 Soo aengenaem ende lieflick, item soo seker ende vast, als het aenbreken des daechs, ende het rijsen der Sonne, na de nachtlicke duysternisse.

11 Ofte, voor ons, tot onsen besten.

12 D. na eene lanckduerige droochte, wanneermen seer nae regen verlangt heeft. Vergel. Iob 29.23. item Deut. 32.2. Psal. 72.6. ende Ezech. 34.26.

13 Siet Deut. 11. op vers 14. de sin is, dat Godt niet en sal feylen, om sijne weldadicheyt aen sijne kercke te bewijsen ende te vervolgen, telckens op sijnen tijt, ende specialick sijn genaden-werck door Christum.

14 Ofte, der aerde.

4

¹⁵ Wat sal ick u doen, ô Ephraim; wat sal ick u doen, ô Iuda? dewijle uwe weldadicheyt is als eene ¹⁶ morgen-wolcke, ende als een vroech-komende dauw, die henen gaet.

15 Als of de Heere seyde: hoe kan ick u anders doen, als ick u dagelijcks dreyge? Hoe soude ick u konnen verschoonen? hier komt Godt weder tot de straf-predicatie, als het gevolch van den text uytwijst.

16 Die haest opkomt ende weder vergaet. Vergel. ond. 13.3. Godt wil seggen, datse somtijts haer gelieten ende eenen schijn gaven, als ofse haer wilden bekeeren, maer dat selfs dien schijn terstont weder verdween: soo verre wast van daer, datse haer datelick souden bekeeren.

5

Daerom heb ickse ¹⁷ behouwen door de Propheten: ick hebse ¹⁸ gedoodt door de redenen mijns monts: ende ¹⁹ uwe oordee-

17 D. hardelick ende scherpelick bestraft ende gescholden, gebruyckende (alsmen seyt) eene scherpe harde byle, tot eenen harden quast.

18 D. allen troost ende hulpe ontseyt, ende ter contrarie het oordeel des doots, ofte eens dootlicken verderfs, aengeseyt. Siet Ierem. 1. op vers 10, etc.

19 Verst. de oordelen, vonnissen, ofte straffen, die ick over u, ô Ephraim ende Iuda, wil laten gaen, Hebr. uwe oordeelen sal, etc. D. elck oordeel, dat ghy door u veelvoudich ende lanckduerich sondigen voor ende na verdient hebt.

[fol. 109v]

len sullen ²⁰ voort-komen [aen] ’t licht.

20 D. sullen ten laetsten uytbreken, voor den dach komen ende in’t openbaer voor al de werelt over uwe openbare sonden geoeffent, ende voor rechtveerdich bekent worden. Vergel. de maniere van spreken met Iob 12.22. ende 28.11. Mic. 7.9. Zeph. 3.5. Dit schijnt d’eenvoudichste oversettinge deser woorden te zijn. And. ende, (ofte, op dat) uwer oordelen licht sal voort-komen.

6

²¹ Want ^a ick hebbe lust tot weldadicheyt, ende ²² niet tot offer: ende tot de kennisse Godts, meer dan tot brand-offeren.

21 Als of Godt seyde: Ghy soudt mogen seggen, dat ghy immers niet en faillieert in’t offeren, volgens mijn gebodt: maer (wil Godt seggen) ’tis u genoech bekent, wat ick dien aengaende u geboden ende geleert hebbe, als volcht. Vergel. Mich. 6.6, 7, 8.

a Matt. 9.13. ende 12.7.

