Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xiij. Capittel.

1 Christus stelt sijne toehoorderen voor verscheyden gelijckenissen, daer van d’eerste is van een Zaeyer, wiens zaet op verscheyden plaetsen valt. 10 Verklaert sijnen Discipulen d’oorsake, waerom hy in gelijckenissen spreeckt. 18 Legt sijnen discipelen deselve gelijckenisse uyt. 24 Voegt daer by de gelijckenisse van het onkruyt tusschen de terwe. 31 Van ’t mostaert-zaet. 33 Van den suer-deessem. 36 Legt uyt de gelijckenisse van ’t onkruyt. 44 Doet daer by de gelijckenisse van den verborgen schat. 45 Van den Coopman die peerlen soeckt. 47 Van ’t visch-net. 52 Van een Schriftgeleerde die uyt sijnen schat nieuw’ ende oudt voortbrencht. 54. Komt in sijn Vaderlant, daer hy niet veel geacht en wort.

[fol. 7v]

1

^a ENde te dien dage Iesus uyt den huyse gegaen zijnde, sat by de ¹ Zee.

a Marc. 4.1. Luc. 8.4, 5.

1 N. de Galileesche zee by Capernaum.

2

Ende tot hem vergaderden vele scharen, so dat hy ^b in een schip ginck ende nedersat, ende alle de schare stont op den oever.

b Luc. 5.3.

3

Ende hy sprack tot haer vele dingen door ² gelijckenissen, seggende, Siet een zaeyer ginck uyt om te zaeyen:

2 Gr. Parabolen, welcke zijn sodanige gelijckenissen, wanneer eenige saken historischer wijse, als ofse onder de menschen geschiet waren, verhaelt worden, ende yet anders, dat geestelijck is, daer door verstaen wort. Doch worden oock wel somwijlen breeder genomen voor allerley gelijckenissen, leeringen, ende treffelijcke spreucken. Siet vers 35.

4

Ende als hy zaeyde viel een deel [zaets] by den wech: ende de vogelen quamen, ende aten dat selve op.

5

Ende een ander [deel] viel op steenachtige [plaetsen], daer het niet veel aerde en hadde, ende het ³ ginck terstont op, om dat het geen diepte van aerde en hadde.

3 Dat is, wies ofte sproot op.

6

Maer als de Sonne opgegaen was, so is ’t verbrant geworden, ende om dat het geen wortel en hadde, is het verdort.

7

Ende een ander [deel] viel in de doornen: ende de doornen ⁴ wiessen op, ende verstickten het selve:

4 Gr. klommen op.

8

Ende een ander [deel] viel in de goede aerde, ende gaf vrucht, het een hondert, het ander tsestich, ende het ander dertich [vout].

9

⁵ Wie ooren heeft om te hooren, die hoore.

5 D. die van Godt, den geest des verstants ontfangen heeft, die lette hier op met aendacht. 2.Cor. 3.5.

10

^c Ende de Discipelen tot hem komende seyden tot hem: Waerom spreeckt ghy tot haer door gelijckenissen?

c Marc. 4.10. Luce 8.9.

11

Ende hy antwoordende seyde tot haer, ^d Om dat het u ⁶ gegeven is, de verborgentheden des Coninckrijcks der hemelen te weten, maer ^e[e] dien en is’t ⁷ niet gegeven.

d 2.Corint. 3.14.

6 N. Van Gode, uyt genade, na sijn welbehagen. Gal. 1.15. Matth. 16.17.

e[e] Matth. 11.25.

7 Want het Euangelium is bedeckt den genen die verloren gaen. 2.Corint. 4.4.

12

^f Want wie ⁸ heeft, dien sal gegeven worden, ende hy sal overvloedelick hebben: maer wie niet en heeft, van dien sal genomen worden oock ⁹ dat hy heeft.

f Matth. 25.29. Marc. 4.24, 25. Luc. 8.18. ende 19.26.

