Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het x. Capittel.

1 Een Engel verschijnt Cornelio den hooftman te Cesareen, als hy vastede ende badt. 5 beveelt hem Petrum van Ioppe te ontbieden, om van hem onderricht te worden. 7 welcke sijne dienstknechten sendt. 9 Petrus wort onder des door een gesichte van eenen linnen doeck, met allerley so reyne als onreyne dieren uyt den hemel nedergelaten, ende door aensprake onderwesen, dat het onderscheydt van Ioden ende Heydenen nu wechgenomen was. 17 De dienstknechten Cornelij komen tot Petrum. 19 die van Godt vermaent zijnde met haer reyst na Cesareen. 24 alwaer Cornelius met sijne vrienden vergadert is, ende hem met groote eerbiedinge ontfangt. 28 Petrus verhaelt wat hem van Godt geopenbaert was. 30 gelijck oock doet Cornelius. 34 Petrus predickt Christum Cornelio ende den sijnen. 44 ende sy ontfangen daer op den heyligen Geest. 46 spreken met vremde tongen. 47 ende worden gedoopt.

1

ENde daer was een seker man te ¹ Cesareen met name Cornelius, een hooftman over hondert, uyt de ² bende genaemt ³ de Italiaensche:

1 Daer waren in dien tijdt meer steden van desen name: maer hier wordt gesproken van Caesarea Palestinae, te voren de Toren Stratonis genaemt, ende van Herodes ter eeren des Keysers Augusti, Caesarea vernaemt: gelegen aen de Middelandtsche zee, ontrent eenen halven dagh reysens van Ioppe: zijnde een van de voornaemste ende sterckste steden van Palestina, daer de Romeynen ordinaris garnisoen hielden. Siet Iospeh. de bell. lib. 1.16. ende lib. 3. cap. 14.

2 Gr. Speira. dat is, Colonelschap, ofte regiment, waer uyt dit vaendel tot bewaringe dier stadt van den Roomschen Keyser geleght was.

3 Elck regiment hadde sijnen naem: ende dit wiert het Italiaensch genaemt, om dat het bestont uyt Italiaensche soldaten.

2

⁴ Godtsaligh, ende vreesende Godt, met geheel sijn huys, ende doende vele aelmoessen aen het volck, ende Godt geduyrichlijck biddende.

4 Soo was hy dan alreede geloovigh ende wedergeboren, hebbende rechte kennisse van den waren Godt Israels, ende van den Messias dien den Ioden verwachteden, sonder de welcke dese deughden in niemant en konnen zijn. Siet de volgende 15, 22, 43. verssen.

3

[Dese] sagh ⁵ in een gesichte klaer-

5 D. in een verschijninge voor de oogen sijns lichaems, gelijck blijckt uyt het volgende ende 31 vers want de Engelen meermaels in aengenomen lichamen den menschen zijn verschenen.

[fol. 64v]

lijck ontrent ⁶ de negenste uyre des daeghs eenen Engel Godts tot hem in komen, ende tot hem seggende, Corneli.

6 D. de derde na den middagh, welcke den Ioden eene ordinaris ure des gebets was. Act. 3.1. wanneer het avont-offer inden tempel te Ierusalem dagelicks begon geoffert te worden. Exod. 29.39.

4

Ende hy de oogen op hem houdende ende zeer bevreest geworden zijnde, seyde, ⁷ Wat ist Heere? Ende hy seyde tot hem, Uwe gebeden ende uwe aelmoessen zijn ⁸ tot gedachtenisse opgekomen voor Godt.

7 N. dat ghy van my begeert.

8 Ofte, in gedachtenisse, ofte, tot een gedachtenisse. Een gelijckenisse genomen van de offeranden des Ouden Testaments, ende insonderheyt van het reuck-offer: waer door de aengenaemheyt sijner gebeden ende aelmoessen te kennen gegeven wort, also die vruchten zijn van het ware geloove, sonder het welcke noch wy, noch onse wercken Gode en konnen behagen. Rom. 10.14. Hebr. 11.6. 1.Pet. 2.5.

