Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vij. Capittel.

1 De Phariseen ende Schrift-geleerde berispen de Discipelen Christi, datse met ongewasschen handen aten. 6 Welcke Christus verantwoort, ende bestraft der Phariseen geveynstheyt in hare uytwendige wasschingen. 9 Ende verwerpt hare menschelicke insettingen, insonderheyt inde verklaringe van het vijfde gebodt. 14 Leert wat den mensche eygentlick ontreynight, ofte niet. 24 Werpt eenen Duyvel uyt de dochter van een vrouwe uyt Syrophenicien. 31 Geneest eenen dooven ende stommen. 37 Ende wort daer over seer gepresen.

1

^a ENde tot hem vergaderden de Phariseen, ende sommige der Schriftgeleerde, ¹ die van Ierusalem gecomen waren.

a Matth. 15.1.

1 N. vande kloeckste ende bitterste, daer toe van Ierusalem uytgesonden, om op sijne leere ende wercken te letten, ende die te berispen, ende by het volck verdacht te maken.

2

Ende siende dat sommige van sijne Discipelen met ² onreyne, dat is, met

2 Gr. Gemeyne: alsoo wort doorgaens genaemt 'tgene onreyn ofte onheylich is. Siet Act. 10.14. Want de Phariseen meenden als sy yet gemeyns mochten aengetast hebben, hoewel het inde wet niet en was voor onreyn verklaert, datse evenwel onreyn ofte onheylich waren, so lange sy niet weder gewasschen en waren, 't welck Christus hier bestraft, niet om de burgerlicke eerbaerheyt in 't wasschen van de handen voor het eten, maer om hare superstitien ende geveynstheyt te wederspreken.

[fol. 21r]

ongewasschen handen ³ broodt aten, ⁴ berispten sy [haer].

3 D. spijse.

4 Ofte, klaeghden daer over.

3

Want de Phariseen ende alle de Ioden en eten niet, ten zy dat sy [eerst] de handen ⁵ dickmael wasschen, ⁶ houdende de insettinge der ⁷ Ouden.

5 Ofte, met de vuyst, gelijck de gene die hare handen wel schoon willen wasschen, met de vuyst inde handt plachten te wrijven. Ofte, neerstelick. Ofte, tot den elleboge toe, gelijck sommige getuygen der Ioden gewoonte geweest te zijn.

6 Gr. vasthoudende de overleveringe.

7 Ofte, der Ouderlingen.

4

Ende van de ⁸ merckt [comende] en eten sy niet, ten zy datse [eerst] ⁹ gewasschen zijn. Ende vele andere dingen zijnder, die sy aengenomen hebben te houden, [als namelick] de wasschingen der drinck-bekeren, ¹⁰ ende cannen, ende copere vaten, ende ¹¹ bedden.

8 Om datse daer met allerley soorten van menschen als Heydenen ende andere handelden, ende andere dingen aen-raeckten, waer door sy meynden ontreynight te zijn.

9 Gr. gedoopt, het welck indoopen in't water, ende oock afwasschen beteeckent, waer van den H. doop sijnen naem heeft.

10 Het Griecks woort Xestes, beteeckent het seste part van een Congius, D. ontrent anderhalf pinte na onse mate.

11 D. de bedsteden, ofte de sponden van de beddekens, daer op de oude om te eten aen de tafel lagen ofte leenden, in plaetse dat wy aensitten.

5

Daer na vraeghden hem de Phariseen ende de Schriftgeleerde, Waerom en ¹² wandelen uwe discipelen niet na de insettinge der ¹³ Ouden, maer eten het broodt met ongewasschen handen?

12 D. leven, een Hebreeusche maniere van spreken, gelijck Psal. 1.1 ende doorgaens.

13 Ofte, der ouderlingen.

6

Maer hy antwoordde ende seyde tot haer, ¹⁴ Wel heeft Esaias van u geveynsde gepropheteert, gelijck geschreven is, ^b Dit volck eert my met de lippen, maer haer herte ¹⁵ houdt hem verre van my.

14 Siet van dese geheele antwoorde de aenteeckeninge op Matth. 15.7, etc.

b Iesa. 29.13. Ezech. 33.31.

15 D. is verre van my.

7

^c Doch te ¹⁶ vergeefs ¹⁷ eeren sy my leerende leeringen, [die] geboden [zijn] der menschen.

c Matth. 15.9. Col. 2.18, 20. Tit. 1.14.