8 N. De beginselen des salichmakenden geloofs, ende de selve door de cracht des H. Geests waerneemt.

9 D. het gene hy meynt ofte schijnt te hebben. gelijck Lucas verklaert, cap. 8.18. Siet oock Matth. 25.29.

13

Daerom spreke ick tot haer door gelijckenissen, om dat sy siende niet en sien, ende hoorende niet en hooren, noch oock verstaen.

14

Ende in haer wort de Prophetie Iesaie ¹⁰ vervult, die segt, ^{11 g} Met het gehoor sult ghy hooren, ende geensins verstaen: ende siende sult ghy sien, ende geensins bemercken.

10 Ofte, weder vervult: alsoo het gene Iesaias eertijts gesegt heeft tot de hartneckige Ioden sijnes tijts, wederom in dese hartneckige Ioden noch eens vervult wort.

11 ’tGene hier voorseggens-wijse gesegt wort, is by Iesaiam gebiedens-wijse gestelt, om Godts oordeel over dit hartneckich volck beter uyt te drucken, gelijck het hier oock soude konnen genomen worden. Siet voorder verklaringe van dit alles, Iesai. 6.3, etc.

g Iesai. 6.9. Marc. 4.12. Luc. 8.10. Ioan. 12.40. Actor. 28.26. Rom. 11.8.

15

Want het herte deses volcks is ¹² dick geworden, ende sy hebben met den ooren swaerlick gehoort: ende hare oogen hebben sy toegedaen: op dat sy niet t’eeniger tijt met den oogen en souden sien, ende met den ooren hooren, ende met der herten verstaen, ende haer bekeeren, ende ick haer genese.

12 N. Van vetticheyt. Actor. 28.27.

16

^h Doch uwe oogen zijn ¹³ salich, om dat sy sien, ende uwe ooren om dat sy hooren.

h Luc. 10.23. Ioan. 20.29 1.Petr. 1.8.

13 Ofte, geluckich.

17

Want voorwaer ick segge u, ⁱ dat vele Propheten ende rechtveerdige hebben begeert te sien de dingen ¹⁴ die ghy siet, ende en hebben[’se] niet gesien: ende te hooren die dingen die ghy hoort, ende en hebben[’se] niet gehoort.

i 1.Petr. 1.10.

14 N. Den Messiam in den vleesche gekomen, ende sijn ampt uytvoerende. Siet Ioan. 8.56. Actor. 26.6, 7.

18

^k Ghy dan hoort de gelijckenisse van den Zaeyer.

k Marc. 4.13. Luc. 8.11.

19

Als yemant ¹⁵ dat woort des ^l Coninckrijcks hoort, ende niet en verstaet, so komt ¹⁶ de boose, ende ruckt wech ’tgene in sijn herte gezaeyt was. Dese ¹⁷ is de gene die by den wech ¹⁸ bezaeyt is.

15 D. de Leere des Euangeliums waer door Christus sijn rijck oprecht. Matt. 9.35.

l Matth. 4.23.

16 D. de Duyvel.

17 D. wort beteeckent door de gene, etc.

18 D. het zaet ontfangen heeft.

20

Maer die in steenachtige [plaetsen] bezaeyt is, dese is de gene die het woort hoort, ende dat terstont met ¹⁹ vreuchden ontfangt.

19 Dese vreuchd ontstaet uyt de kennisse der Euangelische Leere, ende aengenaemheyt vande beloften der selve: hoewel haer herte noch steenachtich blijft, dat is, dat de hardicheyt des selven, door den Geest Godts noch niet en is wech-genomen.

21

Doch hy en heeft ²⁰ geen wortel in hem selven, maer is voor eenen tijt: ende als verdruckinge of vervolginge comt, om des woorts wille, so wort hy terstont ge-ergert.

