Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het viij. Capittel.

1 De Gemeynte van Ierusalem wort vervolght ende verstroyt. 2 ende Stephanus begraven. 3 Saulus verwoest de Gemeynte. 5 Philippus predickt Christum te Samarien, ende doet daer vele wonderteeckenen. 9 Alwaer Simon de Toovenaer het volck verleydt hadde, ende in grooten aensien was. 12 Vele gelooven door Philippi predicatien, ende worden gedoopt. 13 ende onder de selve oock Simon. 14 Petrus ende Ioannes worden gesonden na Samarien. 15 door welcker gebedt ende oplegginge der handen de geloovige aldaer den H. Geest ontfangen. 18 welcke macht Simon begeert met gelt te koopen. 20 maer wort van Petro daer over heftelijck bestraft, ende tot bekeeringe vermaent. 26 Philippus wort gesonden tot den Moor-man, die op sijnen wagen sittende den Propheet Esaiam las. 34 ende van Philippo onderwesen zijnde, wort na belijdenisse sijns geloofs, van hem onderwege gedoopt. 39 Philippus wort van den Geest des Heeren wech genomen, ende te Azoten gevonden.

1

ENde ^a Saulus hadde mede een ¹ welbehagen aen sijne ² doot. Ende daer wierdt te dien dage een groote vervolginge tegen de Gemeynte, die te Ierusalem was: ^b ende sy wierden alle ³ verstroyt door de landen van Iudea ende Samaria, ⁴ behalven de Apostelen.

a Actor. 22.20.

1 N. uyt onwetenheyt, ende eenen verkeerden yver, meynende daer mede Gode dienst te doen. Ioan. 16.2. 1.Tim. 1.13.

2 Of, ombrengen.

b Actor. 11.19.

3 Dit wort voornamelick verstaen van de leeraers, die te Ierusalem benevens de Apostelen waren: gelijck sulcx afgenomen kan worden uyt het eynde van dit vers, ende uyt het 4 ende 5 navolgende vers.

4 N. als die bysonderen last ontfangen hadden om te Ierusalem te blijven. Act. 1.4, 8. tot dat de leere des Euangeliums daer genoeghsaem bevestight ende verbreydt soude zijn. Iesai. 2.3.

2

Ende [eenige] Godtvruchtige mannen ⁵ droegen Stephanum te samen [ten grave], ^c ende maeckten ⁶ grooten rouwe over hem.

5 N. uyt de plaetse daer Stephanus was gesteenigt, geen gevaer ontsiende, dat haer daer over soude mogen overkomen.

c Genes. 23.2. ende 50.10. 2.Sam. 3.31.

6 N. na de wijse der Ioden, ontrent de begravingen van aensienlicke persoonen, Genes. 50.10. Ioan. 11. vers 31. te meer om dat sy van herten bedroeft waren over het verlies van sulcken treflicken man.

3

Ende ^d Saulus verwoestede de Gemeynte, gaende in de huysen: ende treckende mannen ende vrouwen, ⁷ leverde'se over in de gevangenisse.

d Actor. 9.1. ende 22.4. ende 26.9. 1.Cor. 15.9. Galat. 1.13. 1.Timot. 1.13.

7 N. aen de Overste om door haer in de gevanckenisse geworpen te worden.

4

Sy dan nu die verstroyt waren ^e gingen [het landt] door, ende ⁸ verkondighden het woort.

e Matth. 10.23. Actor. 11.19.

8 Gr. Euangelizeerden.

5

Ende ⁹ Philippus quam af ¹⁰ in de stadt van Samaria, ende predickte haer Christum.

9 Welcke een was van de seven Diakenen die te Ierusalem tot versorginge der armen verkoren waren. Actor. 6.5. dan is nae dese verstroyinge van Godt beroepen tot een Euangelist, om het Euangelium te Samarien ende elders te prediken ende de Sacramenten te bedienen, ende met mirakelen het selve te bevestigen, Actor. 21.8. Ephes. 4.11.

10 Dese was de hooft-stadt geweest van de tien stammen Israëls: gesticht van Amri ofte Homri, de seste Coninck Israels. 1.Reg.16. daer na ingenomen van Salmanasser de Coninck van Assyrien, ende met Heydensche inwoonderen beset. 2.Reg. 17. Ende ten laetsten van Hircano verwoest, ende van Herode wederom gebout, ende Sebaste genaemt, ter eeren des Keysers Augusti. Ioseph. Antiq. lib. 13. cap. 18. ende de bello lib. 5. cap. 16. Ofte, in een stadt van Samarien.