5

Ende nu sendt mannen na Ioppe, ende ontbiedt Simon, die toegenaemt wort Petrus.

6

Dese light te huys by eenen Simon leder-bereyder, die [sijn] huys heeft by de zee: dese sal u seggen wat ghy doen moet.

7

Ende als de Engel, die tot Cornelium sprack wechgegaen was, riep hy twee van sijne huysknechten, ende eenen Godtsaligen krijghs-knecht van de gene die geduerich by hem waren:

8

Ende als hy haer alles verhaelt hadde, sondt hy'se na Ioppe.

9

Ende des anderen daeghs, terwijle dese reysden, ende na by de stadt quamen, ^a klam Petrus ⁹ op't dack om te bidden, ontrent ¹⁰ de seste uyre.

a Matth. 6.6. 2.Reg. 4.33.

9 N. des huys, also de Ioodtsche huysen boven plat waren. namelick om alleen te zijn, ende des te vryer te bidden.

10 D. ontrent den middagh, welke oock een ordinaris uyre was van bidden by de Ioden. Siet Psal. 55.18. Dan. 6.10.

10

Ende hy wiert hongerigh, ende begeerde te eten. Ende terwijle sy het bereydden viel over hem ¹¹ een vertreckinge van sinnen.

11 Gr. ecstasis, dat is, uytstant, wanneer de mensche buyten hem selven is: ende was een gesichte des geests, sonder middel van de uytwendige sinnen, die als dan stil houden, ende geen gebruyck en hadden. sulcke gesichten hebben de Propheten dickwils gehadt. siet Iesai. 6.1. Ezech. 1.1. ende deurgaens in de openbaringe Ioannis.

11

Ende hy sagh den hemel geopent, ende een seker vat tot hem nederdalen, gelijck een groot lijnen laken aen de vier ¹² hoecken gebonden, ende nedergelaten op de aerde.

12 Gr. beginselen.

12

In het welcke waren ¹³ alle de viervoetige [dieren] der aerde, ende de wilde, ende de kruypende [dieren], ende de vogelen des hemels.

13 D. allerley, ofte van alle soorten.

13

Ende daer geschiedde een stemme tot hem, Staet op Petre, slacht ende eet.

14

Maer Petrus seyde, Geensins Heere, want ^b ick en hebbe noyt gegeten yet ¹⁴ dat gemeyn, ofte onreyn was.

b Levit. 11.4. Deut. 14.7.

14 D. yet 't welck Godt in't Oude Testament verboden hadde tot spijse te gebruycken. Siet. Lev. 11.4. Deut. 14.7.

15

Ende een stemme [geschiedde] wederom ten tweedenmael tot hem, ^c 'Tgene Godt gereynight heeft en sult ghy niet ¹⁵ gemeyn maken.

c Matth. 15.11. Rom. 14.17, 20. 1.Tim. 4.4. Tit. 1.15.

15 D. achten, ofte noemen.

16

Ende dit geschiedde tot drymael: ende het vat wierdt wederom op-genomen inden hemel.

17

Ende alsoo Petrus in hem selven twijfelde wat doch het gesichte mochte zijn, dat hy gesien hadde, siet, de mannen die van Cornelio afgesonden waren, gevraegt hebbende na het huys Simonis, stonden aen de poorte.

18

Ende [yemandt] geroepen hebbende vraeghden sy, of Simon, toegenaemt Petrus, daer te huys lagh.

19

Ende als Petrus op dat gesichte dachte, ¹⁶ seyde de Geest tot hem, Siet dry mannen soecken u:

16 N. door een inwendige insprake, gelijck het gesichte inwendigh was geweest. Siet Actor. 11.12.

20

^{d 18[17]} Daerom staet op, gaet af, ende reyst met haer, ¹⁸ niet twijfelende: want ick hebbe haer gesonden.

d Actor. 15.7.

18[17] Gr. maer.

18 N. of ghy sulcks meucht doen, of niet, dewijle sy Heydenen zijn.

21

Ende Petrus ginck af tot de mannen, die van Cornelio tot hem gesonden waren, ende seyde, Siet, ick ben't dien ghy soeckt: wat is de oorsaecke waerom ghy hier zijt?

