Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ij. Capittel.

1 Christus wort te Bethlehem geboren. 8 ende sijne geboorte door eenen Engel aen de herderen bekent gemaeckt. 13 waer over de hemelsche heyrscharen met eenen lofsanck Godt prijsen. 15 De herders gaen na Bethlehem om 't kint te sien, ende verbreydt hebbende 't gene haer daer van gesegt was, keeren wederom. 21 Het kindeken wort besneden, ende IESUS genaemt. 22 den Heere inden tempel voorgestelt. 25 alwaer hem Symeon ontfangt in sijne armen, ende na eenen lofsanck van hem propheteert. 36 Desgelijcks doet oock Anna de Propheterse. 41 Christus twaelf jaren oudt zijnde, reyst met sijne ouders nae Ierusalem. 45 wort van haer gevonden inden tempel onder de Leeraers. 51 keert wederom na Nazareth, ende is sijne ouderen onderdanich, ende neemt toe in wijsheyt, grootte, ende genade.

1

ENde het geschiedde ¹ in die selve dagen datter een gebodt uytginck vanden Keyser ² Augusto, dat ³ de geheele werelt ⁴ beschreven soude worden.

1 Namelick, terwijle Maria swanger ginck.

2 Dese was de tweede Roomsche Keyser, volgende op Iulius Caesar den eersten: ende onder sijne regeeringe was het Roomsche rijck in sijn meeste kracht ende ruste. Heeft geregeert ontrent 56 jaren, ende is dit geschiet ontrent het 42 jaer sijns Keyser-rijcks.

3 Gr. alle het bewoonde, namelick aertrijck: het welck verstaen moet worden so verre hem het Roomsche rijck doen uytstreckte.

4 N. om daer uyt te weten de menichte der onderdanen des Roomschen rijcks, ende haer vermogen, op dat een yeder na het selve soude mogen geschat worden.

2

Dese ⁵ eerste beschrijvinge geschiedde als ⁶ Cyrenius over Syrien Stadthouder was.

5 Dese beschrijvinge wort de eerste genaemt, ten aensien, van noch een tweede, die daer na geschiet is, waer van gewach gemaeckt wort, Act. 5.37. ende by Iosephum Antiq. lib. 18. cap. 1.

6 Dese wort in de Romeynsche historien genaemt Quirinus, die Stadt-houder was over gantsch Syrien, waer van Iudea doen ter tijdt een deel was.

3

Ende sy gingen alle om beschreven te worden, een yegelick na ⁷ sijn eygen stadt.

7 N. van waer hy afkomstich was, ende daer sijn geslachte woonde.

4

Ende Ioseph ginck oock op van Galilea, uyt de stadt Nazareth na Iudeam, ^a tot de stadt Davids, die ^{b 8} Bethlehem genaemt wort, (om dat hy uyt den ^c huyse ende geslachte Davids was)

a Ioan. 7.42.

b 1.Sam. 16.4, etc.

8 Van dese stadt siet Matth. 2.1. Mich. 5.1. ende wort Davids stadt genaemt, om dat David daer geboren ende opgevoedt was, 1.Sam. 17.12. Ioa. 7.42.

c Matth. 1.1.

5

Om beschreven te worden met Maria sijn ⁹ ondertrouwt wijf, welcke bevrucht was.

9 Het is wel gelooflijck dat Ioseph haer nu al tot hem genomen hadde, volgens 't bevel des Engels Matth. 1.20. maer wort evenwel hier noch genaemt ondertrouwde, om datse met hem alsoo leefde, als of sy maer ondertrouwt ware geweest.

6

Ende het geschiedde als sy daer waren, dat de dagen vervult wierden, dat sy baren soude.

7

Ende sy ^d baerde haren ¹⁰ eerst-geboren soon, ende wandt hem in ¹¹ doecken, ende leyde hem neder inde cribbe, om dat voor haer lieden geen plaetse en was inde herberge.

d Matth. 1.25.

10 Siet hier van Matth. 1.25.

11 Gr. windelen.

8

Ende daer waren herders in die selve landstreecke, haer houdende in het veldt ende hielden de nacht-wacht over hare cudde.

9

Ende siet een Engel des Heeren ¹² stont by haer, ende de ¹³ heerlickheyt des Heeren omscheense, ende sy vreesden met groote vreese.