6

Ende de scharen hielden haer eendrachtelijck aen 't gene van Philippo geseght wiert, dewijle sy hoorden ende sagen de teeckenen die hy dede.

7

^f Want van vele die onreyne geesten hadden, gingen [deselve] uyt, roepende met grooter stemme: ende vele geraeckte ende kreupele wierden genesen.

f Marc. 16.17. Actor. 5.16. ende 16.18. ende 19.11.

8

Ende daer wiert groote blijdtschap in die stadt.

9

Ende een seker man, met name ¹¹ Simon, was te voren inde stadt plegende ^g tooverie, ende ¹² verruckende de sinnen des volcks van Samaria, seggende van hem selven, dat hy wat groots was.

11 Van desen Simon leest men veel in de oude kercklicke historien, ende insonderheyt dat hy de eerste secte, namelick de grouwelicke secte der Simonianen, opgerecht heeft onder de Christenen. Siet Euseb. Hist. Eccl. lib. 2. cap. 12. ende lib. 4. cap. 21.

g Actor 13.6.

12 N. door de valsche teeckenen die hy onder haer dede, gelijck de toovenaers in Egypten Exod. 7.11. Siet Matth. 24.24. ende 2.Thess. 2.9.

10

Welcken sy alle aenhingen van den kleynen tot den grooten, seggende, Dese is de groote kracht Godts.

11

Ende sy hingen hem aen, om dat hy eenen langen tijdt met tooveryen hare sinnen verruckt hadde,

12

Maer doe sy Philippo geloofden, die het Euangelium van het Coninckrijcke Godts, ende [van] den name Iesu Christi verkondighde, wierden sy gedoopt beyde mannen ende vrouwen.

13

Ende Simon ¹³ geloofde oock selve, ende gedoopt zijnde bleef geduerigh by Philippum: ende siende de teeckenen ende ¹⁴ groote krachten, die daer geschiedden, ontsettede hy hem.

13 D. overtuyght zijnde door 't gene hy hoorde ende sagh, bekende hy de waerheyt des Euangeliums, ende voeghde hem by de Gemeynte: hoe wel sijn geloove nochtans niet oprecht en was, gelijck blijckt vers 21.

14 N. de teeckenen door hem gedaen ende alle geschapene macht verre te boven gaende: gelijck de Toovenaers in Egypten oock eyndelick van Mose bekenden. Exod. 8.19.

14

Als nu de Apostelen die te Ierusalem waren, hoorden dat Samaria het woort Godts aengenomen hadde, ¹⁵ sonden sy tot haer Petrum ende Ioannem.

15 N. om dese teedere Gemeynte door dese Apostelen in 't geloove te verstercken, ende alle behoorlicke ordre onder haer te stellen.

15

De welcke afgekomen zijnde baden voor haer, dat sy ¹⁶ den heyligen Geest ontfangen mochten.

16 N. Sichtbarer ende miraculeuser wijse, gelijck inde eerste kercke dickmael geschiedde. Actor. 10.45. ende 19.6. 1.Cor. 14.27. want andersins hadden sy alreede den H. Geest ontfangen, alsoo niemandt in Christum gelooven kan sonder den H. Geest. Rom. 8.9. 1.Cor. 12.3.

16

(Want hy en was noch op niemandt van haer gevallen, maer sy waren alleenlick gedoopt ¹⁷ in den name des Heeren Iesu.)

17 Door dese woorden en wort niet uytgedruckt de forme van den Doop, waer van Christus spreeckt. Matth. 28.19. maer het eynde waer toe de Doop diende, namelick om haer te beteeckenen dat sy door den Doop Christo ende sijne Gemeynte wierden ingelijft. Rom. 6.3. Gal. 3.27.

17

^h Doe leyden sy de handen op haer, ende sy ontfingen den heyligen Geest.

h Actor. 6.6. ende 13.3. ende 19.6. 1.Tim. 4.14. ende 5.22. 2.Tim. 1.6.

18

Ende als Simon sagh, dat door ¹⁸ de oplegginge van de handen der Apostelen de heylige Geest gegeven wiert, so boodt hy haer gelt aen,

18 Dese oplegginge der handen was een extra-ordinaris teecken, waer door de gave des H. Geests om wonderwercken te doen, te propheteren, ende met velerley talen te spreken, door de Apostelen gegeven wiert. Siet Act. 6.6. ende 19.6.

