Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Eerste Capittel.

1 Na het opschrift deses briefs, ende de gewoonlicke groete, 3 verklaert d’Apostel dat hy Godt danckt over de gemeenschap der Philippensen aen het Euangelium. 6 ende dat hy vertrouwt datse daer in, ende voorders in alle Christelicke deughden, meer ende meer sullen toenemen. 12 Beschrijft sijne verdruckinghe ende banden, die hy leedt om des Euangeliums wille, ende de vrucht die door de selve ontstondt. 15 Leert dat het Euangelium van sommige ghepredickt wordt uyt goetwillicheydt ende liefde, tot sijner verlichtinghe, ende van andere uyt nijdt ende twistinge tot sijner beswaeringe in sijne banden. 19 Doch dat hy vertrouwt dat het selve gedyen sal tot sijner salicheyt, ende tot grootmakinge Christi, ’t sy door het leven ’t sy door den doodt. 21 Verklaert dat hy tot beyde is bereydt, also het beyde nut was: te blijven in ’t leven, voor de Gemeynte: ende te sterven, voor hem selven. 25 ende dat hy hoopt dat hy noch eenen tijdt lanck in ’t leven sal blijven tot dienst der Gemeynte. 27 Voeght daer wederom by een vermaninge tot eenicheydt, tot kloeckmoedicheydt, ende lijdtsaemheyt in de verdruckingen, 30 volgende sijn exempel.

1

PAULUS ende ¹ Timotheus, dienstknechten Iesu Christi, alle den heyligen in Christo Iesu die te ² Philippis zijn, met de ³ Opsienders ende ⁴ Diakenen:

1 Hy voeght Timotheum hier by hem, als eenen oprechten Leeraer des Euangeliums, om te toonen dat de selve oock toe-staet al wat de Apostel aen haer schrijft. Siet 2.Cor. 1.1. 1.Thess. 1.1. ende 2.Thess. 1.1.

2 Van dese stadt in Macedonien siet Actor. 16.12.

3 Gr. episcopois, dat is, opsienders, waer van het woordt Bisschop komt, het welck gemeyn is allen Opsienders ende Regeerders der Kercke. Siet Actor. 20. versen 17, 28. 1.Tim. 3.1. Tit. 1. versen 5, 7. want hier blijckt, dat in eene Ghemeynte meer sulcke Bisschoppen zijn geweest als een.

4 Dit woort wort somtijdts in het gemeyn genomen voor allerley Dienaren, Matth. 20.26. Rom. 13.4. oock voor de Leeraers der Kercke. 1.Corinth. 3.5. ende 2.Corinth. 11.23. Ephes. 3.7. somtijdts in het bysonder, gelijck hier, voor de gene die de Gemeynte dienen in het versorgen der armen. 1.Timoth. 3. versen 8, 12. van welcker instellinge ende ampt siet Actor. 6. capit.

2

^a Genade zy u ende vrede van Godt onsen Vader, ende den Heere Iesu Christo.

a Rom. 1.7. 1.Petr. 1.2.

3

^b Ick dancke mijnen Godt soo dickwils als ick uwer gedencke,

b Ephes. 1.15. Col. 1.3. 1.Thes. 1.2. 2.Thes. 1.3.

4

(Alletijt in alle mijnen gebede voor u allen, met blijdschap ’t gebedt doende)

5

⁵ Over ⁶ uwe gemeynschap aen het Euangelium, van ⁷ den eersten dagh af tot nu toe:

5 N. ick dancke Godt. vers 3.

6 D. over de groote weldaedt, dat u oock het Euangelium is gepredickt, ende dat ghy het selve met den geloove hebt aengenomen. Siet 1.Ioan. 1.3.

7 Namel. dat ghy het Euangelium hebt ontfangen ende aengenomen.

6

Vertrouwende dit selve, dat ⁸ hy die in u ^{c 9} een goedt werck begonnen heeft, [dat] ¹⁰ voleyndigen sal tot ¹¹ op den dagh Iesu Christi:

8 N. Godt de Vader.

c Ioan. 6.29. 1.Thes. 1.3.