22

Ende sy seyden, Cornelius een hooftman over hondert, een rechtveerdigh man, ende vreesende Godt, ende die [goedt] getuygenisse heeft van het gantsche ¹⁹ volck der Ioden, is door Goddelijcke openbaringe vermaent van eenen heyligen Engel, dat hy u soude ontbieden tot sijnen huyse, ende dat hy van u ²⁰ woorden der saligheyt soude hooren.

19 N. daer hy mede gemeynschap hadde, ende in welcker Wet hy onderwesen was, gelijck uyt het 43 vers blijckt dat hy de Propheten geloofde.

20 Ofte, dingen, saken. N. die de saligheyt aengaen gelijck van Petro verklaert wort, Actor. 11.14.

23

Als hy'se dan ingeroepen hadde, ²¹ ontfingh hy'se in huys. Doch des anderen daeghs ginck Petrus met haer henen ende ²² sommige der broederen, die van Ioppe waren, gingen met hem.

21 Ofte, herberghde'se, logeerde'se.

22 N. ses in 't getal, gelijck uytgedruckt staet Actor. 11.12.

24

Ende des anderen daeghs quamen sy tot Cesareen. Ende Cornelius verwachtede haer, te samen geroepen hebbende die van sijn maeghschap ende ²³ bysonderste vrienden.

23 Gr. noodtwendige.

25

Ende als het geschiedde dat Petrus in quam, ginck hem Cornelius te gemoete, ende vallende aen [sijne] voeten ²⁴ aenbadt hy.

24 N. hem burgerlicke eerbiedinge bewijsende. Want also Cornelius den waren Godt Israels kende, ende vreesde, soo en is het niet gelooflick, dat hy Petrum als Godt soude ge-eert hebben: maer om dat de eere die hy hem bewees de mate te buyten ginck, ende eenigen schijn hadde van Goddelicke eere, soo heeft hem Petrus daer over met recht berispt, gelijck oock de Engel Ioannem in gelijcken gevalle bestraft, Apoc. 22.9.

26

Maer Petrus rechtede hem op, seggende, ^e Staet op, ick ben oock selve een mensche.

e Actor. 14.14. Apoc. 19.10. ende 22.9.

27

Ende met hem sprekende ginck hy in, ende vondt'er vele die te samen gecomen waren.

28

Ende hy seyde tot haer, ^f Ghy weet hoe het eenen Ioodschen man ²⁵ ongeoorloft is hem te voegen, ofte te gaen tot eenen ²⁶ vremden: ^g doch Godt heeft my getoont dat ick geen mensche en soude gemeyn ofte onreyn ²⁷ heeten.

f Exod. 23.32. ende 34.15. Deut. 7.2. Ioan. 4.9. ende 18.28. Actor. 11.3.

25 Hoe wel wy hier van geen claer verbodt en vinden in't Oude Testament, nochtans was dit een ordinantie ende gebruyck onder de Ioden, op goede redenen gegrondt, dat sy met de Heydenen ende andere onheylige menschen niet te nauwe gemeynschap en mochten houden, om van haer niet verleydt te worden tot afgoderie, ofte andere hare sonden. Siet Exod. 23.32. Ios. 23.7, 12. 2.Cor. 6.14. 2.Ioan. vers 10. Apoc. 18.4, etc.

26 Gr. Allophylos, D. die van een ander volck ofte geslachte is. N. vremt van het geslachte der Ioden, ende volgens dien van de beloften Godts. Ephes. 2.12.

g Actor. 15.8. Ephes. 3.6.

27 Gr. seggen. Siet van dese saecke vers 34. 35.

29

Daerom ben ick oock sonder tegen spreken gekomen, ²⁸ ontboden zijnde. So vrage ick dan om wat reden ghy lieden my hebt ontboden.

28 Gr. besonden zijnde.

30

Ende Cornelius seyde, Over vier dagen was ick vastende ²⁹ tot deser uyre toe, ende ter negender uyre badt ick in mijn huys.

