Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xj. Capittel.

1 Den Apostel betuyght sijnen yver over die van Corinthen, om haer te behouden by de eenvoudicheyt die in Christo is. 3 ende vermaent’se dat sy haer daer van niet en laten verleyden, gelijck Eva door den Satan verleyd is. 4 overmits niet alleen geen valsche Apostelen, maer selfs geen ander Apostel Christi, haer yet en conde toebrengen, dat sy door hem niet en hadden ontfangen. 6 Want dat hy onder haer niet en hadde geroemt, gelijck dese, maer hem nedrich gedragen, ende selfs geen onder houdt ontfangen, gelijck hy wel van andere Gemeynten gedaen hadde. 11 en was niet geschiet, om dat hy haer niet lief en hadde. 12 maer om den valschen Apostelen haren roem te benemen, die haer veranderden in Engelen des lichts. 16 Ende hoewel ’t niet wijselijck gedaen en is veel te roemen, 18 so bewijst hy nochtans dat niemant van dese yet en kan roemen, daer van hy oock niet roemen en can. 23 ja dat hy in lijden ende arbeyden, om de saken Christi, haer alle te boven ginck. 28 beneven de sorge die hy hadde voor alle de Gemeynten. 32 ende de swaricheden, die hy in’t beginsel van sijnen dienst te Damascus hadde uytgestaen, daer hy over de mueren der stadt in een mande was ontcomen.

[fol. 102v]

1

OCh of ghy my een weynich verdroecht ¹ in de onwijsheyt: ² ja oock verdraeght my.

1 Dit seght d’Apostel, niet om dat hy onwijsselick wilde doen, maer om dat hy soude doen gelijck de onwijse somwijlen plegen, die haer selfs lof geerne verbreyden. Doch d`Apostel heeft het hier moeten doen om den mont te stoppen aen de valsche Apostelen, die haer selven boven Paulum verhieven, op dat sy sijn Euangelium alsoo souden verdacht maken, ende het hare aenprijsen, ende by die van Corinthen te beter souden gehoor krijgen.

2 Ofte, maer ghy verdraeght my oock.

2

Want ick ben ³ yverich over u met eenen ⁴ yver Godts. Want ick hebbe u lieden ⁵ toebereyt om ^a [u als] een reyne maegt, eenen manne voor te stellen, [namelijck] Christo:

3 Ofte, jalours.

4 Ofte, jalousie.

5 Ofte, verciert, toe-gepast. D. door de predicatie des Euangeliums tot het gheloove, ende door het geloove tot Christum gebracht, ende aen hem gelijck als ondertrouwt, waer op het geestelick houwelick moet volgen. Siet Psal. 45.10. Ezech. 16.8. Osee c. 2. vers 18. Ephes. 5.23, etc.

a Levit. 21.13.

3

Doch ick vreese dat niet eenichsins, ^b gelijck ⁶ de slange Evam ⁷ door hare archlisticheyt bedrogen heeft, alsoo uwe sinnen bedorven worden, [om af te wijcken] ⁸ van de eenvoudicheyt die in Christo is.

b Genes. 3.4. Ioan. 8.44.

6 D. de Satan door de slange.

7 Gr. in. D. onder schijn van vriendtschap, ende van haer tot meerder eere ende achtinge te willen brengen.

8 D. oprechtigheyt, sonder op-proncken van menschelicke welsprekentheyt, ofte by-voegen van menschelicke wijsheydt, daer dese valsche Apostelen haer allengskens mede sochten te verleyden, ende van Christo af te leyden.

4

^c Want indien de gene ⁹ die comt ¹⁰ eenen anderen Iesum predickte, dien wy niet gepredickt en hebben, ofte [indien] ghy eenen anderen Geest ontfinget, dien ghy niet en hebt ontfangen, ofte een ander Euangelium, dat ghy niet en hebt aengenomen, so verdroeght ghy [hem] ¹¹ met recht.

c Galat. 1.8.

9 Hier mede meynen eenighe dat hy de voornaemste onder die beteeckent: doch het can oock in’t gemeyn verstaen worden voor yemant wie het oock zy.

10 N. daer ghy de krachten ende vruchten meerder van soudt gevoelen dan van den waren Iesum, dien ick u gepredickt hebbe: en so oock in’t volgende. Andersins so vervloeckt den Apostel selfs eenen Engel uyt den hemel, die anders soude prediken. Gal. 1.8. Hy segt dan dit by een wijse van toelatinge van een sake die evenwel niet zijn en can, om haer tot meerder achterdencken te brengen.

11 Gr. wel.

5

Want ick achte dat ick nergens in minder en ben geweest ¹² dan de uytnemenste Apostelen.