22 Dat is, meer dan tot offer, niet tot offer alleen, als in ’t volgende lidt geseyt wort: (Vergel. Genes. 32.28. 1.Sam. 15.22. Prov. 10.8. Ierem. 7.22. ende 16.14. met d’aenteeck.) ofte simpelick niet tot offer. T.w. een huychelsch offer, het uyterlick offer in sich selven, sonder geloove ende boetveerdicheyt, (Vergel. Psa. 50.12, 13, 14, 15. Ies. 1.11, etc.) ende dan voorts, meer dan, in’t volgende. D. ende niet tot brantofferen, in gelijcken verstande, als te vooren: (vergel. Luc. 18.14.) soo dat het volgende verklaert worde door’t voorgaende. beyde manieren van spreken zijn inde Schriftuere van dese materie gebruycklick: want somtijts wort het uytwendige (als oock in sijn graed van Godt ingestelt zijnde) met het inwendige vergeleken, somtijts in sich alleen ende sonder het inwendige aengemerckt ende simpelick verworpen, ja seer heftich gescholden, als eene trouwloose verbont-brekinge, gelijck hier oock in’t volgende.

7

Maer sy ^b hebben het ²³ verbont overgetreden, als ²⁴ Adam: ²⁵ daer hebben sy trouwlooslick tegen my gehandelt.

b Hose. 8.1.

23 Dat ick met hen, ende sy met my gemaeckt hadden, door tusschen komen van offerhanden. Siet Psal. 50. op vers 8.

24 Volgende de voetstappen hares eersten voor-vaders, die, hoewel overvloedichlick van my begaeft ende gesegent zijnde, nochtans mijn gebodt overtradt ende van my afviel. Vergel. Iob 31.33. ende Ies. 43.27. met d’aenteeck. And. als menschen. D. als lichtveerdige lieden plegen te doen. ofte, als eens menschen. T.w. verbont. D. als ofse met een slecht mensche, ende niet met my, den Almachtigen ende rechtveerdigen Godt, te doen hadden.

25 D. daer in, inde substantie des verbonts ende Godts-diensts my bespottende met hare huychelsche offeren, die sy my hebben willen overdringen, als ofse daer mede den verbonde hadden voldaen. And. daer, T.w. in mijn heylich lant, dat ick hen hadde gegeven, om my daer in te dienen, ende gehoorsaem te zijn.

8

²⁶ Gilead is eene stadt van werckers der ongerechticheyt: sy is ²⁷ betreden van bloet.

26 Dit wort by sommige gehouden voor Ramoth Gileads, in de stamme Gad, zijnde eene stadt der Leviten, ende verordineert tot eene vry-stadt, aen de Oost-zijde van de Iordane, maer onder decksel van dien, geworden eene speloncke van moetwillige doot-slagers ende Moordenaers. Siet Deut. 4.43. Iosu. 20.8. ende 21.38. nochtans wort in sommige kaerten eene stadt met den name van Gilead gestelt aen’t geberchte Gileads, daer Laban Iacob achterhaelde, waer van de verstandige leser kan oordeelen. sommige setten’t over: elcke stadt van Gilead [is eene stadt] van, etc. ofte, Gilead is [als] een stad, etc. D. ’tgantsche lant Gilead is als een eenige stadt, vereenicht in boosheyt, ende daerom gestraft. siet 1.Reg. 15.25, 29. 1.Chro. 5.25, 26.

27 D. vol van moorderyen, so dat de voetstappen des bloets (om soo te spreken) over al staen. Dit schijnt de eenvoudichste sin deser woorden te zijn. Vergel. ond. 12.12. 2.Reg. 21.16.

9

Gelijck de ²⁸ benden der straetschenders op yemant ²⁹ wachten, [alsoo] is het geselschap der ³⁰ Priesteren; sy moorden [op] den wech nae ³¹ Sichem: waerlick, sy doen ³² schendelicke daden.

28 Ofte, stroopende benden, struyckroovers, etc. die in die landen vermits de geberchten ende woestijnen vele waren, insonderheyt by vervalligen staet des lants.