29 Namel. van dien dagh. Siet vers 3.

31

Ende siet, ³⁰ een man stont voor my ^h in een blinckende kleedt, ende seyde, Corneli, uw' gebedt is verhoort, ende uwe aelmoessen zijn voor Godt ³¹ gedacht geworden.

30 D. een Engel in mans gedaente vers 3.

h Matth. 28.3. Marc. 16.5. Luc. 24.4.

31 Siet d'aenteeck. op vers 4.

32

Sendt dan na Ioppe, ende ontbiedt Simonem die toegenaemt wordt Petrus: dese light te huys in het huys van Simon den leder-bereyder aen de zee, welcke hier gekomen zijnde, sal tot u spreken.

33

So hebbe ick dan van stonden aen tot u gesonden, ende ghy hebt wel gedaen dat ghy hier gekomen zijt. Wy zijn dan alle nu [hier] tegenwoordigh voor Godt, om te hooren al het gene u van Godt bevolen is.

34

Ende Petrus ³² den mondt open doende, seyde, ³³ Ick verneme in der waerheyt ⁱ dat Godt ³⁴ geen aennemer des persoons en is,

32 Van dese maniere van spreken siet d'aenteeck op Mat. 5.2.

33 D. bevinde, begrijpe.

i Deut. 10.17. 2.Paral. 19.7. Iob 34.19. Rom. 2.11. Gal. 2.6. Ephes. 6.9. Col. 3.25. 1.Pet. 1.17.

34 Dat Godt niet en siet op de uyterlicke gelegentheyt der menschen, dat yemandt hem soude aengenaem zijn, om dat hy een Iode ofte Grieck is, arm ofte rijck, edel ofte onedel, Gal. c. 5.6. ende 6.15. Colos. 3.11. Ende hier wordt insonderheyt gesien op de tijden des Nieuwen Testaments, in 't welck het onderscheydt der Ioden ende Heydenen, ende volgens dien oock der werckinge des H. Geests in't een volck meer als in het ander, door de komste Christi is wech-genomen, gelijck blijckt uyt het volgende vers.

35

^k Maer in allen volcke, die hem vreest ende gerechticheyt werckt is hem aengenaem.

k Iesai. 56.6.

36

³⁵ [Dit is] het woort dat hy gesonden heeft den kinderen Israëls, ^{l 36} vercondigende ³⁷ vrede voor Iesum Christum: Dese is een Heere van alle.

35 Ofte, na het woort dat: ofte, aengaende het woordt.

l Iesai. 9.5. ende 52.7. Ioan. 16.33. Rom. 5.1. Colos. 1.20.

36 Gr. euangelizerende.

37 Nam. met Godt, ende alle andere volckeren met malcandeeen. Siet Ephes. 2.13.

37

Ghy lieden ³⁸ weet de saecke die geschiet is door geheel Iudeam, ^m beginnende van Galilea, na den doop, welcken Ioannes gepredickt heeft:

38 Namentl. door de geruchten ende getuygenissen der gene die 't gehoort ende gesien hebben. Matth. 4.24.

m Ies. 8.23. ende 9.1. Matt. 4.12. Marc. 1.14, 38, 39. Luc. 4.14.

38

[Belangende] Iesum van Nazareth, ⁿ hoe hem Godt ³⁹ gesalft heeft met den heyligen Geest, ende met kracht: welcke [het landt] doorgegaen is, goet doende, ende ge-

n Psal. 45.8. Iesai. 61.1. Luc. 4.18.

39 D. overvloedelick begaeft. Ioan. 3.34.

[fol. 65r]

nesende alle die vanden Duyvel overweldight waren: want ⁴⁰ Godt was met hem.

40 Namel. de Vader was met Christo: niet alleen met sijne gaven nae de menschelicke nature, maer oock met het selve wesen, ende de selve cracht, na sijne Goddelicke natuer, daer door hy alle dese wonderen dede. Siet Ioan. 10.30, 38. ende 14.9, 10.

39

Ende wy zijn getuygen van al het gene hy gedaen heeft, beyde in het Iodische landt ende te Ierusalem: welcken sy gedoodt hebben, [hem] hangende aen een hout.

