Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Eerste Capittel.

1 Na het gewoonlick opschrift des briefs, 3 verclaert den Apostel dat hy Timotheum tot Ephesen gelaten hadde om sorge te dragen, dat geen vremde noch ydele leeringen inde Gemeynte en souden voortgebracht worden. 5 Toont oock welcke het recht eynde sy der wet. 8 die niet den rechtveerdigen maer den onrechtveerdigen is geset. 11 Doch dat hem ’t Euangelium Godts was toebetrouwt. 13 waer van hy den corten inhoudt, met een verhael der grooter genade die hem van Christo geschiet was, voorstelt. 17 waer over hy Godt danckt. 18 ende Timotheum gebiet daer aen vast te houden. 20 Betuyght dat hy Hymeneum ende Alexandrum, die schip-breucke van’t geloove hadden geleden, daerom den Satan hadde overgegeven.

1

PAULUS een Apostel Iesu Christi, ^a na het bevel Gods ¹ onses Salighmakers, ende des Heeren Iesu Christi, ^b [die] ² onse hope [is,

a Actor. 9.15.

1 Alsoo wort Godt de Vader oock elders ghenaemt, als Luc. 1.47. 1.Tim. 2.3. Tit. 1.3. om dat hy ons door Christum de salicheydt gheeft. Siet 2.Corinth. 5. vers 18, etc. Andere lesen Godts des Vaders, ende onses Salichmakers Iesu Christi.

b Col. 1.27.

2 D. de auteur ende grondt der hope, die wy van onse saligheyt hebben. Siet Act. 4.12.

2

^c Timotheo ³ [mijnen] oprechten ^d sone ⁴ in het geloove: ^{e 5} genade, ⁶ barmherticheyt, vrede zy u van Godt onsen Vader, ende Christo Iesu onsen Heere.

c Actor. 16.1. 1.Thes. 3.2.

3 D. mijnen seer lieven sone, ghelijck hy spreeckt 2.Tim. 1.2. want het Griecx woordt gnesios, ofte rechte, en wort niet ghestelt teghen onrechte ofte verbasterde sonen, maer betekent eenen bysonderen trap der liefde Pauli tegen hem, ende een bysondere genegenheyt ende eerbiedinge Thimothei tegen Paulum. Het is dan eygentlick een sone die den aert des Vaders wel uytdruckt, gelijck hy Titum oock noemt, Tit. 1.3.

d 1.Corinth. 4.17.

4 D. nae het gemeyn geloove, gelijck hy spreeckt Tit. 1.3. waer mede Paulus aenwijst, dat hy niet en spreeckt van een natuerlicke geboorte, maer van een overnatuerlicke, waer door hy hem door het Euangelium Christo gewonnen, ende tot het gemeyn geloove hadde gebracht. Siet 1.Corinth. 4. versen 14, 15.

e Galat. 1.3. 1.Petr. 1.2.

5 Siet hier van de beginselen van de andere Sendt-brieven Pauli.

6 Dit is een vrucht van de genade Godts: want gelijck door de genade de eeuwige genade onser verkiesinge hier bequamelick wort verstaen, also wordt door de barmhertigheyt de vergevinge onser sonden door het geloove, ende door den vrede de gerustheyt onser conscientien in Godt verstaen, Rom. 5.1, etc.

3

Gelijck ick u ⁷ vermaent hebbe, dat ghy tot Ephesen soudt blijven, ⁸ als ick ^f na Macedonien reysde, ⁹ [so vermane ick

7 Ofte, ghebeden hebbe.

8 Van dese reyse Pauli, siet Actor. 20.1, etc.

f Actor. 20.1.

9 Dit ofte dierghelijcke moet hier noodtsakelick vervult worden uyt het voorgaende, om den sin vol te maecken, ende wordt hier het eynde uytgedruckt, waerom Paulus Timotheum tot Ephesen heeft ghelaten, niet om daer altijdt te blijven, ende daer Bisschop te zijn, ghelijck sommige meynen, maer voor eenen tijdt, om als een Euangelist, ende mede-arbeyder der Apostelen de Gemeynte te verstercken teghen de gene die verkeerde leeringhen sochten in te voeren, ghelijck hy Actor. 20.29. spreeckt. Want dat Timotheus wederom daer nae tot Paulum is gekeert, blijckt uyt 2.Timoth. 4. versen 9, 10, 11.

[fol. 122v]

het u noch], op dat ghy sommige bevelet geen ¹⁰ andere leere te leeren:

10 Dat is, vremde, ofte verkeerde leere.

4

^g Noch haer ¹¹ te begeven tot fabulen, ende oneyndelicke geslacht-rekeningen, welcke meer ^h [twist]-vragen voortbrengen dan ¹² stichtinge Godts, die in het geloove is.

g 1.Timoth. 4.7. ende 6.20. 2.Timoth. 2.16. Tit. 1.14. ende 3.9.

11 Ofte, te houden aen fabelen, acht hebben op fabelen. Hoe wel oock de Griecken veel fabelen onder haren Godtsdienst vermenghden, ende gheslacht-rekeningen harer Goden: nochtans soo schijnt hier Paulus op eenige te sien, die uyt het Iodendom quamen, ende die haere Thalmudische fabulen, ende on-eyndighe gheslacht-rekeningen by Godts woort voeghden, ghelijck sy oock de Wet met het Euangelium sochten te vermengen: voor welcke dingen alle Paulus hier Timotheum waerschouwt, gelijck hy die oock Ioodtsche fabelen uytdruckelick noemt Tit. 1. vers 14.

h 1.Timoth. 6.4.