16 D. sonder vrucht, alsoo sulcken dienst den Heere niet aengenaem en is.

17 Ofte, dienen.

8

Want nalatende het gebodt Godts, houdt ghy de insettingen der menschen, [als namelick] wasschinge der cannen, ende drinck-bekers, ende andere, diergelijcke dingen doet ghy vele.

9

Ende hy seyde tot haer, Ghy doet [seker] Godts gebodt wel te niete, op dat ghy uwe insettinge soudet onderhouden.

10

Want Moses heeft gesegt, ^d Eert uwen vader ende uwe moeder. Ende, ^e Wie vader ofte moeder ¹⁸ vloeckt, die sal den doodt sterven.

d Exod. 20.12. Deut. 5.16. Ephes. 6.2.

e Exod. 21.17. Levit. 20.9. Deut. 27.16. Prov. 20.20.

18 D. met quade woorden aengaet, scheldende ofte dreygende.

11

Maer ghy-lieden segt, Soo een mensche tot vader ofte moeder segt, ¹⁹ [het is] Corban (dat is [te seggen] een gave) so wat u van my soude connen te nutte komen, [die voldoet],

19 Ofte, de Corban, D. gave die van my geoffert wort, sal u te nutte komen. Siet hier van de aenteeckeninge op Matth. 15.5. Ofte, het zy Corban, 't gene u van my soude mogen te nutte komen.

12

Ende ghy en laet hem niet meer toe, yet aen sijnen vader ofte sijne moeder te doen.

13

^{f 20} Maeckende [alsoo] Godts woordt crachteloos door uwe insettinge, die ghy ingeset hebt, ende diergelijcke dingen doet ghy vele.

f Matth. 15.6. 1.Tim. 4.3. 2.Tim. 3.2.

20 Gr. af-keurende, ofte, sijn aensien ende cracht benemende.

14

^g Ende tot hem de gantsche schare geroepen hebbende, seyde hy tot haer, Hoort my alle ende verstaet:

g Matth. 15.10.

15

^h Daer en is ²¹ niet van buyten den mensche in hem ingaende, 't welck hem can ²² ontreynigen. Maer de dingen die van hem uytgaen, die zijn't welcke den mensche ontreynigen.

h Actor. 10.15. Rom. 14.17, 20. Tit. 1.15.

21 N. van spijse ofte dranck, matelick ende met dancksegginge gebruyckt zijnde, 1.Tim. 4.4.

22 Gr. gemeyn maken.

16

²³ Soo yemandt ooren heeft om te hooren, die hoore.

23 Siet Matt. 11. vers 15.

17

ⁱ Ende doe hy van de schare in huys gecomen was, vraeghden hem sijne Discipelen van de ²⁴ gelijckenisse.

i Matth. 15.15

24 Gr. Parabel, welck woort beteeckent niet alleen eene gelijckenisse, maer oock eene bysondere leeringe ofte spreucke.

18

Ende hy seyde tot haer, Zijt oock ghy alsoo onwetende? En verstaet ghy niet, dat al wat van buyten in den mensche ingaet, hem niet en can ontreynigen?

19

Want het en gaet niet in sijn herte, maer inden buyck, ende gaet inde heymelickheyt uyt, ²⁵ reynigende alle de spijsen.

25 D. 'tgene onbequaem is tot voedsel, wort daer door als onreyn uytgeworpen, ende wort het blijvende voedsel daer door gereynight.

20

Ende hy seyde, Het gene uytgaet uyt den mensche, dat ontreynight den mensche.

21

^k Want van binnen uyt het herte der menschen comen voort, quade ²⁶ gedachten, overspelen, hoererien, dootslagen,

k Genes. 6.5. ende 8.21. Ierem. 17.9. Prov. 6.14.

26 Ofte, overleggingen, overdenckingen, ofte, t'samen-sprekingen.

22

Dieverien, ²⁷ giericheden, boosheden, bedroch, ²⁸ ontuchticheyt, ²⁹ boose ooge, lasteringe, hooveerdie, ³⁰ onverstandt.

27 Ofte, begeerten van altijt meer ende meer te hebben.

28 Ofte, dertelheyt, geylicheyt.

29 D. nydicheyt, ofte afgunsticheyt. siet Matth. 20.15.

30 Ofte, dwaesheyt.

23

Alle dese boose dingen ³¹ comen voort van binnen, ende ontreynigen den mensche.

