Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iij. Capittel.

1 Paulus betuyght dat hy gevangen was om sijne stantvastigheyt in de Leere van de genadige roepinge der Heydenen. 3 welcke hy door bysondere openbaringe Godts hadde. 5 ende dat die in de voorgaende eeuwen den menschen op sulcker wyse noyt en was bekent gemaeckt. 7 Dat hy tot een dienaer des Euangeliums was gestelt, om de selve Leere onder de Heydenen te verkondigen. 10 ende door de Gemeynte de veelvoudige wijsheydt Godts bekent te maken, selfs den Engelen in den hemel. 13 Vermaent haer dat sy in sijne verdruckingen niet en vertragen. 14 ende bidt Godt dat hy haer meer ende meer verstercke. 17 op dat Christus door het geloove in hare herten woone. 18 ende sy de breette, lenghte, diepte, ende hooghte deser genade ende der liefde Christi mogen begrijpen. 20 ende besluyt met eene danck-segginge tot Godt.

1

OM dese oorsaecke [ben] ick Paulus ^a de gevangen ¹ Christi Iesu ² voor u die ghy Heydenen zijt:

a Actor. 21.33. Ephes. 4.1. Phil. 1.7, 13, 14, 16. Coloss. 4.3. 2.Timot. 1.8. Philem. vers 1.

1 D. om de saecke Christi: ofte, om Christi wille, gelijck hy hem selven desen tijtel oock geeft, 2.Timot. 1.8. ende Philem. vers 1.

2 D. om dat ick u Heydenen Christum tot nu toe hebbe gepredickt, ende noch selfs in dese mijne banden predike, niet tegenstaende de Ioden daer over tegen my alsoo zijn verbittert, ende my in de handen der ongeloovige hebben overgegeven. Actor. 21. cap. Ofte oock, om u door mijn exempel ende lijdtsaemheyt in de waerheydt deser leere te verstercken, gelijck hier na vers 13.

2

Indien ghy maer gehoort hebt van ³ de bedeelinge ^{b 4} der genade Godts, ^c die my gegeven is ⁵ aen u:

3 Siet vande cracht deses woordts hier voor de aenteeck. op cap. 1.10.

b Rom. 1.5.

4 D. mijner beroepinge uyt genade tot een Apostel. Waer van siet Actor. 9.15. ende 22.21, etc.

c Actor. 13.2. Ephes. 3.8.

5 Ofte, onder u. N. Heydenen. Actor. 26.17, 18.

3

Dat hy my ^d door openbaringe heeft bekent gemaeckt ^{e 6} dese verborgentheyt, (gelijck ick met weynige [woorden] ⁷ te voren geschreven hebbe:

d Actor. 22. versen 17, 21. ende 26.16, 17. Galat. 1. versen 11, 12.

e Rom. 16.25.

6 Namel. des Euangeliums Christi, ende voornamelick van de beroepinge der Heydenen, gelijck hier na wordt verhaelt. Waerom dit nu eene verborgenheyt genaemt wort, siet d’ aenteeck. cap. 1.9.

7 Namel. in de twee voorgaende capittelen, waer in de somma van de leere des Euangeliums van hem kortelick is voorgestelt.

4

Waer aen ghy [dit] lesende condt bemercken ⁸ mijne wetenschap in dese verborgentheyt Christi.)

8 Dat is, hoe volkomelick my de Heere sulcks heeft geopenbaert.

5

⁹ Welcke in andere ¹⁰ eeuwen den kinderen der menschen niet en is bekent gemaeckt, ^{f 11} gelijck’se nu is gheopenbaert sijne heylige Apostelen ¹² ende Propheten, door den Geest:

9 Namel. verborgentheyt, daer van gesproken is in het derde vers.

10 Ofte, geslachten, tijden. N. voor de komste Iesu Christi in den vleesche, ende sijne verheerlijckinge.

f Actor 10.28.

