Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vj. Capittel.

1 D’Apostel vermaent voorts de Galaten tot verscheydene Christelijcke deughden, namelijck tot sachtmoedigheydt in het bestraffen der gene die uyt swackheyt sondigen. 2 tot onderlinge verdraeghsaemheyt. 3 tot ondersoeckinge ende een nedrich gevoelen van haer selven. 6 tot onderhoudt der Leeraren. 7 tot toesien watmen zaeyt. 9 ende tot mildadigheydt tegen de arme, voornamelick die geloovigh zijn. 11 Daer nae besluyt hy den brief, toonende hoe lief ende weerdt hy haer heeft. 12 ende haer waerschouwende voor de valsche Apostelen, welcker eergierigheyt ende geveynstheyt hy beschrijft, 14 ende stelt sijn exempel daer tegen. 15 Leert kortelijck waer in het rechte Christendom bestaet: ende wat het selve te verwachten heeft. 17 Vermaent dat niemant hem voorder moeyelick en valle. 18 ende eyndight met de gewoonlicke groete.

1

^a BRoeders, indien oock een een mensche ¹ overvallen ware ² door ³ eenige misdaet, ghy ⁴ die geestelijck zijt ⁵ brenght den sodanigen te rechte ⁶ met den geest der sachtmoedicheyt: ⁷ siende op u selven, op dat oock ghy niet ⁸ versocht en wordt.

a Rom. 14.1. ende 15.1. 1.Corinth. 9.22.

1 Ofte, voor-gekomen, verrascht. N. uyt onvoorsichtigheyt, ofte swackheyt, niet uyt moetwilligh opset.

2 Gr. in.

3 N. waer door hy u ofte andere heeft ge-ergert.

4 D. die door Godts Geest verlicht zijt, ende begaeft met bequaemheyt om andere te konnen vermanen. siet 1.Cor. 3.1.

5 N. met goede onderwijsinge ende vermaninge. Het Gr. woort beteeckent eygentlick heelmaecken, volmaecken, het gebreck vervullen. ofte yet herstellen. Siet Matth. 4.21.

6 Gr. in den geest.

7 D. gedenckende aen sijne eygene swackheden, dat hy oock daer door lichtelick met diergelijcke sonden soude konnen overvallen worden.

8 D. door versoeckingen des Duyvels ende des vleeschs tot diergelijcke sonden gebracht en wordet.

2

^{b 9} Draeght malcanders ¹⁰ lasten: ende ¹¹ vervult alsoo ¹² de Wet Christi.

b Math. 11.29. Ioan. 13.14. Rom. 15.1. 1.Thess. 5.14.

9 D. helpt dragen, om die te verdragen, beteren, ende wech te nemen met Christelicke bescheydenheydt ende medelijden.

10 D. swackheden ende gebreken, die als een swaer last op de menschen liggen.

11 D. voldoet, volbrenght, onderhoudt.

12 N. van malcanderen lief te hebben. Ioan. 13. versen 34, 35. de welcke hoewel’se oock van Mose beschreven is. Levit. 19.18. so wort’se Christi Wet bysonderlick genaemt, om dat hy de selve sijnen Discipelen op het hooghste heeft bevolen, soo met vermanen, als met sijn exempel. Ioan. 15.12. 1.Ioan. 3.16.

3

Want so yemandt ¹³ meynt yet te zijn, ¹⁴ daer hy niets en is, die ¹⁵ bedrieght hem selven in [sijn] gemoedt.

13 D. meynt yet groots, heylichs, ofte bysonders te zijn, veel van hem selven houdt, ende acht dat hy beter is als sijnen naesten. Waer uyt gemeenlick spruyt datmen de gebreken des naesten soo hardt bestraft.

14 D. daer hy uyt hem selven niet goets en heeft: ende al wat hy heeft van Godt heeft ontfangen. 1.Cor. 4.7. 2.Cor. 3.5.

15 D. maeckt hem selven dwaselick wijs, het gene soo niet en is.

4

Maer een yeghelijck ¹⁶ beproeve ¹⁷ sijn selfs werck: ende ¹⁸ als dan sal hy

16 D. ondersoecke ende toetse, niet na sijn eygen goetduncken, maer nae den regel ende toet-steen van de Wet Godts.

17 D. sijn eygen doen ende handelingen: niet so seer het doen van andere.

18 N. als hy bevindt dat sijn doen met de Wet Godts over een komt.

[fol. 108r]

¹⁹ aen hem selven alleen ²⁰ roem hebben, ende ²¹ niet aen eenen anderen.