12 Sommige nemen dit als van de valsche Apostelen gesegt, die haer selven voor treflicker hielden, dan de Apostelen selve. Doch het kan oock wel van de ware Apostelen genomen worden, die onder de andere uytmunteden, welcker autoriteyt ende naevolginge dese te Corinthen valschelick voorwendeden, waerom den Apostel hem selven met dese vergelijckt. Siet diergelijck. Galat. 2. versen 6., 9.

6

Ende indien ick oock ¹³ slecht ben in woorden, nochtans en ben ick’t niet in wetenschap: maer allesins zijn wy in alle dingen ¹⁴ onder u openbaer geworden.

13 Gr. Idiotes. Siet van dit woort 1.Cor. 14.16. Namel. gelijck dese roemers van hare welsprekenheyt ende menschelicke wijsheyt my na-geven. Want anders so gaet den eenvoudigen stijl des Apostels in kracht ende Goddelickheydt alle menschelicke welsprekentheydt ende schriften verre te boven. Siet 1.Corinth. 1.25. ende 1.Corinth. 2. versen 4, 5.

14 Ofte, aen u, in u. Namel. door de krachten, gaven, ende werckingen, die ghy door ons’ Euangelium hebt ontfangen.

7

Hebbe ick sonde gedaen, als ick my selven ¹⁵ vernedert hebbe op dat ghy soudt verhooght worden? overmits ick u het Euangelium Godts ^d om niet ¹⁶ vercondight hebbe?

15 Namel. om my selven met mijn eygen handen te onderhouden, sonder u te beswaren. Actor. 18.3. Ende het schijnt dat dese valsche Apostelen het selve oock Paulo qualick hebben nae geduydt, als of hy hem daer mede verachtelick onder haer gedragen hadde, ofte die van Corinthen niet genoegh geacht en hadde, om van haer sijn onderhout te willen ontfangen: op welcke beyde hy daer na bescheydelick antwoort.

d 1.Cor. 9.12.

16 Gr. ge-euangelizeert.

8

Ick hebbe andere Gemeynten ¹⁷ berooft, besoldinge [van haer] nemende ¹⁸ om u te bedienen: ende als ick by u tegenwoordigh was, ende gebreck hadde, ^e en ben ick niemandt ¹⁹ lastigh gevallen.

17 D. van haer ontfangen, dat ghy schuldigh waert te geven.

18 Gr. tot uwer bedieninge.

e Act. 20.33. 2.Cor. 12.13. 1.Thess. 2.9. 2.Thess. 3.8.

19 ’t Gr. woort beteeckent eygentlick yemant alsoo te drucken, dat hy het gevoelen verliest, gelijck een lidt dat slaept ofte verdooft is. Andere setten het over, ledigh zijn tot yemants nadeel. Siet van het selve woordt. 2.Cor. 12.13, 14.

9

^f Want mijn gebreck hebben ²⁰ de broeders vervult, die van Macedonien quamen: ende ick hebbe my selven in alles gehouden sonder u te beswaren, ²¹ en sal [my noch alsoo] houden.

f Phil. 4.15.

20 N. die mede-dienaers Pauli waren. 2.Cor. 8.16, 18. ende 9.3. Siet oock Phil. 4.15.

21 N. oock voortaen also, gelijck de volgende woorden verklaren.

10

²² De waerheyt Christi is in my, dat desen roem in de gewesten van Achaja aen my niet en sal ²³ verhindert worden.

22 D. so waerachtigh als de waerheyt Christi in my is. Een wijse van eedt-sweeringe. Siet Rom. 9.1.

23 Gr. gestopt, toegestopt, ofte, opgestopt, gelijck een wegh met eenen thuyn ofte hegge toe-gestopt wort, dat is, verhindert, ofte benomen, ofte opgehouden wort. De reden waerom Paulus het selve in Achaja, daer Corinthus de hooftstadt van was, niet anders en heeft willen doen, wordt in het volgende 12 vers verklaert.

11

Waeromme? Is’t om dat ick u ²⁴ niet lief en hebbe? ²⁵ Godt weet het.

24 N. als of ick u daer mede verachtede, gelijck u dese menschen willen wijs maken.

25 N. dat ick u lief hebbe.

12

Maer dat ick doe, dat sal ick noch doen, om de oorsaecke af te snijden den genen die oorsaecke [hebben] willen, op dat sy in ’t gene sy roemen, bevonden mochten worden ²⁶ gelijck als wy.

26 Sommighe duyden dit alsoo, als of dese valsche Apostelen oock de Gemeynten voor niet dienden, gelijck als Paulus: doch dit strijdt met het gene vers 20. van haer betuyght wordt. De meyninge dan is dat Paulus daerom oock wilde sonder vergeldinge in de Gemeynten van Achaja dienen, op dat so hy veranderde van doen, ende besoldinge van haer ontfinge, dese luyden niet en souden roemen dat sy daer in deden gelijck Paulus, ende de sijne, die wel in ’t eerste voor niet schenen gedient te hebben, wanneer sy noch slecht ende kleyn waren onder haer, maer als sy vrymoediger ende van meerder aensien geworden waren, oock hare besoldinge namen, so wel als sy: tot welcken roem hy haer geen occasie en wilde geven.