11 Dit woort betoont datter wel eenige openbaringen in het Oude Testament geschiet zijn aen de Propheten, van de beroepinge der Heydenen tot de gemeynschap des Messie, gelijck Paulus oock in den brief tot den Romeynen cap. 9. ende 10. ende 11. uyt de Wet ende de Propheten sulcx bewijst: maer dat sulcx noyt so klaer ende soo onderscheydelicken is geopenbaert als nu, ende insonderheydt dit stuck, dat de Heydenen tot de gemeynschap Christi souden werden beroepen, sonder dat sy aen de Besnijdenisse ende andere Ceremonien der Wet souden gehouden zijn: overmits meest alle de voorgaende voorseggingen der Propheten figuerlick zijn uytgesproken, ende alsoo schenen te luyden, dat de Heydenen tot de gemeynschap van de selve Ceremonien souden gebracht worden. Welcke voorseggingen door de Apostelen nu naerder ende naeckter zijn verklaert, ende betuyght dat sulcks niet vande uyterlicke Ceremonien, maer vande geestelicke gemeynschap aen den Godts-dienst der Ioden moet verstaen worden: gelijck Petrus door een gesichte van Christo is naerder onderricht. Actor. 10. versen 14, 15. ende gelijck de Apostelen oock gesamentlick dit hebben verklaert in hare Synode Actor. 15. cap.

12 Namel. des Nieuwen Testaments, die den geest der verklaringe van Godts woort extra-ordinaerlick hebben ontfangen, waer van siet 1.Corinth. 12.28. ende Ephes. 4.11.

6

[Namelijck] dat de Heydenen zijn ¹³ mede-erfgenamen, ende van ’t selve lichaem, ende mede deel-genooten sijner belofte in Christo door het Euangelium:

13 Dit woort mede, siet hier op de Ioden die in Christum hebben gelooft, met welcke de geloovige Heydenen, sonder andere uyterlicke gemeynschap met de Ioden in hare Ceremonien te moeten houden, zijn erfgenamen der saligheyt, ende van het selve lichaem der Gemeynte Christi, ende deel-genooten der selver beloften van de vergevinge der sonden, van den Geest der wedergeboorte, ende aenneminge tot kinderen, etc. daer sy anders van te voren vremdt waren, ghelijck hier voor capit. 2.12. betuyght.

7

Waer van ick een dienaer geworden ben, na de gave der genade Godts, die my gegeven is ^{g 14} na de werckinge sijner cracht.

g Ephes. 1.19. Coloss. 2.12.

14 D. nae sijne krachtige werckinge, niet alleen daer mede ick ben beroepen, maer oock in mijnen dienst versterckt ende gesegent.

8

My ^{h 15} de aller minste van alle de heylige is dese genade gegeven, om ⁱ onder de Heydenen door het Euangelium te vercondigen ¹⁶ den on-naspeurlicken rijckdom Christi,

h 1.Cor. 15.9. 1.Tim. 1.15.

15 Dit seght den Apostel ten aensien van sijnen staet voor sijne bekeeringe, doe hy een vervolger was van Christi Gemeynte. Siet 1.Cor. 15.9, 10. ende 1.Tim. 1.13.

i Act. 9.15. ende 13.2. ende 22.21. Galat. 1.16. ende 2.8. 1.Timoth. 2.7. 2.Timoth. 1.11.

16 D. den ondoorgrondelicken overvloedt der genade Christi. Een gelijckenisse genomen van ’t wilt, welckes voetstappen men dickmael niet en kan speuren om dat te volgen ende vinden, gelijc Rom. 11.33.

9

Ende alle ¹⁷ te verlichten, [datse mogen verstaen] welcke de gemeynschap ^k der verborgentheyt zy die van [alle] eeuwen verborgen is geweest ¹⁸ in Gode, welcke ¹⁹ alle dingen ^l geschapen heeft door Iesum Christum.

17 D. door de predicatie des Euangeliums hare oogen te openen, gelijck Christus tot Paulum spreeckt Act. 26.18.

k Rom. 16.25. Ephes. 1.9. Coloss. 1.26. 2.Tim. 1.10. Tit. 1.2. 1.Petr. 1.20.