19 D. uyt sijnen eygenen goeden wandel, ende in sijne eygene conscientie.

20 D. met goeder conscientie sal mogen roemen, niet van sijne weerdicheyt ofte verdiensten. Rom. 3.27. 1.Corinth. 1. versen 29, 31. maer dat hy oprechtelick voor Godt wandelt na sijne Wet. 1.Cor. 9.15. 2.Cor. 1.12.

21 D. niet hem met andere vergelijckende, die hy soude meynen soo goet niet te zijn als hy, gelijck de Phariseer dede. Luc. 18.11.

5

^c Want een yegelijck sal ²² sijn eygen pack dragen.

c Psal. 62.13. Ierem. 17.10. ende 32.19. Matth. 16.27. Rom. 2.6. ende 14.12. 1.Corinth. 3.8. 2.Corinth. 5.10. Apoc. 2.23. ende 22.12.

22 D. Gode rekenschap geven van sijne eygene wercken, ende nae sijn eyghen doen geoordeelt worden.

6

^d Ende die ²³ onderwesen wort ²⁴ in het woort, ²⁵ deyle mede ²⁶ van alle goederen den genen die [hem] ²⁷ onderwijst.

d Rom. 15.27. 1.Corinth. 9.11.

23 Het Gr. woordt catechoumenos, beteeckent wel yemant die in de eerste beginselen der Religie wordt onderwesen, maer hier wordt het breeder genomen voor allerley toehoorders, die door de predicatie des Godtlicken woorts in de Christelicke Religie worden onderwesen, van wat staet sy oock zijn.

24 N. Godts.

25 D. geve oock sijn deel tot onderhoudt der Leeraren.

26 Gr. in alle goederen. D. mildelick, op dat de Leeraers des te beter, sonder verhindernisse, alle haren tijdt tot het bedienen van haer ampt mogen besteden.

27 Gr. catechizeert, gelijck te voren.

7

^{e 28} En dwaelt niet: Godt en laet hem niet ²⁹ bespotten: ^f want so wat de mensche ³⁰ zaeyt, dat sal hy oock maeyen.

e 1.Corinth. 6.10.

28 D. en wilt u selven niet ydelick inbeelden ofte laten wijs maecken.

29 Gr. Godt en wordt niet bespot. N. met ydele uytvluchten, die vele gebruycken om de bevelen Godts niet te gehoorsamen: dewijle hy die uytvluchten niet aen en neemt, ende oock niet sonder straffe en laet henen gaen.

f Luc. 16.25.

30 D. mede gedeelt hebben soo aen de Leeraers, daer van te voren gesproken is, als aen den armen, daer van hy in het volgende spreeckt. Een gelijckenisse waer mede de overvloedige vrucht der mede-deelsaemheyt aengewesen wort. gelijck uyt een graen dat ghezaeyt wordt dickwils hondert wederom opwassen ende ghemaeyt worden. Genes. 26.12. Siet van de selve 2.Cor. 9.6.

8

Want die ³¹ in sijn selfs vleesch zaeyt, sal ³² uyt het vleesch ³³ verderfenisse ³⁴ maeyen: maer die ³⁵ inden geest zaeyt, sal ³⁶ uyt den geest ³⁷ het eeuwige leven maeyen.

31 Die sijne goederen besteedt alleen om wellustelick daer van te leven, ofte schatten voor hem selven te vergaderen, ende niet en denckt op de onderhoudinge der kercken-dienaren, noch der armen.

32 D. uyt dit misbruyck der goederen die alleen tot sijn vleesch besteedt worden.

33 N. tijdtlick ende eeuwigh.

34 D. daer van sal hy vergeldinge ende vrucht verkrijgen.

35 D. die sijne goederen besteedt tot geestelicke saecken, om Godes eere, ende de salicheyt der menschen daer door te voorderen, ende den armen goet te doen.

