Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vj. Capittel.

1 Christus leert in sijn vaderlandt, alwaer hy veracht wort. 7 Sent sijne Apostelen uyt om te prediken, ende mirakelen te doen. 14 Verscheyden gevoelen van Christo, so der Ioden, als Herodis, die hem hout voor Ioannes den Dooper. 17 wiens gevangenisse onthoofdinge, ende begraefenisse by die gelegentheyt verhaelt wort. 30 De Apostelen komen weder tot Christum, die met haer vertreckt in een woeste plaetse. 33 Waer hem een groote schare volght, van ontrent vijf duysent mannen, welke hy spijsight met vijf brooden ende twee visschen. 45 Doet sijne Discipelen wech varen, ende bidt ondertusschen op den berch. 48 Comt daer na des nachts tot haer, wandelende op de zee, ende stilt den windt. 54 Ende aen lant gekomen zijnde geneest allerley sieckten.

1

^a ENde hy ginck van daer wech, ende quam in syn ¹ vaderlant, ende sijne discipelen volghden hem.

a Matth. 13.53. Luc. 4.16.

1 N. tot Nazareth, 't welck zijn vaderlant genoemt wort, om dat hy daer opgevoet was, ende met sijne ouders lange gewoont hadde. siet Matth. 13.54. ende Luc. 4.16.

2

Ende als het Sabbath geworden was, begon hy in de Synagoge te leeren, ende vele die [hem] hoorden ² ontsetteden haer, seggende, Van waer [komen] desen dese dingen? ende wat wijsheyt is dit die hem gegeven is, dat oock sulcke ³ krachten ⁴ door sijne handen geschieden?

2 Gr. wierden verslagen.

3 D. mirakelen ofte wonderteeckenen. siet Matth. 7.22.

4 D. door hem: een Hebreeusche maniere van spreken.

3

^b En is dese niet de ⁵ timmerman, de sone Marie, ende de ⁶ broeder Iacobi ende Iose, ende Iude ende Simonis? ende en zijn sijne susters niet hier by ons? Ende sy wierden aen hem ge-ergert.

b Ioan. 6 42.

5 Dewijle Ioseph een timmerman was, Matth. 13.55. So ist waerschijnlick dat Christus hem in dit hantwerck geholpen heeft, tot dat hy sijn leerampt heeft aengevangen: 'twelck oock een deel sijner vernederinge geweest is. Luc. 2.51.

6 D. Neve, siet d'aenteeck. Mat. 13.55.

4

Ende Iesus seyde tot haer, ^c Een propheet en is niet onge-eert dan in sijn vaderlant, ende onder [sijne] magen, ende in sijn huys.

c Ioan. 4.44. Luc. 4.24. Matth. 13.57.

5

^d Ende hy en ⁷ konde aldaer geene kracht doen: dan hy leyde weynige siecken de handen op, ende genas'se.

d Matth. 13.58.

7 Hoe dit te verstaen is, siet d'aenteeck. op Matth. 13.58.

6

Ende hy verwonderde hem over haer ongeloove, ^e ende omginck de vlecken [daer] rontom, leerende.

e Matth. 9.35. Luc. 13.22.

7

^f Ende hy riep tot hem ⁸ de twaelve, ende begon haer uyt te senden twee en twee, ende gaf haer macht ⁹ over de onreyne geesten.

f Matth. 10,1. Luce 6.13. ende 9.1.

8 N. die hy tot sijne Apostelen hadde verkoren, cap. 3.13.

9 N. om de selve te konnen uyt-drijven uyt de besetene.

8

Ende hy geboodt haer, dat sy niets en souden nemen tot den wech, dan alleenlick ¹⁰ eenen staf, geen male, geen broot, geen ¹¹ gelt in den gordel.

10 N. om in't gaen op te steunen: maer geen die u soude beswaren op den wech, gelijck Mat. 10.10. te sien is.

11 Gr. Koper, om dat eertijts het gelt van koper veel plach te wesen, ende kan daer door hier oock selfs de minste voorraet van gelt verstaen worden.

9

^g Maer datse ¹² schoen-solen souden ¹³ aenbinden, ende met ¹⁴ geen twee rocken gekleet zijn.

g g

12 Gr. Sandalia, welcke waren lichte schoenen, bestaende alleen uyt solen met banden, om aen de voeten vast te maken, welcke in die heete landen seer gebruycklick waren, Actor. 12.8.

13 N. niet meer als een paer om te reysen: want meer schoenen op den wech mede te nemen wort haer oock verboden Mat. 10.10.

14 D. Geen meer als ghy sult aen hebben, sonder noch eenen rock mede te dragen tot veranderinge.

10

Ende hy seyde tot haer, Soo waer ghy in een huys sult ingaen, blijft daer tot dat ghy van daer uyt gaet.