31 D. hebben haren oorspronck in't herte, ende worden daer na uyterlick volbracht. Siet Iac. 1.15.

24

^l Ende van daer opstaende ginck hy wech ³² na de landtpalen van Tyrus ende Sidon: ende in een huys gegaen zijnde, en wilde hy niet dat het yemandt wiste, ende hy en conde [nochtans] niet verborgen zijn.

l Matth. 15.21.

32 D. tot ontrent. Want Christus en schijnt selve noyt inde steden der Heydenen gepredickt te hebben. Siet vers 27. ende 31. Matth. 15.24.

25

Want een vrouwe, welckers dochterken eenen onreynen geest hadde, van hem gehoort hebbende, quam ende viel neder aen sijne voeten.

26

Dese nu was een ³³ Griecksche vrouwe, ³⁴ van geboorte uyt ³⁵ Syrophenicien, ende sy badt hem, dat hy den Duyvel uytwierpe uyt hare dochter.

33 D. Heydensche: gelijck de Ioden ende Griecken doorgaens tegen malkandren gestelt worden.

34 D. van afkomste.

35 Want Tyrus ende Sidon waren gelegen in Phenicien, welck een deel van Syrien was, gelegen aen de Middelantsche zee.

27

Maer Iesus seyde tot haer, Laet eerst de kinderen versadight worden: Want het en is niet ³⁶ betamelick, datmen het broot der kinderen neme, ende den ³⁷ hondekens [voor] werpe.

36 Gr. eerlick, ofte, goet.

37 Siet Matth. 15.26.

28

Maer sy antwoordde ende seyde tot hem, Iae Heere, doch oock de hondekens eten onder de tafel van de kruymkens der kinderen.

29

Ende hy seyde tot haer, Om deses ³⁸ woorts wille gaet henen, de Duyvel is uyt uwe dochter uytgevaren.

38 N. waer mede ghy u geloove ende betrouwen op my betuyght hebt.

30

Ende als sy in haer huys quam, vont sy dat de Duyvel ³⁹ uytgevaren was, ende de dochter ⁴⁰ liggende op het bedde.

39 Gr. uytgegaen.

40 Gr. geworpen.

31

^m Ende hy wederom wech gegaen zijnde van de lantpalen Tyri ende Sidonis, quam aen de Zee van Galilea, door het midden der lantpalen van ⁴¹ Decapolis.

m Matth. 15.29.

41 Siet van dit lant, Matth. 4.25.

32

ⁿ Ende sy brachten tot hem eenen dooven, die swaerlick sprack, ende baden hem dat hy ⁴² de handt op hem leyde.

n Matth. 9.32. Luce 11.14.

42 N. om hem te genesen: alsoo hy gewoon was sulcx met oplegginge sijner handen, aenraken, ende andere uytwendige teeckenen te doen.

33

Ende hem van der schare ⁴³ alleen genomen hebbende, ⁴⁴ stack hy sijne vingeren in sijne oren, ende gespogen hebbende raeckte hy sijne tonge aen.

43 Ofte, besyden.

44 Dese teeckenen heeft Christus gebruyckt, om dat tusschen de selve, ende de cracht Godts, in't doorbooren vande ooren, ende losmakinge van de tonge eenige gelijckenisse is.

34

Ende ⁴⁵ opwaerts siende nae den Hemel, ⁴⁶ suchtede hy, ende seyde tot hem, Ephphatha, dat is, wort geopent.

45 N. om sijnen Vader te bidden, gelijck te sien is Ioan. 11.41.

46 N. uyt medelyden over de elende der menschen, waer van dese man als een spiegel was.

35

Ende terstont wierden sijne ooren geopent, ende de bant sijner tonge wierd los, ende hy sprack recht.

36

Ende hy geboodt henlieden dat sy het ⁴⁷ niemant seggen en souden: maer wat hy haer oock geboodt, soo vercondighden sy het des te ⁴⁸ meer.

47 De reden hier van siet Matt. 12. vers 16.

48 Gr. overvloediger.

37

Ende sy ontsetteden haer boven maten seer, seggende, ^o hy heeft alles wel gedaen, ende hy maeckt dat de doove hooren, ende de stomme spreken.

o Genes. 1.31.