9 N. des geloofs in Christum, ende der bekeeringe tot Godt.

10 D. meer ende meer sal vermeerderen, verstercken, ende bewaren.

11 N. op welcken Christus u uyt dit leven tot hem sal nemen, ofte uyt den dooden sal opwecken ten uytersten daghe des oordeels.

7

Gelijck het ¹² by my recht is dat ick van u alle dit gevoele, om dat ick in [mijn] herte houde, dat ghy, beyde ^d in mijne banden, ende [in mijne] ¹³ verantwoordinge, ende bevestinge des Euangeliums, ghy alle [segge ick], ¹⁴ mijner genade mede deelachtich zijt.

12 N. nae het recht ende de wet der liefde, die geen quaet en denckt, ende alle dinck gelooft, ende alle dinck hoopt. 1.Cor. 13. versen 5, 7.

d Ephes. 3.1. ende 4.1. Colos. 4.3, 18. 2.Timoth. 1.8.

13 N. in het richt-huys ende elders. Siet vers 13.

14 D. die my van Godt gegeven is, niet alleen om te gelooven in Christum, maer oock om sijnent wille te lijden.

8

^e Want ¹⁵ Godt is mijn getuyge, hoe seer ick ¹⁶ begeerich ben na u alle, ¹⁷ met innerlijcke bewegingen ¹⁸ Iesu Christi.

e Rom. 1.9. ende 9.1. 2.Corinth. 1.23. ende 11.31. Galat. 1.20. 1.Thes. 2.5. 1.Timoth. 5.21. 2.Timoth. 4.1.

15 Dit is een wijse van eedtsweeren, welcke de Apostel hier gebruyckt, om dat het noodigh was dat de Philippensen van sijne liefde tot haer versekert souden zijn.

16 Dat is, u alle lief hebbe, ofte nae u alle verlange. Siet 2.Corinth. 9.14.

17 Gr. in de ingewanden: een Hebreeusche wijse van spreken, overmits door een groote inwendige affectie de ingewanden als ontroert ende ontstelt worden. Siet Luc. 1.78.

18 D. welcke affectie ofte liefde ontstaet in my om Christi wille, die ghy met geloove hebt aengenomen, ofte om dat wy Iesum Christum tot eenen gemeynen salighmaker hebben.

9

Ende dit bidde ick [Godt] dat ¹⁹ uwe liefde noch meer ende meer overvloedigh worde ²⁰ in erkentenisse, ende alle ²¹ gevoelen:

19 D. de deught der liefde die in u is tot Godt ende uwen naesten, in welcke alle deughden van de eerste ende tweede tafel begrepen zijn.

20 Ofte, met, door kennisse, namelick van Goddelicke saken die ter saligheyt noodigh zijn.

21 N. inwendigh gevoelen des verstants, waer door de Godtlicke saken begrepen ende onderscheyden worden.

10

Op dat ghy ²² beproevet ²³ de dingen die [daer] van verschillen, op dat ghy ²⁴ oprecht zijt, ende ²⁵ sonder aenstoot te geven, tot ²⁶ den dagh Christi:

22 D. nae beproevinge, ende toetsinge der leeringen aen Godts woort, recht mooght verstaen, ende onderscheyden.

23 Ofte, die uytnemende zijn. Het Griecx woort beteeckent beyde. Want de kennisse deser Godtlicke saecken veel verschilt ende uytnemender is, als eenige andere kennisse van wereltsche saecken. Siet Rom. 2.18.

24 D. sonder geveynstheyt ofte bedroch.

25 Namel. aen yemant. Matth. 18.7. waer door hy soude verhindert worden, ofte ten val gebracht, inde Christelicke loop-baen. Gr. onergelick, ofte, onaenstootelick.