19

Seggende, Geeft oock my dese macht, op dat so wien ick de handen oplegge, hy ¹⁹ den heyligen Geest ontfange.

19 D. sodanige miraculeuse gaven des H. Geests. 1.Cor. 12.4., etc.

20

Maer Petrus seyde tot hem, Uw' gelt ²⁰ zy met u ten verderve, ⁱ om dat ghy gemeynt hebt ²¹ dat de gave Godts door gelt verkregen wort.

20 D. verderve met u. 't welck een heyligh dreygement is, waer mede hy te kennen geeft, hoe swaren sonde dit was, ende wat straffe te verwachten stondt voor hem ende diergelicke, die de geestelicke gaven ofte ampten met gelt ofte giften soecken te koopen, welcke sonde om de daedt van desen Simon, plach Simonie genaemt te worden.

i Matth. 10.8.

21 Ofte, de gave Godts met gelt te verkrijgen.

21

Ghy en hebt geen deel noch lot ²² in dit woort: want uw' herte en is niet ²³ recht voor Godt.

22 Ofte, in, ofte, aen dese sake. Hebr. N. der belofte van de uytstortinge des H. Geests, die den geloovigen van Godt gedaen was, Ioel 2. ende elders.

23 D. oprecht, maer verkeert ende geveynst.

22

Bekeert u dan van dese uwe boosheyt, ende bidt Godt, of ²⁴ misschien u dese overlegginge uwes herten vergeven wierde.

24 Dit en seght Petrus niet, om dat hy twijfelde of Godt hem sijne sonde soude vergeven, indien hy hem recht bekeerde, maer om dat hy twijfelde of hy hem oprechtelick bekeeren soude, gelijck uyt de volgende woorden blijckt.

23

Want ick sie dat ghy zijt in eene gansch ²⁵ bittere galle, ende 'tsamen-knoopinge der ongerechticheyt.

25 Gr. galle der bitterheydt. dat is, dat een seer bitter ende boos herte in u is, vol van ongerechtigheydt. Deuter. 29.18.

24

Doch Simon antwoordende seyde, ^{k 26} Bidt ghy lieden voor my tot den Heere, op dat niets over my en kome van 'tgene ghy geseght hebt.

k Num. 21.7.

26 Hy veynst hem als of hy hem wilde bekeeren, uyt vreese van het verderf, dat hem Petrus gedreyght hadde. Vers 20.

25

Sy dan nu, als sy het woort des Heeren betuyght ende gesproken hadden, keerden wederom na Ierusalem, ende verkondighden het Euangelium [in] vele vlecken der Samaritanen.

26

Ende een Engel des Heeren sprack tot Philippum, seggende, Staet op, ende gaet henen tegen het zuyden, op den wegh die van Ierusalem af-daelt nae Gaza, ²⁷ welcke woest is.

27 Gr. dese is woest. Alsoo daer twee wegen waren om van Ierusalem nae Gaza te reysen, soo vermaent hem de Engel, dat hy niet den meest gebaenden, maer den anderen die woest was door de geberghten soude henen reysen.

27

Ende hy stont op ende ginck henen: ende, siet, een Moor-man, ²⁸ een Camer-

28 Gr. Eunuchus, dat is, gesnedene, gelijck sodanige meest voor Camerlingen by groote Princessen gebruyckt wierden. Hoe wel dit woordt oock altemet genomen wort voor allerley groote heeren, die in der Coningen hoven dienen. Genes. 37.36. Esther. 1.10.

[fol. 63v]

ling [ende] een machtigh heer van ²⁹ Candace, de Coninginne der Mooren, die over alle haren schat was, ^l welcke was gekomen om ³⁰ aen te bidden te Ierusalem:

29 Gelijck alle Coningen in Egypten Pharao genaemt wierden, so wierden oock alle Coninginnen van Ethiopien ofte Mooren-lant, 'twelck meest door vrouwen geregeert wierdt, Candace genaemt. Siet Plin. lib. 6. c. 29.

l Ioan. 12.20.

30 D. den Godtsdienst te plegen, die van Godt te Ierusalem was opgericht, waer van het aenbidden een der voornaemste deelen was. Siet 1.Reg. 8.41.

28

Ende hy keerde wederom, ende sat op sijnen wagen, ende las den propheet Esaiam.