13

Want sulcke valsche Apostelen zijn bedrieglijcke arbeyders, haer veranderende ²⁷ in Apostelen Christi.

27 D. den schijn ende gedaente van Apostelen Christi aennemende, als of sy haer wilden naevolgen.

14

Ende het en is geen wonder: want de Satan selve verandert hem ²⁸ in eenen Engel des lichts.

28 D. in de gedaente van eenen heyligen Engel, die by Godt woont in het eeuwige licht: gelijck daer tegen het rijcke des Satans een rijcke der duysternisse wort genaemt, ende sijne woon-plaetse, duysternisse. Col. 1.13. 2.Petr. 2.4. Iud. vers 6.

15

Soo en is’t dan niet groots, indien oock sijne dienaers haer veranderen als [waren’se] dienaers der gerechticheyt: van welcken ²⁹ het eynde sal zijn na hare wercken.

29 D. de eyndelicke vergeldinghe, ofte belooninghe. Siet Matth. 25.41. also wort dit woort oock genomen 1.Petr. 1. vers 9.

16

Ick segge wederom, dat niemandt en meyne ³⁰ dat ick onwijs ben: ³¹ doch so niet, neemt my [dan] aen als eenen onwijsen, op dat ick oock een weynich mach roemen.

30 N. so ick my selven gae vergelijcken met dese luyden, dewijle sy met haer roemen my daer toe dwingen.

31 Dat is, soo ghy oordeelt dat ick hier in niet wijsselick en doe, hoort my ten minsten in mijne onwijsheydt, ghelijck ghy andere hoort. Een wijse van spreken by toelatinge genomen.

17

Dat ick spreke en spreke ick ³² niet na den Heere, maer als in onwijsheyt, in desen ³³ vasten grondt der roeminge.

32 D. niet gelijck den Heere weerdigh is, ofte sijne dienaren. N. so ghy de uytwendige woorden alleen aensiet, ende niet op het wit ofte eynde en lettet, waerom ick sulcks doe, het welck is om mijn Apostelschap onder u tegen dese roemers te verdedigen, dat ick van des Heeren wege oock gehouden ben te doen.

33 Gr. selfstendigheyt der roeminge. Ofte, vertrouwen, vrymoedigheyt. Siet cap. 9.4.

18

^g Dewijle vele roemen ³⁴ na den vleesche, so sal ick oock roemen.

g 2.Corinth. 10.13. ende 12. versen 5, 6.

34 D. van saecken die den uytwendigen staet des menschen aengaen.

19

Want ghy verdraeght geerne de onwijse, ³⁵ dewijle ghy wijs zijt.

35 D. wijs meynt te zijn. Een wijse van spreken wanneer men het een segt, ende het tegendeel verstaet, tot berispinge ende verbeteringe van de sulcke.

20

Want ghy verdraeght het ³⁶ so u yemandt dienstbaer maeckt, so u yemandt op eet, so yemandt [van u] neemt, so hem yemandt verheft, so u yemandt ³⁷ in het aengesicht slaet.

36 Dit seght den Apostel, gelijck oock het volgende van de valsche Apostelen, die hoogh spraken, ende haer als heeren onder haer droegen, met groot gevolgh ende pracht: ende daer en tusschen de Gemeynte verachteden ende uytmergelden.

37 D. de meeste oneere, smaetheydt, ende verachtinge aendoet. is by gelijckenisse gesproken.

21

Ick segge [dit] ³⁸ na oneere, ³⁹ gelijck of wy swack waren geweest: ^h maer waer in yemandt ⁴⁰ stout is (ick spreke in onwijsheyt) [daer in] ben ick oock stout.

38 D. wat aengaet de oneere, ofte, om der oneere wille, ofte, tot oneere.

39 D. gelijck of het waerachtigh ware, als dese seggen, dat wy swack ende verachtelick onder u hadden geweest. Andere setten het over gelijck dat wy swack zijn geweest. dat is, dat wy verachtelick onder u zijn geweest, het welck sy ons oock tot oneere na seggen.

h Philip. 3.4.

40 D. stoutelick handelt ofte spreeckt.

22

Zijn sy Hebreen? ⁱ ick oock: zijn sy Israëliten? ick oock: zijn sy het zaedt Abrahams? ick oock:

i Actor. 22.3.