20 D. Geen recht ende vast vertrouwen op Christum, waer door wy met Christo als met eenen vasten gront onser salicheyt vereenicht worden. Hebr. 3.14. ende van hem het sap des levens trecken. Rom. c. 11.17, 20.

22

^m Ende die in de doornen bezaeyt is, dese is de gene die het woort hoort, ende de sorchvuldicheyt deser werelt, ende de verleydinge des rijckdoms ²¹ verstickt het woort, ende het ²² wort onvruchtbaer.

m Matth. 19.23. Marc. 10.23. Luc 18.24. 1.Tim. 6.9.

21 D. verhindert den voortganck van de kracht des woorts.

22 Ofte, en brengt geen vrucht.

23

Die nu in de ²³ goede aerde bezaeyt is, dese is de gene die het woort hoort ende verstaet, die oock ²⁴ vrucht draegt, ende voortbrengt, de een hondert, de ander tsestich, ende de ander dertich [vout].

23 D. die het in een goet ende sijn herte ontfangen Luc. 8.15. het welck een mensche van hem selven niet en heeft, maer door de kracht des Geests Godts ontfangt. Actor. 16.14.

24 N. het ware geloove ende oprechte liefde. Matt. 21.43.

24

Een ander gelijckenisse heeft hy haer voorgestelt, seggende, Het Coninckrijck der hemelen is gelijck een mensche, die goet zaet zaeyde in sijnen acker.

25

Ende als de menschen sliepen, quam sijnen vyant ende zaeyde ²⁵ onkruyt midden in de terwe, ende ginck wech.

25 Gr. Zizania, het welck sommige meynen dat een Arabisch woort is, beteeckenende voornamelick een seker soorte van onkruyt, dat men Brant-koren noemt, ’t welck sonder schade van de terwe niet wel en kan uyt-gewiedet worden.

26

Doe het nu [tot] kruyt opgeschoten was, ende vrucht voortbracht, doe openbaerde hem oock het onkruyt.

27

Ende de dienstknechten van den heere des huys gingen ende seyden tot hem: Heere, en hebt ghy niet goet zaet in uwen acker gezaeyt: van waer heeft hy dan dit onkruyt?

28

Ende hy seyde tot haer, Een vyandigh mensche heeft dat gedaen. Ende de dienstknechten seyden tot hem, Wilt ghy dan dat wy henen gaen, ende dat selve vergaderen?

29

Maer hy seyde, Neen, op dat ghy het onkruyt vergaderende, oock mogelick met het selve de terwe niet ²⁶ uyt en treckt.

26 Gr. uytwortelt.

30

²⁷ Laetse beyde te samen opwassen tot den Oogst, ende inden tijt des Oogsts sal ick tot de maeyers seggen, Vergadert eerst dat oncruyt, ende bint het in busselen, om ’t selve te verbranden: ⁿ maer de terwe brengt te samen in mijne schuere.

27 Hier mede wil Christus niet wechnemen het ampt der Overheyt in ’t straffen der boose. Rom. 13.4. noch der kercke in ’t oeffenen der discipline. 1.Cor. 5.7. maer geeft te kennen, datmen daerinne voorsichticheyt moet gebruycken, ende dat de hypocriten ende boose, niet en konnen geheel geweert worden, overmits sy van de ware geloovige somwijlen niet wel en konnen onderscheyden worden, gelijck het brantkoren van het goede koren, als’t eerst opkomt, qualick kan onderscheyden worden.

n Matth. 3.12.

31

²⁸ Een ander gelijckenisse heeft hy haer voorgestelt, seggende, ^o Het Coninckrijck der hemelen is gelijck het Mostaert-zaet, ’twelck een mensche heeft genomen, ende in sijnen acker gezaeyt:

28 Met dese twee gelijckenissen wijst Christus aen de kracht van sijn woort, het welc, hoewel het in’t begin kleyn ende veracht scheen, nochtans daerna sich soude wijdt uytbreyden ende de geheele werelt door-dringen. Rom. 10.18.

o Marc. 4.30. Luc. 13.18.