26 Siet vers 6.

11

Vervult met vruchten ²⁷ der gerechticheyt ²⁸ die door Iesum Christum zijn ²⁹ tot heerlickheyt ende prijs Godes.

27 D. der Godtsaligheyt, vromigheyt, ende nieuwe gehoorsaemheyt.

28 D. die door den Geest Christi in ons gewrocht ende voortgebracht worden.

29 Dit is het eynde waer toe ende waerom alle goede wercken moeten gedaen worden. Siet Psal. 115.1. Mat. 5.16. 1.Cor. 10.31. 1.Petr. 2.12. ende 4.11.

12

Ende ³⁰ ick wil dat ghy weet, broeders, dat ³¹ het gene aen my [is geschiet] meer

30 Dat is, en wordt niet verslagen ofte ge-ergert aen mijne gevangenisse, maer wilt uyt my dit verstaen.

31 Dat is, dese mijne ghevangenisse ende verdruckinge, die ick lijde om des Euangeliums wille.

[fol. 113r]

³² tot bevoorderinge des Euangeliums gekomen is:

32 D. dat het soo verre van daer is dat de selve den loop ende verbreydinge der Euangelische leere soude hinderlick zijn, dat sulcks oock, door de bestieringe Godts, daer toe dienstich ende voorderlick is.

13

Alsoo dat ³³ mijne banden ³⁴ in Christo openbaer geworden zijn ³⁵ in ’t gansche Richt-huys, ende ³⁶ allen anderen:

33 D. de oorsake waerom ick met banden ofte ketenen gevangen ben, ende gehouden worde: dat die niet en is eenich quaet feyt by my bedreven, maer alleen de leere des Euangeliums.

34 D. daer mede ick gebonden ben om Christi wille. Siet Ephes. 4.1.

35 Ofte, hof, ofte huys des Keysers Neronis, dat is, aen sijne Raedtsheeren ende Hof-ghesin. Siet cap. 4.22.

36 N. plaetsen, ofte menschen, N. in dese stadt van Roomen, ende hier ontrent.

14

^f Ende [dat] het meerder [deel] der broederen in den Heere ³⁷ door mijne banden ³⁸ vertrouwen gecregen hebbende, overvloedelicker ³⁹ het woort onbevreest durven spreken.

f Ephes. 3.13. 1.Thes. 3.3.

37 D. door mijne onnooselheydt, stantvasticheydt, ende kloeckmoedigheydt, die blijckt, ende van my getoont wordt in dese mijne gevanckenisse.

38 D. kloeckmoedigh ofte vrymoedigh geworden zijnde.

39 Namel. Godts, dat is, de leere des Euangeliums belijden ende verkondigen.

15

⁴⁰ Sommige prediken oock wel Christum ⁴¹ door nijdt ende ⁴² twist, maer sommige oock ⁴³ door goetwillicheyt.

40 Door dese verstaet d’Apostel eenige Leeraers die de rechtsinnighe Leere wel predickten, om datter staet dat’se Christum predickten, maer dat haer herte niet suyver en was, maer met nijdt ende twist tegen Paulum beladen.

41 N. misgunnende Paulo de eere die hem aengedaen wiert van de gene, die door sijne predicatien bekeert wierden.

42 Ofte, strijdt, Namel. tegen Paulum ende de andere oprechte Leeraers, dien sy sochten daer mede hinderlick te zijn, ofte een deel van sijne eere aen haer te trecken.

43 Gr. door een welbehagen. dat is, met een oprecht, goetwilligh, ende genegen herte tot bevoorderinge van der menschen saligheyt.

16

D’Eene verkondigen wel Christum uyt twistinge, ⁴⁴ niet suyverlijck, meynende mijne banden ⁴⁵ verdruckinge toe te brengen:

44 N. ten aensien van haer herte met welck sy de leere predickten, niet met een suyver ende oprecht gemoet, siet vers 15.