18 D. in Godts raet ende voornemen, gelijck hier nae vers 11 wort verklaert.

19 D. alle volcken, so wel Heydenen als Ioden, ende wat haer aengaet. Waer uyt den Apostel wil besluyten, dat het dan gevoechlick was, dat niet alleen de Ioden, maer oock de Heydenen door Christum souden versoent ende vereenight worden. Siet Col. 1. versen 16, 17, 18. Andere nemen het van de tweede scheppinge, doch daer van heeft de Apostel te voren ghesproken.

l Genes. 1.3. Psal. 33.6. Ioan. 1.3. Coloss, 1.16. Hebr. 1.2.

10

^m Op dat nu ²⁰ door de Gemeynte bekent gemaeckt worde ²¹ den Overheden ende den Machten ²² inden Hemel de veelvuldige wijsheyt Godts:

m 1.Petr. 1.12.

20 D. door den verscheydenen stant der Gemeynte onder het Oude ende Nieuwe Testament.

21 D. den Engelen, ghelijck hier voor cap. 1.21. ende Col. 1.16. alsoo genoemt, om dat Godt der selver dienst dickmael gebruyckt in de regeringe van landen ende Coninckrijcken. Dan. 4.13. ende 10.12. Want oock de Engelen selve dese veelvuldige wijsheyt Godts in de verscheydenheyt van de regeringe der Gemeynte, ende der weldaden die hy de geloovige door Christum doet, begeerich zijn te aenschouwen. 1.Petr. 1.12.

22 Gr. hemelsche, ofte in de overhemelsche. N. plaetsen.

11

²³ Na het eeuwige voornemen, dat hy gemaeckt heeft in Christo Iesu onsen Heere:

23 Gr. na het voornemen der eeuwen. D. nae sijnen eeuwigen raedt ende besluyt. Siet cap. 1.4, etc.

12

^{n 24} In den welcken wy hebben ²⁵ de vrymoedicheyt, ende ²⁶ den toeganck ²⁷ met vertrouwen door het geloove ²⁸ aen hem.

n Ioan. 10.9. ende 14.6. Rom. 5.2. Ephes. 2.18. Hebr. 10.19.

24 N. Christo Iesu.

25 N. om Godt onsen Vader als kinderen aen te spreken, gelijck het Griecksch woordt parrhesia mede-brenght: ende om te roemen op de hope der heerlickheyt Godts. Rom. 5.2. ende 8.15, etc.

26 Ofte, toeleydinge, N. door den selven Geest, die ons als met de hant tot Godt leydt. Rom. 8.26.

27 N. des geloofs op Godt.

28 N. Christum. want door het geloove in Christum als onsen middelaer, gelooven ofte vertrouwen wy op Godt, ende hebben eenen vrymoedigen toeganck tot Godt. 1.Petr. 1.21. Gr. des selven.

13

^o Daerom bidde ick, dat ghy niet en ²⁹ vertraegt in mijne verdruckingen ^{p 30} voor u, ³¹ ’t welck is uwe heerlickheyt.

o Phil. 1.14. 1.Thess. 3.3.

29 Het Griecksch woordt beteeckent eygentlick verergeren, ofte door eenich quaet verslappen. Siet Gal. 6.9. ende is een gelijckenisse genomen van de gene, die door eene yver den loop beginnen, ende eenige swaricheden voor haer siende, wijcken ofte vertragen, uyt vreese van daer in te vallen.

p Col. 1.24.

30 D. om uwent wille: ofte, om u een exempel van stantvasticheydt in den geloove te zijn. Siet d’aenteeckeninge op vers 1.

31 D. hier in bestaet uwe heerlickheyt, N. dat ghy niet en vertraeght, hoorende dese mijne verdruckingen.

14

Om dese oorsaecke buyge ick mijne knyen tot ³² den Vader onses Heeren Iesu Christi,

32 Desen tytel geeft den Apostel hier aen Godt den Vader, om dat wy geenen toeganck en hebben tot hem dan door Christum. Siet Ioan. 14.6.

15

³³ Uyt welcken ³⁴ al het geslachte ³⁵ inde hemelen ende op de aerde ³⁶ genaemt wort,

33 Dit kan van Godt den Vader, ofte oock van Christo verstaen worden.

34 Ofte, maechschap, gelijck Luc. 2.4. dat is, die van eenen vader afkomstich zijn, ende onder een hooft staen: gelijck de Gemeynte van Christo, ende door Christum, onder Godt als haren vader gestelt is, ende van hem alle geestlick leven ende welvaren ontfanght, ende een geestlick maechschap is.