23

Zijn sy Dienaers Christi? (ick spreke onwijs zijnde) ^{k 41} ick ben boven [haer]: ^f[l] in arbeydt overvloedelicker, in slagen uytnemender, in gevangenissen overvloedelicker, in ⁴² doods-[gevaer] menichmael.

k 1.Cor. 15.10.

41 D. ick hebbe in den dienst Christi meer gedaen, geleden, ende uytgestaen dan sy, het welck hy met de volgende exemplen bewijst.

f[l] Actor. 9.16. ende 21.11. 2.Cor. 6.4.

42 Gr. dooden, dat is, merckelicke perijkelen des doodts. Siet diergelijcke wijse van spreken, 1.Cor. 15.31. ende 2.Cor. 1.10.

24

Van de Ioden hebbe ick ^{m 43} veertigh slagen min een, vijf mael ontfangen.

m Deut. 35.3.

43 Paulus siet hier op de Wet Deut. 25.3. daer geboden wordt dat de Rechters niet meer dan veertig slagen in’t straffen en souden laten geven, welck getal de Ioden op dat sy niet en souden te boven gaen, so gaven sy een min.

25

ⁿ Drymael ben ick ⁴⁴ met roeden gegeesselt gheweest, ^o eens ben ick gesteenight, ^p drymael hebbe ick schip-breucke geleden, eenen [ganschen] nacht ende dagh hebbe ick in de diepte overgebracht.

n Act. 16.22.

44 Ofte, met stocken geslagen. Namel. van de heydensche Overheden, boven de vijfmael dat ick van de Ioden alsoo geslagen ben geweest, daer hy in ’t voorgaende vers van heeft gesproken.

o Actor. 14.19.

p Actor. 27. versen 9, 41.

26

In ’t reysen menichmael, in perijkelen van rivieren, in perijkelen van ⁴⁵ moordenaers, in perijkelen ⁴⁶ van [mijn] geslachte, in perijkelen ⁴⁷ van de Heydenen, in perijkelen ⁴⁸ in de stadt, in perijkelen in de woestijne, in perijkelen in de zee, in perijkelen onder de valsche broeders:

45 Ofte, straetschenders.

46 Gr. uyt mijn geslachte, N. der Ioden, gelijck uyt de tegenstellinge der Heydenen blijckt.

47 Gr. uyt.

48 D. inde steden: ten ware men de stadt van Ierusalem hier door verstonde, die om hare uytnementheyt also hier kan genoemt worden.

27

In arbeydt ende moeyte, in waecken menichmael, in honger ende dorst, in vasten menichmael, in coude ende naecktheyt.

28

Sonder de dingen ⁴⁹ die van buyten zijn, ⁵⁰ overvalt my dagelijcks ^q de sorge van alle de Gemeynten.

49 D. die van de gene die buyten de Gemeynten zijn, aengedaen worden. Ofte, die my na den uytwendigen mensche aengedaen worden.

50 Gr. mijne overvallinge die dagelijcks is.

q Actor. 20.18.

29

^r Wie ⁵¹ isser swack dat ick niet

r 1.Corinth. 8.13.

51 Ofte, wien wort’er beanghst, ofte verdriet aengedaen.

[fol. 103r]

⁵² swack en ben? Wie wort’er ge-ergert, dat ick niet ⁵³ en brande?

52 Hy en spreeckt hier niet van swackheyt in’t gemoet ofte geloove, dewijle hyse alle moest troosten ende stercken, maer van den angst ende medelijden, dat hy met haer hadde.

53 N. met eenen brandenden yver voor de eere Godts: ende de salicheyt der gene die ge-ergert worden.

30

Indien men moet roemen, so sal ick roemen de dingen ⁵⁴ mijner swackheyt.

54 D. mijner tegenspoeden ende benautheden, N. om dat ick daer door tot gevoelen ende bevindinge van Godts genade, die my daer in meer ende meer sterckt, gebracht worde.

31

^s De Godt ende Vader onses Heeren Iesu Christi, die gepresen is in der eeuwicheyt, ⁵⁵ weet dat ick niet en liege.

s Rom. 1.9. ende 9.1. 2.Corinth. 1.23. Galat. 1.20. Philip. 1.8. 1.Thess. 2.5.

55 Een wijse van eedtsweeren, ofte aenroepinge Godts tot getuyge van het gene hy seght: gelijck 2.Cor. 1.23.

32

⁵⁶ De stadt-houder ^t des Conincks Arete in Damasco besettede de stadt der Damascenen, willende my vangen.

56 Gr. de Overste des volcks. N. tegen my opgeweckt zijnde van de Ioden. Siet Act. 9. versen 24, 25.

t Actor. 9.24.

33

Ende ick werdt door een venster in een mande ⁵⁷ over de muer nedergelaten, ende ontvloodt sijne handen.

57 Ofte, door.