36 D. overmits hy sijne goederen tot geestelicke saecken besteedt heeft.

37 D. niet alleen hier in dit leven tijdtlicken segen ontfangen, maer oock hier namaels de eeuwige gelucksalicheyt, als eene vrucht der weldadicheydt, niet uyt verdienste, maer uyt genade. Siet Matth. 25. versen 34, 35, etc.

9

^g Doch en laet ons ³⁸ goetdoende ³⁹ niet vertragen: want ⁴⁰ te sijner tijdt sullen wy ⁴¹ maeyen, so wy niet en ⁴² verslappen.

g 2.Thess. 3.13.

38 D. weldadicheyt betoonende.

39 Het Griecksch woordt beteeckent door eenich quaet in het goede verslappen: ghelijck veeltijdts geschiedt in dese saecke, om dat de menichte der armen groot is, ende onder de selve dickwils vele onweerdige, ende vele ondanckbare zijn: ende om dat de tijdt van de vergeldinge niet terstont en komt.

40 D. hoe wel de tijdt van vergeldinge uytgestelt wordt, gelijk’er tijdt is tusschen zaeyen ende maeyen, soo sal evenwel de selve sekerlick komen.

41 Siet vers 8.

42 Gr. ontbonden, ofte los gemaeckt zijn.

10

So dan ⁴³ terwijle wy tijdt hebben, laet ons ⁴⁴ goedt doen aen ⁴⁵ alle, maer ^h meest aen de ⁴⁶ huys-genooten des geloofs.

43 N. om te zaeyen, dat is, om den armen goet te doen: het welck in den tijdt deses levens moet geschieden, die kort ende onseker is.

44 Gr. het goede wercken, dat is, weldadicheyt betoonen.

45 N. arme, ofte andere die onse hulpe ende bystant van noode hebben. Siet Luc. 10. versen 36, 37.

h 1.Tim. 5.8.

46 D. de geloovige Christenen, die met ons lidtmaten zijn der Gemeynte, welcke is het huys des levendigen Godts. 1.Timoth. 3.15. aen dese zijn wy meer verbonden: ende het soude onbehoorlick zijn, dat die tot een huys behooren malkanderen souden laten honger ende gebreck lijden.

11

⁴⁷ Siet ⁴⁸ hoe grooten brief ick u geschreven hebbe ⁴⁹ met mijne handt.

47 Ofte, Ghy siet.

48 Ofte, met hoe vele woorden, ofte schriften.

49 N. sonder dat door de hant van een ander te hebben laten schrijven, gelijck hy wel heeft gedaen. Rom. 16.22. ende alleen sijnen naem met de groetenisse daer onder gheschreven. 1.Corinth. 16.21. Colos. 4.18. daer mede toont hy dan hoe seer dat hy de Galaten acht: ende heeft sulcks gedaen op dat de valsche Apostelen niet en souden seggen dat het Pauli brief niet en was, ofte souden eenen anderen brief, als of’se van hem geschreven ware, in plaetse van dien voort-brengen, gelijck sy wel plachten te doen. 2.Thes. 2.2.

12

Alle de gene, ⁵⁰ die een schoon gelaet willen toonen ⁵¹ na den vleesche, die noodsaecken u besneden te worden, alleenlick op dat sy ⁵² van wegen het cruyce Christi ⁵³ niet en souden vervolght worden.

50 Ofte, die willen wel aengesien, ofte aensienlick zijn. Hy verstaet hier de valsche Apostelen.

51 Gr. in het vleesch. D. door het onderhouden van de uyterlicke ende lichamelicke Ceremonien.

52 D. om de leere Christi, die soo genaemt wort, om dat der selver somma ende inhoudt is, dat door het cruyce Christi het leven ons verkregen is. 1.Cor. 2.2.

53 N. van de Ioden, gelijck wy dagelicks van haer meest vervolght worden, om dat wy leeren dat de Wet Mosis door Christum vervult ende afgedaen is.

13

Want oock sy selve ⁵⁴ die besneden worden ⁵⁵ en houden de Wet niet: maer sy willen dat ghy besneden wort, op dat sy ⁵⁶ in uwen vleesche roemen souden.