35 D. der geloovigen, niet alleen die hier op aerden noch leven, maer oock welcker zielen in den hemel de aen-neminge tot kinderen alreede door Christum ende met Christo genieten. Siet 2.Corinth. 5.8. Phil. 1.23. hoe wel sommige dit oock tot de Engelen uytstrecken. Siet cap. 1.10.

36 D. niet alleen met woorden, maer oock in der daet is, ghelijck dit woordt elders oock soo genomen wort. Siet: Luc. 1.32. Rom. 9.26, etc.

16

Op dat hy u geve, na den rijckdom sijner heerlicheyt, met cracht ^q versterckt te worden door sijnen Geest in den ³⁷ inwendigen mensche:

q Ephes. 6.10.

37 Sommighe nemen dit woordt voor het weder-gheboren deel des menschen, ghelijck Rom. 7.22. waer in de Apostel wenscht dat sy meer ende meer versterckt mogen worden. Andere, voor het inwendige deel des menschen, N. de ziele der geloovigen met alle hare bewegingen, waer in hy wenscht dat sy met sterckte ende kloeckheyt worden begaeft, om alle verdruckingen, die haer van buyten aenghedaen worden, te konnen wederstaen. Siet 2.Corinth. 4.16.

17

Op dat Christus door het geloove ³⁸ in uwe herten woone, ende ghy in ³⁹ de liefde ^{r 40} gewortelt, ende gegrondet zijt:

38 Dat is, geduerighlick met sijne werckingen blijve, gelijck Ioan. 6.56. ende 14.23.

39 N. teghen Godt ende uwen naesten, welcke een onverscheydelicke vrucht ende mede-geselle des geloofs is. 1.Corinth. 13.1. Galat. 5.6. Andere nemen het voor de liefde daer ons Godt mede lief heeft.

r Coloss. 2.7.

40 D. bevestight zijt, gesterckt zijt.

18

Op dat ghy ten vollen condet begrijpen met alle de heylige, welcke ⁴¹ de breedte, ende lenghte, ende diepte, ende hooghte zy,

41 D. de uytnemende weerdicheyt ende ongrondeerlickheyt van het werck onser verlossinge door Christum. Een ghelijckenisse genomen van de landt-meters, die om eenich werck ofte ghebouw volkomelick te kennen dese saecken plegen af te meten, ende by een te overleggen.

19

Ende bekennen de liefde Christi, die ⁴² de kennisse te boven gaet, op dat ghy vervult wort tot alle ⁴³ de volheyt Godts.

42 Namelick, van alle natuerlicke menschen, die wy alleen door den Geest Christi, na de mate der gave Christi hier konnen bekennen, soo veel ons noodich is ter salicheydt, maer hier naemaels eerst ten vollen begrijpen sullen. Siet 1.Cor. 2.9, etc. ende 13.9, etc.

43 D. der kennisse ende der werckinge Godts, niet daer mede Godt vervult is, maer die hy ons hier wil mede-deelen. Siet cap. 4.12, 13.

20

^s Hem nu die machtigh is, meer als overvloedelijck te doen boven al dat wy bidden ofte dencken, na de cracht ⁴⁴ die in ons werckt,

s Rom. 16.25.

44 Hier mede toont den Apostel, dat hy in dese dancksegginge niet en siet op de macht Godts die in hem verborgen is, maer daer van hy selfs een bewijs in onse bekeeringe getoont heeft, ende noch daghelicks in ons toont in het volvoeren van dese genade.

[fol. 110v]

21

Hem, [segge ick], zy de heerlickheyt ⁴⁵ in de Gemeynte, door Christum ⁴⁶ in alle geslachten ⁴⁷ tot alle eeuwicheyt, Amen.

45 N. daer in dese kracht ende heerlickheyt Godts door Iesum Christum alleen bekent wordt, ende behoorlick gepresen moet worden, ende in alle eeuwen gepresen sal worden, hoe seer de werelt daer tegen oock roemt ende woelt.

46 Ofte, tot alle tijden.

47 Gr. tot de eeuwe der eeuwen.