11

^h Ende soo wie u niet en sullen ontvangen, noch u hooren, vertreckende van daer, ⁱ schudt ¹⁵ het stof af, dat onder aen uwe voeten is, haer tot een getuygenisse. ^k Voorwaer segge ick u, het sal Sodoma oft Gomorra verdraeghlicker zijn in den dagh des oordeels, dan de selve stadt.

h Matth. 10.14. Luce 9.5.

i Actor. 13.51. ende 18.6.

15 De reden hier van siet Mat. 10.14.

k Matth. 10.15. Luc. 10.12.

12

Ende uytgegaen zijnde predickten sy, dat sy haer souden bekeeren.

13

Ende sy wierpen vele Duyvelen uyt, ^l ende ¹⁶ salfden vele krancke met olye, ende maecktense gesont.

l Iacob. 5.14.

16 Dese salvinge, gelijck oock de oplegginge der handen, aenraecken, ende diergelijcke wijsen van doen, die Christus ende de Apostelen hebben gebruyckt, in't genesen der sieckten, en gaven de gesontheyt niet, maer waren uyterlicke teeckenen, dat dese mirakeleuse genesinge door de Godtlicke kracht Christi, ende den dienst der Apostelen geschiedde. Welcke teeckenen gebruyckt zijn, so lange de gave der mirakeleuse genesinge heeft geduert. Siet Marc. 16.18. Iac. 5.14. ende na dat de selve gave heeft opgehouden, so hebben dese teeckenen, als nu nergens meer toe dienende, oock moeten ophouden.

14

^m Ende de Coninck ¹⁷ Herodes hoorde het ( ¹⁸ want sijnen naem was openbaer geworden) ende seyde, Ioannes, die daer doopte, is van den dooden opgeweckt, ende daerom ¹⁹ wercken die krachten in hem.

m Matth. 14.1. Luc. 9.7.

17 Siet van desen Herodes, ende van dese geheele historie, Matth. 14.1, etc.

18 N. de name Iesu.

19 D. Nu komt hy met meerder kracht, als te voren. want Ioannes en hadde selve geen mirakelen gedaen, Ioa. 10.41.

15

Andere seyden, hy is Elias: ende andere seyden, hy is een Propheet, ofte als een ²⁰ der Propheten.

20 D. der oude afgestorvene Propheten.

16

Maer als het Herodes hoorde, seyde hy, Dese is Ioannes, dien ick onthooft hebbe: die is van de dooden opgeweckt.

17

ⁿ Want de selve Herodes [eenige] uytgesonden hebbende, hadde Ioannem gevangen genomen, ende hem in de gevangenisse gebonden, uyt oorsake van Herodias de huysvrouwe sijns broeders Philippi, om dat hy haer getrouwt hadde.

n Luc. 3.19. ende 9.9. Matth. 14.3.

18

Want Ioannes seyde tot Herodes, ^o Het en is u niet geoorloft de huysvrouwe uwes broeders te hebben.

o Levit. 18. ende 20.21.

19

Ende Herodias leyde op hem toe, ende wilde hem dooden, ende en konde niet.

20

Want Herodes vreesde Ioannem, wetende dat hy een ^p rechtveerdich ende heylich man was, ende ²¹ hielt hem in weerde: ende als hy hem hoorde, dede hy vele dingen, ende ²² hoorde hem geerne.

p Matth. 14.5. ende 21.26.

21 Ofte, bewaerde hem.

22 Namel. in't eerste: want daerna opgemaeckt zijnde door Herodias socht hy hem te dooden, hoewel hy sulcks liet uyt vreese des volcks, tot dat dese gelegentheyt voorquam, Matth. 14.5.

21

Ende als'er ²³ een wel gelegen dach gecomen was, doe Herodes ^q op den dach sijner geboorte een maeltijdt aenrichtede voor sijne Groote, ende de Overste over duysent, ende de voornaemste van Galilea:

23 D. bequame tijdt: daer Herodias op toeleyde, om tot haer voornemen te komen.

q Matth. 14.6. Gen. 40.20.

22

Ende als de dochter van de selve Herodias ²⁴ in quam, ende danste, ende Herodi ende den genen die mede aensaten behaeghde, so seyde de Coninck tot het

24 Namel. in de sale, daer de maeltijt gehouden wiert: want het en was by den ouden niet veel gebruyckelick, dat de vrouwen met de mans in groote maeltijden aensaten. Siet Esth. 1.11.

[fol. 20v]

dochterken, Eyscht van my wat ghy oock wilt, ende ick sal't u geven.