54 N. ende de besnijdenisse soo sterck drijven als ter salicheyt noch noodigh.

55 N. in de andere stucken, die mede in de Wet geboden worden, maer leyden een ongeregelt ofte geveynst leven.

56 D. sy onder u vele aenhangers mogen krijgen, ende daer van ydelick roemen by de Ioden.

14

Maer het zy verre van my dat ick soude roemen anders ⁵⁷ dan in het cruyce onses Heeren Iesu Christi: ⁵⁸ door welcken ⁵⁹ de werelt ⁶⁰ my gecruycicht is, ende ⁶¹ ick der werelt.

57 D. in de rechtsinnige Leere van Christo voor ons gecruycicht. 1.Corinth. 2.2.

58 N. cruyce Christi: Ofte, Christum den gecruysten. de sin komt op een uyt.

59 D. de eere, gunste, ende aensienlickheyt by de menschen.

60 D. van my veracht ende verworpen wordt.

61 N. dewijle ick om de Leere Christi van de werelt veracht, vervolght, ende verstooten worde. 1.Cor. 12.13.

15

ⁱ Want ⁶² in Christo Iesu en heeft noch Besnijdenisse ⁶³ eenige cracht, noch Voor-huydt, maer een ⁶⁴ nieuw schepsel.

i Matth. 12, 50. Ioan. 15.14. 2.Corinth. 5.16. Gal. 5.6. Coloss. 3.11.

62 D. in het rijcke ende Gemeynte Christi, ofte, na de leere Christi. Siet Gal. 5.6.

63 N. om door de besnijdenisse het eeuwige leven te verkrijgen, ofte door de voorhuyt verhindert te worden van’t selve te verkrijgen.

64 Ofte, nieuwe creature, ofte scheppinge, waer door verstaen wort de wedergeboorte ende vernieuwinge des menschen door den H. Geest. Siet 2.Cor. 5.17.

16

^k Ende so vele als’er ⁶⁵ na desen regel sullen wandelen, over deselve ⁶⁶ [sal zijn] ⁶⁷ vrede ende ⁶⁸ barmherticheyt, ende ⁶⁹ over het Israel Godts.

k Psal. 125.5.

65 D. na dese leere, die ick in desen Sendt-brief van de rechtveerdighmakinge des menschen voor Godt, van de Christelicke vryheyt, ende van den Christelicken wandel hebbe voorgestelt en verclaert.

66 Ofte, zy.

67 D. allerley geestelincke segeningen, ende voornamelick versoeninge met Godt ende versekeringe daer van door den H. Geest in haer gemoet. Rom. 5.1.

68 N. Godes, die de fonteyne is waer uyt de versoeninge ende salicheyt des menschen vloeyt.

69 D. over alle ware geloovige, die rechte Israeliten zijn, ende van Godt daer voor gekent worden: het welck hy daer by doet, om de selve van de Israeliten nae den vleesche te onderscheyden. Siet Rom. 2.versen 28, 29. ende 9, 6, etc.

17

Voorders, ⁷⁰ niemandt en doe my moeyte aen. ^l Want ick drage ⁷¹ de litteeckenen des Heeren Iesu in mijn lichaem.

70 N. van vese valsche Apostelen. Dit spreeckt hy met een Apostolische autoriteyt om haren voordere moetwille te bedwingen.

l 2.Corinth. 4, 10.

71 N. van de slagen, banden, ende wonden, die ick om Christi ende sijner leere wille ontfangen hebbe. Hier mede wil hy toonen dat hy geen vervolginge en heeft ontsien, gelijck de valsche Apostelen deden. Siet 2.Corinth. 11.23, etc.

18

⁷² De genade onses Heeren Iesu Christi zy met uwen ⁷³ geest, broeders. Amen.

72 Dit is een groete ende wenschinge, met de welcke d’Apostel sijne Sendt-brieven eyndight, gelijck hy selve betuyght 2.Thess. 3.17. Siet oock Rom. 16.24. 1.Cor. 16.23. ende 2.Cor. 13.13.

73 D. ziele, gemoedt.

Aen den Galaten geschreven van Roomen.

Eynde van den Sendt-brief Pauli aen den Galaten. FINIS