29 Om den reysenden man af te setten, te moorden ende te plunderen.

30 Ofte, Regeerders der Officieren, soo kerckelijcke als politijcke. Siet bov. 4. op vers 9.

31 Oock eene stadt der Leviten, ende eene vrystadt, aen de west-zijde dan de Iordane, in Canaan. Iosu. 21.21. Siet wijders van Sichems gelegentheyt Iudic. 8.31. ende 9.25. met d’aenteeck. waer uyt blijckt, dat aldaer de roovers op de hoochten der bergen plachten te loeren, op de gene die op de heer-straten voorby reysden: Soo deden nu de Priesteren, gestijft door de godtloose Regenten. Een grouwelick gevolch van Afgoderye. Vergel. bov. 5.1, 2. met d’aenteeck. And. [nae] de wijse van Sichem: item, met [eenen] schouder, D. eendrachtelick. siet Zephan. 3.9.

32 D. sy en vergrijpen haer niet uyt roockeloosheyt, haesticheyt ofte onbedachtsaemheyt, maer bedrijven sulcke grouwelicke schelmstucken met voorbedachten opset, daer’t Hebr. woort op siet.

10

Ick sie eene ³³ afschouwelicke sake in den huyse Israëls: aldaer is Ephraims hoererye, Israël is verontreynicht.

33 Vergel. Ierem. 5.30. ende 18.13. ende 23.14.

11

Oock heeft ³⁴ hy u, ô Iuda, eenen ³⁵ oogst geset: als ick de ³⁶ gevangene mijns volcks ³⁷ wederbrachte.

34 N. Ephraim.

35 ’Tschijnt dat Godt hier wil seggen, dat de 10 stammen (van welcker godtloosheyt in’t voorgaende gesproken is) een quaet zaet der Afgoderye onder die van Iuda gezaeyt, ofte, eene plante, tack, loote, afsetsel daer van mede gedeelt hebben, waer van Iuda niet dan verdriet ende elende heeft inge-oogst: gelijck gebeurt is ten tijde des Conincks Achaz, wanneer Godt, op Iuda vertoornt zijnde, haer voor Pekah den sone van Remalia, Coninck van Israel, liet vallen, so datter hondert ende twintich duysent van Iuda dootgeslagen, ende twee hondert duysent vrouwen, sonen ende dochteren gevanckelick wierden wech-gevoert nae Samaria, met grooten roof. Alsoo strafte Godt Iuda door Israel selfs, wiens exempel sy in Afgoderye begosten na te volgen. siet 2.Chro. 28.5, 6, etc. ende vergel. de maniere van spreken met Ier. 51.33. Ioel 3.13. Apoc. 14.15.

36 Hebr. gevanckenisse mijns volcks. T.w. van Iuda.

37 Door de vermaninge des Propheten Oded, die den Israeliten, by de stadt Samaria, ried, dat sy de gevangene van Iuda wel tracteren, ende weder los nae hare woonplaetsen souden laten gaen. want of wel Godt vertoornt was op Iuda, om datse Israels afgodische wegen mede begonnen in te gaen, soo was nochtans sijn toorn meer ontsteken over Israel, niet tegenstaende dese victorie, die Godt hen, voor desen tijt, om Iuda door Israel selfs te tuchtigen, hadde verleent. Siet 2.Chron. 28.9, etc. Sommige meenen, om dat het wenden der gevanckenisse, ofte, het wederbrengen der gevangene van Godts volck dickwijls gebruyckt wort van de verlossinge uyt de Babylonische gevanckenisse, ende voorts vande geestelicke verlossinge ende den genaden-tijt des Messie, dat Godt daer van hier oock propheteert, ende setten’t aldus over, nochtans, ofte, evenwel sal Iuda u (ô Israel, hoe seer ghy oock nu vervallen ende bedorven zijt) eenen oogst, ofte, plante setten. T.w. van bekeeringe ende geloove, als ick de gevangene mijns volcks sal wederbrengen, ofte doen wederkeeren, door de predicatie des Euangeliums, die uyt Iuda ende Zion door Christum ende sijne Apostelen, etc. sal uytgaen. Siet Iesa. 2.3, etc. ende vergel. Ioh. 4.4, 5, 20, 29, 30, 39, 41, 42, etc.