23

^r Ende hy swoer haer, So wat ghy van my sult eyschen sal ick u geven, [oock] tot de helft mijns Coninckrijcks.

r Iud. 11.30.

24

Ende sy uytgegaen zijnde seyde tot hare moeder, Wat sal ick eyschen? ende die seyde, Het hooft Ioannis des Doopers.

25

Ende sy terstont met haeste ingaende tot den Coninck, heeft'et ge-eyscht, seggende, Ick wil dat ghy my nu terstont in een schotel geeft het hooft Ioannis des Doopers.

26

Ende de Coninck seer bedroeft geworden zijnde, [nochtans] om de eeden, ende de gene die mede aensaeten, en wilde hy haer ['tselve] niet ²⁵ afslaen.

25 Gr. haer niet afsetten: Dat is, haer versoeck verwerpen.

27

^s Ende de Coninck sondt terstondt eenen ²⁶ scherp-rechter, ende geboodt sijn hooft daer te brengen. Dese nu ginck henen, ende onthoofde hem inde gevangenisse.

s Matth. 14.10.

26 Ofte, Trauwant, Hellebardier, Lijfwacht.

28

Ende bracht sijn hooft in een schotel, ende gaf 't selve het dochterken, ende het dochterken gaf 't selve hare moeder.

29

Ende als sijne discipelen [dit] hoorden, gingen sy ende namen sijn doodt lichaem wech, ende leyden dat in een graf.

30

^t Ende de Apostelen ²⁷ quamen [weder] te samen tot Iesum, ende boodschapten hem alles, beyde wat sy gedaen hadden, ende wat sy geleert hadden.

t Luc. 9.10.

27 N. wederkomende van hare reyse, die sy, na de uytsendinge, twee ende twee gedaen hadden door het Ioodsche landt.

31

Ende hy seyde tot haer, Comt ghy lieden in ²⁸ een woeste plaetse ²⁹ hier alleen, ende rust een weynich: want daer waren vele die quamen ende die gingen, ^v ende sy en hadden selfs geenen gelegenen tijdt om te eten.

28 Ofte, eensame. Dese was by Betsaida, Matth. 14. vers 13. Luc. 9.10.

29 Ofte, besijden.

v Marc. 3.20.

32

^x Ende sy vertrocken in een schip, na een woeste plaetse alleen.

x Matth. 14.13. Luc. 9.10. Ioan. 6.1.

33

Ende de scharen sagen'se henen varen, ende vele wierden hem kennende, ende liepen gesamelick te voete van alle steden derwaerts, ende quamen haer voor, ende gingen te samen tot hem.

34

³⁰ Ende Iesus uytgaende ^y sach een groote schare, ende wierdt innerlick met ontferminge beweeght over haer: ^z want sy waren als schapen die geenen herder en hebben, ^a ende hy begon haer vele dingen te leeren.

30 Siet van dit geheele mirakel d'aent. op Mat. 14.15, etc.

y Matth. 9.36. ende 14.14.

z Ierem. 23.1. Ezech. 34.2.

a Luce 9.11.

35

^b Ende ³¹ als het nu late op den dach geworden was, quamen sijne discipelen tot hem, ende seyden, Dese plaetse is woest, ende het is nu late op den dagh.

b Matth. 14.15. Luce 9.12. Ioan. 6.5.

31 Gr. als nu de ure veel was geworden. Want de Ioden rekenden de uyren van den opganck der Sonne, ende eyndighden die met den avont. Matth. 20.6.

36

Laetse van u, op datse henen gaen inde omliggende ³² dorpen, ende vlecken, ende brooden voor haer selven mogen coopen: want sy en hebben niet wat sy eten sullen.

32 Gr. velden, dat is, landt-huysen, ofte dorpen.

37

Maer hy antwoordende seyde tot haer, Geeft ghy haer te eten. Ende sy seyden tot hem, Sullen wy henen gaen, ende coopen voor twee ³³ hondert penningen brood, ende haer te eten geven?

33 Gr. Denarien. Siet de weerde hier van Matth. 18.28.

38

Ende hy seyde tot haer, Hoe veel brooden hebt ghy? Gaet henen ende besiet [het]. ^c Ende doe sy het ³⁴ vernomen hadden, seyden sy, vijve, ende twee visschen.

c Matth. 14.17. Luce 9.13. Ioan. 6.9.

34 Gr. verstaen hadden, ofte wisten.

39

Ende hy geboodt haer dat sy'se alle souden doen neder sitten ³⁵ by weerdschappen op het groene gras.

35 Gr. weerdschappen, weerdschappen, ofte maeltijden, maeltijden, een Hebr. wijse van spreken. Dat is, in verscheydene geselschappen, gelijck in groote maeltijden ofte bruyloften het volck aen verscheyden tafelen plach verdeelt te worden.