12 N. onverwacht ende haestelick, gelijck het Gr. woort mede-brenght.

13 D. een Godtlicke glans ende klaerheyt.

10

Ende de Engel seyde tot haer, En vreest niet, want siet ick ¹⁴ verkondige u groote blijdtschap, die ¹⁵ alle den volcke wesen sal.

14 Gr. Euangelizere, D. verkondige blijde tijdinge.

15 N. Godts volck siet Matth. 1.21.

11

[Namelick] dat u heden geboren is de Salichmaker, welcke is ¹⁶ Christus de Heere, in de stadt Davids.

16 Ofte, de Gesalfde.

12

Ende dit sal u ¹⁷ het teecken zijn, Ghy sult het kindeken vinden in doecken gewonden, ende liggende in de kribbe.

17 N. daer aen ghy het kindeken kennen sult, ende bevinden waer te zijn, dat ick u verkondige.

13

Ende van stonden aen was [daer] met den Engel ^e een menichte des hemelschen ¹⁸ heyrlegers, prijsende Godt ende seggende,

e Dan. 7.10. Apoc. 5.11.

18 D. der Engelen, die als een heyr des Heeren zijn, door welcke hy de vrome beschermt ende de quade straft. Psal. 34.8. ende 103.21.

14

¹⁹ Eere [zy] Godt in de hooghste [hemelen], ^f ende ²⁰ vrede op aerden, in den menschen ²¹ een welbehagen.

19 Ofte heerlickheyt.

f Iesa. 57.19. Ephes. 2.17.

20 N. met Godt. Rom. 5.1.

21 D. het wel-behagen Godts worde door hem aen de menschen vervult. 2.Thes. 1.11. And. des wel-behagens, D. in de menschen die Godt na sijn wel-behagen heeft uyt-verkoren, Ephes. 1.5.

15

Ende het geschiedde, als de Engelen van haer ²² wechgevaren waren nae den hemel, dat ²³ de herders tot malkanderen seyden, Laet ons dan henen gaen tot Bethlehem, ende laet ons sien ²⁴ het woort dat daer geschiet is, 't welck de Heere ons heeft kont gedaen.

22 Gr. wechgegaen.

23 Gr. de menschen, de herders.

24 D. de geheele sake. Hebr.

16

Ende sy quamen met haeste, ende vonden Mariam, ende Ioseph, ende het kindeken liggende in de kribbe.

17

Ende als sy het gesien hadden maeckten sy alomme bekent het woort, dat haer van dit kindeken geseght was.

18

Ende alle die het hoorden verwonderden haer, over het gene haer geseght wiert van den herders.

19

Doch Maria bewaerde dese woorden alle te samen, ²⁵ overleggende [die] in haer herte.

25 Ofte, vergelijckende die met het andre, dat namelick haer te voren hier van meer geopenbaert ende geschiet was cap. 1.

20

Ende de herders keerden wederom, verheerlijckende ende prijsende Godt over alles wat sy gehoort ende gesien hadden, gelijck tot haer gesproken was.

21

Ende als ^g acht dagen ²⁶ vervult waren, datmen het kindeken besnijden soude, soo wiert sijnen ^h Name genaemt ²⁷ JESUS, welcke genaemt was van

g Gen. 17.12. Levit. 12.3. Ioan. 7.22.

26 D. als de achtste dagh gekomen was. Siet Actor. 2.1.

h Matth. 1.21. Luc. 1.31.

27 Siet hier van ende vande uytlegginge deses naems Matth. 1.21.

[fol. 29r]

den Engel, eer hy in den lichame ontfangen was.

22

Ende als de dagen ²⁸ harer ⁱ reyniginge vervult waren nae ²⁹ de wet Mosis, brachten sy hem te Ierusalem, op dat sy [hem] den Heere voorstelden.

28 N. Marie.

i Levit. 12.6.

29 Siet van dese wet Levit. 12.2, 4.

23

(Gelijck geschreven is ^k in de Wet des Heeren, Al wat ³⁰ manlick is dat de moeder opent, sal den Heere ³¹ heyligh genaemt worden)

k Exod. 13.2. Num. 3.13. ende 8.16, 17.

30 N. so wel van menschen als van gedierten, Exod. 13.2. Num. 18.15, 16, 17.

31 N. om ofte opgeoffert te worden, so het reyne gedierten waren, ofte voor vijf sickels gelost te worden, sose na de wet niet op-geoffert en mochten worden.