29

Ende de Geest seyde tot Philippum, Gaet toe, ende voeght u by desen wagen.

30

Ende Philippus liep toe, ende hoorde hem den propheet Esaiam lesen, ende seyde, Verstaet ghy oock 't gene ghy leest?

31

Ende hy seyde, ³¹ Hoe soude ick doch konnen, so my niet yemandt en ³² onderrecht? Ende hy badt Philippum, dat hy op soude komen, ende by hem sitten.

31 N. alles verstaen dat ick lese. want hoe wel 't woort Godts in hem selven klaer genoech is, soo veel ter salicheyt noodich is, om van een yeder door de genade des H. Geests verstaen te worden, soo zijnder nochtans eenige plaetsen swaer om te verstaen, daer toe verclaringe ende uytlegginge van nooden is. waerom Godt beneffens het lesen des woordts oock de predicatie ende uytlegginge des selven heeft ingestelt. Actor. 17.11. Rom. 10.14. Ephes. 4.11.

32 Gr. op den wegh en leydet.

32

^l[m] Ende de plaetse der Schrifture, die hy las, was dese, Hy is gelijck een schaep ter slachtinge geleydt: ende gelijck een lam stemmeloos is voor dien die het scheert, alsoo en doet hy sijnen mondt niet open.

l[m] Iesa. 53.7.

33

³³ In sijne vernederinge is sijn oordeel wechgenomen: ende wie sal ³⁴ sijn geslachte verhalen? want sijn leven wort van der aerde wechgenomen.

33 Hoe dese plaetse op Christum past, ende met den Hebreeuschen text over een komt, siet de verclaringe op Iesa. 53.7.

34 Ofte, afkomste, ofte, sijns levens tijt. Sommige verstaen dit van sijne eeuwige geboorte uyt den Vader: andere van de menichte der geloovige, die hy door sijne doot tot hem soude trecken. Ioa. 12.32. Sommige van de eeuwige kracht ende geduericheyt sijns levens, na sijne opstandinge ende hemelvaert. Rom. 6.9. Hebr. 7.27. 't welck met de volgende woorden Ies. 53. vers 10. best schijnt over een te komen.

34

Ende de Camerlingh antwoordde Philippo, ende seyde, Ick bidde u, van wien seght de Propheet dit? Van hemselven, ofte van yemant anders?

35

Ende Philippus ³⁵ dede sijnen mondt open, ende beginnende van die selve Schrift, ⁿ verkondighde hem Iesum.

35 Van dese wijse van spreken siet Matth. 5.2.

n Luc. 24.45.

36

Ende also sy over wegh reysden, quamen sy aen een seker water: ende de Camerlingh seyde, Siet daer water: ^o wat verhindert my gedoopt te worden?

o Actor. 10.47.

37

Ende Philippus seyde, indien ghy van ganscher herten gelooft, so is't geoorloft. Ende hy antwoordende seyde, Ick geloove dat Iesus Christus ³⁶ de Sone Godts is.

36 Ende derhalven de ware Salighmaker, die ons door sijn lijden ende sterven vande sonde ende doodt verlost heeft, volgens de vorige prophetie. Siet diergelijcke korte belijdenisse Matth. 16.16.

38

Ende hy geboodt den wagen stille te houden: ende sy daelden beyde af in het water, so Philippus als de Camerlingh: ende hy doopte hem.

39

Ende doe sy uyt het water waren opgekomen, nam de Geest des Heeren Philippum wech, ende de Camerlingh en sagh hem niet meer: want hy reysde sijnen wegh ³⁷ met blijdschap.

37 Gr. hem verblijdende, Namel. uyt een gevoelen van de vergevinge sijner sonden, ende van de werckinge des Heyligen Geests in sijn gemoet, Rom. 5.1, etc.

40

Maer Philippus ³⁸ wierdt gevonden ³⁹ te Azoten, ende ['t landt] door gaende, verkondighde hy het Euangelium [in] alle steden, tot dat hy tot ⁴⁰ Cesareen quam.

38 Dat is, bevont hem selven nedergeset.

39 Dit was een stadt in Palestina, van de Hebreen Asdod genaemt: waer van siet Iosu. 11.22.

40 Dit was oock een stadt in Palestina, tegen de zee gelegen, eertijts genaemt Turris Stratonis, van Herodes opgebouwt, ende Cesareen genaemt ter eeren des Keysers Augusti. Siet breeder d'aenteeck. op Actor. 10.1.