45 D. mijn kruys noch meer te verswaren, door dien sy met hare predicatien my soecken by de Gemeynte verdacht ende veracht te maecken.

17

Doch dese ⁴⁶ uyt liefde, dewijle sy weten dat ick ⁴⁷ tot verantwoordinge des Euangeliums ⁴⁸ geset ben.

46 N. tot Godes eere, stichtinge der Gemeynte, ende saligheyt der menschen.

47 D. om de leere des Euangeliums oock in dese banden te verkondigen ende te verdedigen tegen alle vyanden der selve: het welck dewijle het door de banden my dickwils verhindert wordt, sy uyt liefde my daer in te hulpe komen. Ofte, van wegen de verantwoordinge.

48 Ofte, hier ligge, Namelick, gevangen. Ofte, van Godt hier toe geroepen ben.

18

⁴⁹ Wat dan? Nochtans wort Christus op ⁵⁰ allerley wijse, het zy ⁵¹ onder een decksel, het zy ⁵² inder waerheyt, vercondight: ende ⁵³ daer in verblijde ick my, Ia ick sal my oock verblijden.

49 N. sal dit zijn, ofte te wege brengen? Sal dit, ofte u ofte my ontroeren? Geensins.

50 Gr. alle.

51 N. van yver tot verbreydinge des Euangeliums, waer mede sy haren nijdt ende twist soecken te bedecken.

52 D. met een oprecht ende suyver gemoet, sonder geveynstheydt ofte bedrogh.

53 Namel. niet alleen dat Christus in der waerheyt gepredickt wort, maer oock dat hy van dese andere, hoe wel met geen oprecht gemoet, immers gepredickt, ende sijn leere tot saligheyt der menschen door haer alsoo verbreyt wordt.

19

^g Want ick weet ⁵⁴ dat dit my ter saligheydt gedyen sal ⁵⁵ door uw’ gebedt, ende toe-brenginge des Gheests Iesu Christi,

g 2.Corinth. 1.11.

54 D. dese verdruckinge die sy my uyt nijdigheydt ende haet aendoen.

55 D. door de toebrenginge ofte verleeninge des H. Geests, die ick door u gebedt voor my van Christo verkrijgen sal.

20

Volgens mijne ⁵⁶ ernstige verwachtinge ende hope, ^h dat ick in geene sake en sal ⁵⁷ beschaemt worden: maer [dat] in alle vrymoedicheydt, ⁵⁸ gelijck alle tijdt, alsoo oock nu Christus sal ⁵⁹ groot gemaeckt worden ⁶⁰ in mijn lichaem, ⁶¹ het zy door het leven, ⁶² het zy door de doot.

56 Het Griecx woort beteeckent een verwachtinge als met uytgestreckten hoofde ofte halse. Siet Rom. 8.19.

h Rom. 5.5.

57 D. te schande komen door afwijckinge ofte beswijckinge.

58 Namel. voor desen in de voorgaende jaren mijnes diensts, in welcke my oock vele verdruckingen overgekomen, ende van my kloeckmoedelick overwonnen zijn.

59 D. ge-eert, geroemt. Siet van dit woordt, Luc. 1.46.

60 D. door het lijden dat my in het lichaem soude mogen aengedaen worden. Ofte, door mijne verlossinge.

61 D. het zy dat ick het leven noch behoude, om hem noch te dienen ende verheerlicken door de predicatie des Euangeliums.

62 D. het zy dat ick van den Keyser omgebrocht ende gedoodt werde, om Christum met mijne doodt te vereeren, ende sijne leere met mijn bloedt te bevestigen.

21

⁶³ Want ⁶⁴ het leven is my Christus, ende ⁶⁵ het sterven is [my] gewin.

63 Ofte, want Christus is mijn gewin in het leven ende in het sterven.

64 D. soo ick noch in het leven blijve, hetselve sal ick besteden ter eeren ende ten dienste Christi.

65 D. soo ick gedoodt worde, dat en sal my geen schade, maer groot gewin toebrengen, alsoo ick voor de aerde den Hemel, ende voor dit elendigh sterflick leven een gelucksaligh eeuwigh leven sal gewinnen.