24

Ende op dat sy offerande gaven nae het gene dat in de ³² Wet des Heeren geseght is, ^l een paer tortelduyven, ofte twee jonge duyven.

32 Siet Lev. 12.6. ende 8. alwaer sulcx wort geordineert voor geringe luyden: want de rijcke moesten een jarigh lam op-offeren met een tortel-duyve, ofte jonge duyve: het lam ten brand-offer, ende de duyve ten sondt-offer.

l Levit. 12.8.

25

Ende siet daer was een mensche te Ierusalem, wiens name was Symeon: ende dese mensche was rechtveerdigh ende Godtvreesende, verwachtende de vertroostinge Israëls: ende ³³ de heylige Geest was op hem.

33 N. de Geest der prophetie.

26

Ende hem was een Godtlicke openbaringe gedaen door den heyligen Geest, dat hy den doot ³⁴ niet sien en soude, eer hy den Christum des Heeren soude sien.

34 D. niet sterven.

27

Ende hy quam door den Geest in den Tempel: ende als de ouders het kindeken Iesum inbrachten, om ³⁵ nae de gewoonte der Wet met hem te doen:

35 Gr. na het gewoonlicke: waer van hier te voren gesproken is.

28

Soo nam hy het selve in sijne armen, ende ³⁶ loofde Godt, ende seyde,

36 Gr. segende.

29

Nu ^{m 37} laet ghy, Heere, uwen dienstknecht gaen in vrede, nae uw' woort.

m Gen. 46.30.

37 Gr. ontbindt, laet los, N. van dit elendigh leven, volgens uwe belofte. Siet diergelijck Phil. 1. vers 23.

30

Want mijne oogen hebben ³⁸ uwe ⁿ salicheyt gesien,

38 Ofte, uwe salichmakinge, D. Salichmaker, ende 't gene waer door de saligheyt te wege gebracht wort. Siet Iesa. 52.10. ende Luc. 3.6.

n Psal. 98.2. Iesa. 52.10.

31

^o Die ghy bereydt hebt voor het aengesichte van ³⁹ alle de volckeren:

o Actor. 28.28.

39 N. so wel Heydenen als Ioden, gelijck volght.

32

^p Een licht tot ⁴⁰ verlichtinge der heydenen, ende tot heerlickheyt uwes volcks Israëls.

p Iesa. 42.6. ende 49.6. Actor. 13.47.

40 Gr. openbaringe.

33

Ende Ioseph ende sijne moeder verwonderden haer over het gene dat van hem geseght wiert.

34

Ende Symeon segende haerlieden, ende seyde tot Mariam sijne moeder, Siet, ^q dese wort ⁴¹ geset tot eenen val ende opstandinge veler in Israël, ende tot ⁴² een teecken ^r dat wedersproken sal worden,

q Iesa. 8.14. Rom. 9.32. 1.Pet. 2.8.

41 D. verordineert, N. van Godt. Dese woorden zijn genomen uyt Iesa. 8.14. ende worden verklaert van Paulo, Rom. 9. versen 32, 33. 1.Cor. 1. versen 23, 24. ende 2.Cor. 2.16. ende 1.Pet. 2.6, 7. Siet aldaer de aenteeck.

42 D. als een doel-wit daer na elck een mickt ende schiet.

r Actor. 28.22.

35

(Ende oock ⁴³ een sweert sal door uw' selfs ziele gaen) op dat de ⁴⁴ gedachten uyt vele herten geopenbaert worden.

43 D. bittere smerten, voornamelick over het lijden ende sterven deses uwes Soons.

44 D. haer geloove ende ongeloove sal voor den dagh gebracht worden. Siet 1.Cor. 11.19.

36

Ende daer was Anna een prophetesse, een dochter Phanuëls, uyt de stamme Asar: Dese was ⁴⁵ tot grooten ouderdom gekomen, welcke met [haren] man seven jaren hadde geleeft van haren maeghdom af.

45 Gr. tot vele dagen.

37

Ende sy was een weduwe van ontrent vier en tachtentich jaren, de welcke ⁴⁶ niet en weeck uyt den Tempel, met vasten ende bidden [Godt] ^s dienende nacht ende dach.

46 D. was geduerigh ofte dagelijcks in den Tempel.

s 1.Sam. 1.22.