40

Ende sy ³⁶ saten neder ³⁷ in gedeelten by hondert t'samen, ende by vijftich t'samen.

36 Gr. vielen.

37 Gr. Hof-bedden, Hof-bedden, D. onderscheyden gelijck de kruyd-bedden inde hoven zijn: waer uyt lichtelick het getal konde afgerekent worden.

41

Ende als hy de vijf brooden ende de twee visschen genomen hadde, ^d sach hy op na den Hemel, ^{38 e} segende ende brack de brooden, ende gaf'se sijnen discipelen, op dat syse haer souden voor leggen: ende de twee visschen deylde hy voor allen.

d Ioan. 17.1.

38 N. met dancksegginge. siet Matt. 14.19. Ioan. 6.11.

e 1.Sam. 9.13.

42

Ende sy aten alle, ende zijn versadight geworden.

43

Ende sy namen op twaelf volle korven brocken, ende van de visschen.

44

Ende die daer de brooden gegeten hadden, waren ontrent vijf duysent mannen.

45

^f Ende terstont dwanck hy sijne Discipelen in het schip te gaen, ende voor henen te varen aen d'ander zijde ³⁹ tegen [over] Bethsaida, terwijlen hy de schare van hem soude laten.

f Ioan. 6.17. Matth. 14.22.

39 Want Ioan. 6.17. staet datse na Capernaum voeren, het welck tegen over Bethsaida lach.

46

^g Ende als hy de selve ⁴⁰ haer afscheydt gegeven hadde, ginck hy op den bergh om te bidden.

g Matth. 14.23. Luce 6.12.

40 Ofte, van haer sijn af scheyt genomen hadde, gelijck Actor. 18.21.

47

^h Ende als het nu avondt was geworden, so was het schip in't midden van de zee, ende hy was alleen op het landt.

h Matth 14.23. Ioan. 6.16.

48

Ende hy sach ⁴¹ dat sy haer zeer pijnighden om ['t schip] voort te crijgen. (Want de windt was haer tegen) ende ontrent de ⁴² vierde waecke des nachts, quam hy tot haer, wandelende op de zee, ende wilde haer voorby gaen.

41 Ofte, dat sy in noodt waren in het roeyen.

42 Welcke was de laetste. Siet Matt. 14.25.

49

Ende sy siende hem wandelen op de zee, meynden dat het een ⁴³ spoocksel was, ende schreeuwden zeer.

43 D. een geest verschijnende in lichamelijcke gedaente.

50

Want sy sagen hem alle, ende wierden ontroert: ende terstont sprack hy met haer, ende seyde tot haer, Zijt wel gemoedt, Ick bent, en vreest u niet.

51

Ende hy clam tot haer in't schip, ende de windt stilde, ende sy ontsetteden haer ⁴⁴ boven maten zeer in haer selven, ende waren verwondert.

44 Gr. seer overvloedelick.

52

Want sy en hadden ⁴⁵ niet gelet op [het mirakel] der brooden: want haer herte was ⁴⁶ verhardt.

45 Gr. niet verstaen van, ofte door de brooden. Dat is, sy en waren niet verstandiger geworden door het gene met de vijf brooden geschiet was: namelijck, om daer door van Christi Goddelicke kracht ende sorge voor haer, versekert te zijn. siet Marc. 8.17, 20, 21.

46 Gr. vereelt, ofte, verweert: het welck niet en is te verstaen van sulcke hardicheyt ofte verstocktheyt des herten, gelijck in de hardneckige Ioden te voren aengewesen ende bestraft is, cap. 3.5. maer van haer onverstant ende traecheyt om geestelijcke dingen wel te begrijpen ende gelooven. Siet diergelijcke Marc. 8.17. ende 16.14. Luc. 24.25.

53

ⁱ Ende als sy overgevaren waren, quamen sy in't lant Genesaret, ende havenden aldaer.

i Matth. 14.34.

54

Ende als sy uyt het schip gegaen waren, terstont wierden ⁴⁷ sy hem kennende.

47 N. de lieden van dat landt.

55

[Ende] het geheel omliggende landt doorloopende, begonden sy op beddekens, de gene die qualick gestelt waren, om te dragen, ter plaetsen daer sy hoorden dat hy was.

56

Ende so waer hy quam in vlecken ofte steden, ofte ⁴⁸ dorpen, daer leyden sy de crancke op de merckten, ende baden hem, dat sy maer den zoom sijns cleeds ⁴⁹ aenraecken mochten. Ende so vele als'er hem aenraeckten wierden gesont.

48 Gr. velden.

49 Van dit aenraken siet de reden inde aenteeck. op Matt. 14.36.