22

Maer ⁶⁶ of te leven in den vleesche, ⁶⁷ het selve my oorbaerlijck zy, ende ⁶⁸ wat ick verkiesen sal en ⁶⁹ weet ick niet.

66 Dit en beteeckent hier niet nae de lusten des vleeschs te leven, gelijck Rom. 8.1. maer in dit lichaemlick ende tijdtlick leven te blijven.

67 Ofte, of het leven in den vleesche my noch gebeurde, het selve soude my oorbaerlick zijn. Gr. een vrucht des wercks.

68 Namel. in dien my de keure van beyden gegeven wierde, of te sterven, of noch in het leven te blijven.

69 Namel. overmits daer aen weder zijden seer gewichtige redenen zijn: soo dat ick qualick weet, welcke als de gewichtichste my meest behooren te bewegen.

23

Want ick worde van ⁷⁰ dese twee ⁷¹ gedrongen, hebbende begeerte om ⁷² ontbonden te worden, ende ⁷³ met Christo te zijn. Want [dat] is ⁷⁴ zeer verre het beste:

70 Namel. verscheydene begeerten, die daer nae uytgedruckt worden.

71 Namel. in mijn gemoet, niet wetende wat ick voor best sal houden, overmits daer aen weder zijden krachtige ende dringende redenen zijn.

72 Ofte, te verhuysen, te verherbergen. dat is, uyt dit leven te scheyden. Een gelijckenisse ghenomen van de gene die uyt een herberge scheyden om haer reyse nae haer vaderlant te voorderen, ofte oock die na een ander landt ofte plaetse willende te schepe reysen, het touw van het schip los maecken om de reyse aen te nemen. Siet diergelijcke 2.Tim. 4.6.

73 Namel. in den Hemel, met mijne ziele, diese niet en konnen dooden. Siet Matth. capit. 10. vers 28. Luc. 23.43.

74 Gr. veel meer, beter. N. voor my. Siet Psal. 16. vers 11. Rom. 8.18.

24

Maer ⁷⁵ in den vleesche te blijven, is noodiger ⁷⁶ om uwent wille.

75 D. in dit lichamelick leven. Siet vers 22.

76 N. om u ende andere Gemeynten in den geloove te verstercken, ende noch vele andere Christo te gewinnen.

25

Ende ⁷⁷ dit vertrouwe ende weet ick, dat ick sal ⁷⁸ blijven, ende ⁷⁹ met u alle sal verblijven ⁸⁰ tot uwer bevoorderinge, ende blijdschap ⁸¹ des geloofs:

77 Sommige oude Leeraers meynen dat de Apostel dat sekerlick wist uyt een bysondere openbaringe Godts, (gelijck Actor. 23.11.) dat hy in dese eerste gevangenisse niet en soude omgebracht worden: ende dat hy vry gelaten zijnde, daer nae in Asien, Syrien, Grieckenlandt, ende elders noch wel tien jaren soude gepredickt hebben, ende daer na wederom tot Roomen gevangen, ende omghebracht zijn. Maer dat is onseker: ende het blijckt uyt cap. 2.17. dat hy dit seght niet van een sekere wetenschap, door Godtlicke openbaringe, maer van een waerschijnlicke gissinghe ende hope uyt alle de omstandigheden der saecke, dat hy in dese eerste verantwoordinghe niet en soude ter doot veroordeelt worden, het welck oock gheschiet is, gelijck uyt de brieven daer nae in sijne banden geschreven kan blijcken. In sijne tweede verantwoordinge verklaert hy dat de tijt sijner ontbindinge nae by was. 2.Tim. 4. versen 6, 16.