40

^o Desen heeft Godt opgeweckt ten derden dage, ende gegeven, dat hy openbaer soude worden:

o Actor. 2.24. Marc. 16.14. Luc. 24.34. Ioan. 20.19. 1.Corint. 15.5.

41

Niet alle den volcke, maer den getuygen die van Godt ⁴¹ te voren verkoren waren, ons [namelijck] die met hem gegeten ende gedroncken hebben, na dat hy uyt den dooden opgestaen was.

41 Het Griecksch woordt Cheirotonein, het welck hier gebruyckt wort, beteeckent eygentlick door opstekinge der handen, verkiesen, ofte ordineren: ende wort hier nae Act. 14.23. van het verkiesen der ordinarise Dienaren met medestemminge der Gemeynte ghebruyckt, tegen welcke dese extra-ordinarise verkiesinge der Apostelen hier wort gestelt, als door opheffinge ofte opstekinge van Godts handt alleen gedaen.

42

^p Ende heeft ons geboden den volcke te prediken, ende te betuygen dat hy is de gene die ^q van Godt verordineert is, tot een Rechter van ⁴² levende ende doode.

p Matth. 28.19. Marc. 16.15. Ioan. 15.16.

q Actor. 17.31.

42 D. der gene die ten uytersten dage noch leven sullen. 1.Corinth. 15.51. 1.Thess. 4.15, 17.

43

^r Desen geven getuygenisse alle de Propheten, ^s dat een yegelijck die in hem gelooft vergevinge der sonden ontfangen sal ⁴³ door sijnen name.

r Gen. 3.15. ende 22.18. ende 26.4. ende 49.10. Deut. 18.15. Psal. 132.11. Iesai. 4.2. ende 7.14. ende 9.5. ende 40.10. Ierem. 23.5. ende 33.14. Ezech. 34.23. ende 37.24. Dan. 9.24. Mich. 7.20.

s Actor. 15.9.

43 D. door hem, ofte om sijnent wille, als die een offerande voor onse sonden is geworden, ende daer door een eeuwige versoeninge voor alle die in hem gelooven heeft te wege gebracht. Hebr. 5.9. ende 9.12.

44

^t Als Petrus noch dese woorden sprack, ⁴⁴ viel de heylige Geest op alle die het woort hoorden.

t Act. 8.17.

44 D. quam over haer, door sijne extra-ordinarise gaven ende werckingen. Siet vers 46.

45

Ende de geloovige ⁴⁵ die uyt de besnijdenisse waren, so vele als'er met Petro waren gekomen, ⁴⁶ ontsetteden haer dat de gave des heyligen Geests oock op de Heydenen uytgestort wiert.

45 D. die uyt de Ioden waren. Rom. 4.12.

46 N. meynende dat dese belofte alleen den huyse Israels toequam, uyt eenige spreucken der Propheten die sy qualick verstonden: welcke Paulus verklaert Rom. 9. ende 10. ende 11. cap.

46

^v Want sy hoorden haer spreken ⁴⁷ met [vremde] talen, ende Godt groot maken. Doe antwoordde Petrus,

v Marc. 16.17. Actor. 2.4.

47 Gr. met tongen.

47

^x Can oock yemandt het water weeren, dat dese niet gedoopt en souden worden, welcke den heyligen Geest ontfangen hebben gelijck als oock wy?

x Actor. 8.36. ende 11.17.

48

Ende ⁴⁸ hy beval ⁴⁹ dat sy souden gedoopt worden in den name des Heeren. Doe baden sy hem dat hy eenige dagen by [haer] wilde blijven.

48 N. ofte dat alles soude gereedt gemaeckt worden, op dat hyse selve soude doopen: ofte hy beval sulcks andere die met hem gekomen waren, ende oock Leeraers waren, gelijck de Apostelen meest altijt eenige by haer hadden, die desen dienst deden. Siet 1.Cor. 1.17.

49 N. tot versegelinge ende versterckinge hares geloofs, ende der gaven die sy alreede ontfangen hadden, gelijck Paulus spreeckt van de Besnijdenisse aen Abraham geschiet, Rom. 4.11.