32

Het welcke wel het minste is onder alle de zaeden: maer wanneer het opgewassen is, dan ist het meeste van de moes-kruyden: ende het wort een boom, alsoo dat de vogelen des hemels komen ende nestelen in sijne tacken.

33

Een andere gelijckenisse sprack hy tot haer, [seggende], ^p Het Coninckrijck der hemelen is gelijck een suerdeessem, welcke een vrouwe nam ende verberchde in dry ²⁹ maten meels, tot dat het geheel gesuert was.

p Luc. 13.20, 21

29 Gr. Sata. siet daer van Genes. 18.6.

34

^q Alle dese dingen heeft Iesus tot de scharen gesproken door gelijckenissen: ende ³⁰ sonder gelijckenisse en sprack hy tot haer niet.

q Marc. 4.33.

30 N. op dien tijdt, ende in dese ende andere predicatien.

35

Op dat vervult soude worden, dat gesproken is door den Propheet, seggende, ^r ick sal mijnen mont opdoen door gelijckenissen: Ick sal ³¹ voortbrengen dingen die ³² verborgen waren van de gront-legginge der werelt.

r Psal. 78.2.

31 Ofte, overvloedelijck voortbrengen. Gr. uytwellen, gelijck een fonteyne haer water doet.

32 D. Sulcke leeringen, die altijt in haer selven verborgentheden zijn geweest, maer evenwel in Godts woort voorsegt ende geopenbaert: gelijck het also oock Psal. 78.2. genomen wort.

36

Doe nu Iesus de scharen [van hem] gelaten hadde, ginck hy nae huys. Ende sijne Discipelen quamen tot hem, seggende, Verklaert ons de gelijckenisse van het onkruyt des ackers.

37

Ende hy antwoordende seyde tot haer, Die het goede zaet zaeyt, is ³³ de Sone des menschen.

33 N. So door hem selven, als door sijne Apostelen ende getrouwe leeraers, Ephes. 4.11, 12.

[fol. 8r]

38

Ende de acker is de werelt: ende het goede zaet zijn ³⁴ de kinderen des Coninckrijcks: ende het onkruyt zijn de kinderen des boosen.

34 D. die niet alleen uyterlicke leden zijn van Christi rijck, gelijck Matth. 8.12. maer oock ware ende levendige leden.

39

Ende de Vyant die het selve gezaeyt heeft, is de Duyvel: ende ^s de Oogst is de voleyndinge der werelt: ende de Maeyers zijn de Engelen.

s Apocal. 14.15. Ioël 3.13.

40

Gelijckerwijs dan het onkruyt vergadert, ende met vyer verbrant wort, alsoo sal het [oock] zijn in de voleyndinge deser werelt.

41

De Sone des menschen sal sijne Engelen uytsenden, ende sy sullen uyt sijn Coninckrijck vergaderen alle ³⁵ de ergernissen, ende de gene die de ongerechticheyt doen:

35 D. menschen die een ergerlick leven geleyt hebben.

42

Ende sullen de selve in den ³⁶ vyerigen oven werpen: ^t daer sal weeninge zijn ende knersinge der tanden.

36 Gr. Oven des vyers, dat is, de Helle. Het schijnt dat in dese wijse van spreken gesien wort op de grouwelicke straffen des vyers, die eertijts gebruyckelick waren. siet Dan. 3.1.

t Matth. 8.12. ende 22.13. ende 24.15. ende 25.30. Luc. 13.28.

43

^v Dan sullen de rechtveerdige blincken, gelijck de Sonne, in ’t Coninckrijck haers Vaders. Die ooren heeft om te hooren, die hoore.

v Dan. 12.3. 1.Corint. 15.42.

44

³⁷ Wederom is het Coninckrijck der hemelen gelijck een schat in den acker verborgen, welcken een mensche gevonden hebbende, verbergde [dien], ende van blijtschap over den selven ^x gaet hy henen ende verkoopt al wat hy heeft, ende koopt dien selven acker.