38

Ende dese te dier selver uyre daer by komende heeft ingelijcks den Heere ⁴⁷ beleden, ende sprack van hem tot allen die ⁴⁸ de verlossinge in Ierusalem verwachteden.

47 D. bekent ende betuyght, dat hy de verwachte Messias was.

48 N. die belooft was door den Messiam te sullen geschieden.

39

Ende als sy alles voleyndight hadden, wat nae de Wet des Heeren [te doen] was, keerden sy wederom nae Galileam, tot hare stadt Nazareth.

40

Ende het kindeken ^t wies op, ende ⁴⁹ wiert gesterckt ⁵⁰ in den geest, ende vervult met wijsheyt: ende de genade Godts was over hem.

t Luc. 1.80.

49 Het selve wort oock Luc. 1.80. geseght van Ioanne, doch Christus heeft dese gaven ontfangen niet met mate, Ioa. 3.34.

50 Ofte, door den Geest.

41

Ende sijne ouders ⁵¹ reysden alle jare nae Ierusalem op het feest van ^v Pascha.

51 N. na het bevel Godts, Deut. 16.16.

v Exod. 23.15, 17. Levit. 23.5. Deut. 16.1.

42

Ende doe hy twaelf jaren [oudt] geworden was, ende sy nae Ierusalem opgegaen waren, nae de gewoonte des feestdaeghs:

43

Ende de dagen [aldaer] voleyndight hadden, doe sy wederkeerden, bleef het kint Iesus te Ierusalem, ende Ioseph ende sijne moeder en wiste 't niet.

44

Maer meenende dat hy ⁵² in't geselschap op den wegh was, gingen sy een dagh-reyse, ende sochten hem onder de magen, ende onder de bekende.

52 N. der gene die met haer na Nazareth wederkeerden. Want de Ioden na de groote feesten met groote hoopen te samen op-gingen ende wederkeerden, Psal. 42.5.

45

Ende als sy hem niet en vonden, keerden sy wederom nae Ierusalem, hem soeckende.

46

Ende het geschiedde, nae drie dagen, dat sy hem vonden in den Tempel, sittende in het midden der leeraren, haer hoorende, ende haer ondervragende.

47

^x Ende alle die hem hoorden ontsetteden haer over sijn verstant, ende antwoorden.

x Matth. 7.28. Marc. 1.22. Luc. 4.22, 32 Ioan. 7.15.

48

Ende ⁵³ sy hem siende wierden ⁵⁴ verslagen, ende sijne moeder seyde tot hem, Kindt waerom hebt ghy ons soo gedaen? Siet, ⁵⁵ uw' vader ende ick hebben u met ⁵⁶ angst gesocht.

53 N. Ioseph ende Maria.

54 N. om dat sy sagen, dat hy noch een kindt zijnde hem onderstaen hadde, met sulcke groote leeraers te spreken ende te handelen.

55 N. Ioseph. So spreeckt Maria na de meyninge der Ioden, Luc. 3.23. ofte om dat men oock een behouwt Vader met den name van Vader plach te noemen.

56 Gr. beanghst, ofte, benauwt zijnde.

49

Ende hy seyde tot haer, Wat [is 't] dat ghy my gesocht hebt? En wistet ghy niet, dat ick moet zijn in de dingen ⁵⁷ mijns Vaders?

57 N. die Godt mijnen hemelschen Vader my heeft bevolen, ende waer toe ick van hem in de werelt gesonden ben.

50

^y Ende sy en verstonden het woort niet, dat hy tot haer sprack.

y Luc. 9.45. ende 18.34.

51

Ende hy ginck met haer af, ende quam tot Nazareth, ende was haer ⁵⁸ onderdanich. Ende sijne moeder bewaerde alle dese ⁵⁹ dingen in haer herte.

58 N. Gelijck de kinderen hare ouders schuldich sijn te gehoorsamen na de wet, de welcke hy hemselven hadde onderworpen.

59 Gr. woorden.

52

Ende Iesus ^z nam toe in wijsheyt, ende in ⁶⁰ grootte, ende in genade by Godt ende de menschen.

z 1.Sam. 2.26. Luc. 1.80.

60 Ofte, in ouderdom: want het Gr. woort beyde beteeckent. Luc. 19.3. Ioan. 9.21, 23.