78 N. in het leven.

79 D. tot u Philippensen noch sal komen, ende een wijle by u verblijven.

80 D. om met mijne leeringen ende predicatien u meer ende meer in kennisse ende Godtsalicheyt te doen toe-nemen.

81 D. spruytende uyt het geloove, Ofte, die ontstaen sal om de vermeerderinge uwes geloofs.

26

Op dat ⁸² uwen roem in Christo Iesu overvloedigh zy ⁸³ aen my, door ⁸⁴ mijne tegenwoordicheyt wederom by u.

82 N. dat ghy van my, een Apostel Christi, tot den geloove bekeert ende daer in versterckt zijt.

83 Gr. in. my. N. als ghy door uwe gebeden mijne verlossinge sult verkregen hebben.

84 N. die ick hope dat de Heere geven sal.

27

^g[i] Alleenlijck ⁸⁵ wandelt ⁸⁶ weerdichlijck den Euangelio Christi, op dat ’tzy ick come ende u sie, ’tzy ick afwesich ben, ick van uwe saecken mach hooren, dat ghy staet in eenen geest, met ⁸⁷ een gemoedt gesamentlijck strijdende door het geloove des Euangeliums:

g[i] Genes. 17.1. 1.Cor. 7.20. Ephes. 4.1 Colos. 1.10. 1.Thes. 2.12. ende 4.1.

85 Ofte, draeght u. Het Griecksch woordt beteeckent, als een goet burger hem behoorlick in sijne stadt draghen, sijnen ommeganck ende wandel aenstellen. Siet oock cap. 3.20.

86 D. gelijck betaemt den genen die de leere des Euangeliums hebben geleert ende aengenomen. Siet Ephes. 4.1. 1.Thes. 2. vers 12.

87 Gr. ziele. Siet Actor. 4.32. Door den geest wordt beteeckent het verstant, ende door de ziele, de wille ende genegentheden. Ofte, het een kan oock zijn een verklaringe van het ander. Andere verstaen door dit woordt Geest, den H. Geest.

28

Ende dat ghy in geen dinck verschrickt en wort van de gene ⁸⁸ die tegenstaen: het welcke ⁸⁹ haer wel ⁹⁰ een bewijs is des verderfs, maer ⁹¹ u der salicheyt, ende dat ⁹² van Godt.

88 D. die ofte met valsche leere, ofte met sware vervolginghen ende dreygementen haer stellen tegen de leere Christi, om die te verdelgen.

89 N. den vervolgers ende valschen leeraers.

90 Dat is, een seecker teecken, dat sy ten verderve loopen. Siet 2.Thess. 1.5.

91 N. geloovigen, die u noch door valsche leere en laet verleyden, noch door vreese van vervolgingen verschricken, om van het ware geloove af te wijcken.

92 Dat doet hy daer by op dat’se niet en souden meenen, dat hare stantvasticheydt eene verdienende oorsaecke soude zijn der salicheyt: ende op dat’se souden weten dat dese stantvasticheyt niet van haer selven, maer van Godt komt, gelijck in het volgende vers verklaert wordt.

29

Want u is ⁹³ uyt genade gegeven in de sake Christi, niet alleen in ⁹⁴ hem te gelooven, maer oock ⁹⁵ voor hem ⁹⁶ te lijden:

93 Ofte, geschoncken om Christi wille. Siet Ephes. 2.8.

94 N. Christum.

95 D. om sijnent wille: om sijner Leere ende saecken wille.

96 Om Christi wille verdruckingen ende vervolgingen onderworpen te zijn, ende die lijdsamelick te verdragen ende overwinnen. Matth. 5.12. Act. 5.41.

30

Den selven strijdt ⁹⁷ hebbende, hoedanigen ghy ⁹⁸ in my gesien hebt, ende ⁹⁹ nu in my hoort.

97 N. te strijden ende uyt te staen.

98 N. als ick by u was. Siet hier van Actor. 16.19, etc.

99 Namel. uyt de geruchten, wat ick hier te Roomen dagelicks te lijden hebbe in mijne banden.