37 Met dese twee gelijckenissen wijst Christus aen de uytnemende weerdicheyt vande leere ende beloften des Euangeliums: mitsgaders den yver ende neersticheyt diemen behoort aen te wenden om de selve te verkrijgen, alwaer het oock met schade ende verlies van alle tijdelicke dingen.

x Phil. 3.7.

45

Wederom is het Coninckrijck der hemelen gelijck een koopman die schoone peerlen soeckt:

46

De welcke, hebbende een peerle van groote waerde gevonden, ginck henen ende verkocht al wat hy hadde, ende kocht de selve.

47

Wederom is het Coninckrijck der hemelen gelijck een net geworpen inde Zee, ende dat allerley soorten [van visschen] t’samen brengt:

48

Het welcke wanneer het vol geworden is, [de visschers] aen den oever optrecken, ende neder-sittende lesen het goede uyt in [hare] vaten, maer het quade werpen sy wech.

49

Also sal het inde voleyndinge der eeuwen wesen: de Engelen sullen ³⁸ uytgaen, ende de boose uyt het midden der rechtveerdige afscheyden:

38 N. van Christo uytgesonden zijnde, gelijck vers 42.

50

Ende sullen de selve in den ³⁹ vyerigen oven werpen: ^y daer sal zijn weeninge ende knersinge der tanden.

39 Gr. Oven des vyers. als vers 41.

y Siet vers 42.

51

Ende Iesus seyde tot haer, Hebt ghy dit alles verstaen? Sy seyden tot hem, Ia Heere.

52

Ende hy seyde tot haer: Daerom een yegelick Schriftgeleerde ⁴⁰ in het Coninckrijck der hemelen onderwesen, is gelijck aen een heere des huys, die uyt sijnen ⁴¹ schat nieuwe ende oude dingen voortbrengt.

40 Ofte, tot. D. een verstandich ende geoeffent man in de Schrifture, een leeraer, gelijck Esdras was. siet Esd. 7.6, 11.

41 Ofte, voor-raet.

53

^a Ende het is geschiet als Iesus dese gelijckenissen ge-eyndicht hadde, vertrock hy van daer.

a Marc. 6.1. Luc. 4.16.

54

Ende gekomen zijnde in sijn ⁴² vaderlant leerde hy’se in hare Synagoge, soo dat sy haer ontsetteden, ende seyden, ^b Van waer [komt] desen die wijsheyt ende die krachten.

42 N. Nazareth, daer hy opgevoet was, ende sijne vrienden woonden. Siet Luc. 4.16.

b Marc. 6.2.

55

^c Is dese niet de sone des ⁴³ timmermans? ende is sijne moeder niet genaemt Maria, ende sijn ⁴⁴ broeders Iacobus ende Ioses, ende Simon ende Iudas?

c Ioan. 6.42.

43 N. Iosephs, die sy meenden (doch verkeerdelick) dat sijn Vader was. Siet Luc. 3.23. Ioan. 6.42.

44 D. bloed-verwanten: want Iacobus ende Ioses waren sonen van de suster van Christi moeder: gelijckmen can sien Ioan. 19.25. Vergel. met Matth. 27.56. ende Marc 15.40.

56

Ende sijne susters zijnse niet alle by ons? Van waer [komt] dan desen dit alles?

57

Ende sy wierden aen hem ge-ergert. Maer Iesus seyde tot haer, ^d Een Propheet en is niet onge-eert dan in sijn Vaderlant, ende in sijn huys.

d Marc. 6.4. Luc. 4.24. Ioan. 4.44.

58

Ende hy en heeft aldaer niet vele krachten gedaen, ⁴⁵ van wegen haer ongeloove.

45 Om dat sy van wegen haer ongeloove, hem de krancken niet toe en brachten.