12 D. stichtinge die nae Godt is. Andere lesen uyt-deelinge Godts, gelijck 1.Cor. 4.1.

5

ⁱ Maer het eynde ¹³ des gebodts is ¹⁴ liefde uyt een ¹⁵ reyn herte, ende [uyt] een ¹⁶ goede conscientie, ende [uyt] een ¹⁷ ongeveynst geloove.

i Rom. 13.8. Galat. 5.14.

13 Door het Griecx woort parangelia, dat is, ghebodt, bevel, ofte, aenmaninge, het welck hier ende vers 18. gebruyckt wort, verstaen sommighe den last die Paulus hier Timotheo opleght, waer van het eynde ofte wit is liefde uyt een reyn herte, etc. Andere verstaen door dit woordt ghebodt de Wet Godts, welcke eenige sonder verstandt sochten in te voeren nevens het Euangelium, waer van den Apostel leert, dat het recht eynde ofte wit, onder den Euangelio, moet zijn liefde tot Godt ende onsen naesten uyt reyner herten, etc. sonder dat de selve Wet alsoo moet zijn geleert, gelijck sommige die verkeerdelick dreven. Ende dese verklaringhe komt met het sevende ende andere volgende verssen beter over een.

14 Namelick, tegen Godt ende den naesten. Matth. 22.37, etc.

15 Dat is, een oprecht herte sonder geveynstheydt.

16 D. die recht ende wel onderricht is van haer doen uyt Godts woort, ende door Godts Geest is vernieuwt. Hebr. 9.14. Siet voorders d’aenteeck. op vers 19.

17 N. op Christum onsen Verlosser, waer door wy voor Godt rechtveerdigh zijn, ende van sijne genade tegens ons versekert, uyt welck geloove dese andere gaven spruyten. Rom. 5.1, 2. Galat. 5.6, etc.

6

¹⁸ Van de welcke sommige ¹⁹ afgeweecken zijnde hebben haer gewendet tot ²⁰ ydel-sprekinge:

18 Namel. voorgaende deuchden ende wit.

19 Het Gr. woordt beteeckent een afwijcken ofte missen van het wit dat voorghestelt is.

20 Namel. van het eynde der Wet, het welck sy niet en hebben verstaen, maer hebben de Wet willen invoeren als een last, die noch wy noch onse Vaders en hebben konnen dragen, ghelijck Petrus spreeckt Actor. 15.10. ende gelijck het volgende vers verklaert.

7

Willende leeraers der Wet zijn, ²¹ niet verstaende noch wat sy seggen, noch wat sy bevestigen.

21 Namel. gelijck het behoort.

8

Doch wy weten ^k dat de Wet ²² goet is, so yemandt die ²³ wettelick gebruyckt,

k Rom. 7.12.

22 Namel. in haer selven, ende recht verstaen zijnde, gelijck Rom. 7. versen 12, 14.

23 D. tot sulcken eynde, als die van Godt is gegeven. Siet Rom. 10.4. Galat. 3.19.

9

Ende hy dit weet ^l dat ²⁴ den rechtveerdigen ²⁵ de Wet niet en is geset, maer den ongerechtigen ende den halsterrigen, den godtloosen ende ²⁶ den sondaren, den onheyligen ende den ongoddelicken, den vader-moorders ende den moeder-moorders, den doot-slagers,

l Galat. 5.23.

24 D. dien die, door het geloove in Christum gerechtveerdight, ende door sijnen Geest gheheylight zijnde, geerne ende ghewillighlick Godt dienen ende ghehoorzamen.

25 Nam. om den selven te veroordeelen, ofte met hare dreygende macht te verslaen, ofte uyt vreese van straffe alleen tot gehoorsaemheydt te dwingen. Siet Rom. 6.14. ende 7.6.

26 D. die haer werck van sondighen maken, ofte met lust in de sonden voortgaen gelijck Psal. 1.1. Ioan. 9.31.

10

Den hoereerders, dien die by mannen liggen, den menschen-dieven, den leugenaers, den meyneedigen, ende so daer yet anders ²⁷ de gesonde leere tegen is:

27 D. de leere der Godtsaligheyt, also genaemt om dat sy in haer selven volmaeckt is, ende den mensche tot sijne geestelicke gesontheydt brenght. Siet Psal. 19.8, etc. 2.Tim. 1.13.

11

²⁸ Na het Euangelium der heerlickheyt ^m des saligen Godts, ⁿ dat my ²⁹ toebetrouwt is.

28 D. achtervolgende de Leere des Euangeliums, waer in de heerlickheydt Godts onses Salichmakers wort voor-gestelt.

m 1.Tim. 6.15.

n 1.Thes. 2.4.

29 D. opgeleght ofte bevolen is.

12

Ende ick danke hem, die my ³⁰ becrachtight heeft [namelijck] Christo Iesu onsen Heere, dat hy my ³¹ getrouw geacht heeft, [my] ³² in de bedieninge gestelt hebbende:

30 D. kracht ende bequaemheyt gegeven heeft. 2.Corinth. 3. versen 5, 6. ofte oock, tot noch toe alsoo ghesterckt heeft, dat ick onder den last niet en beswijcke.

31 Dit en moet niet verstaen worden van eenige getrouwigheydt, die Godt in Paulo voorsagh eer hy hem sijner ontfermde, maer daer toe hy door Godts ontferminge gekomen was, gelijck hy verklaert 1.Corinth. 7.25. ende 2.Corinth. 4.1. 1.Thess. 2.4.

32 N. des Apostelschaps.

13

^o Die ick te voren een [Godts]-lasteraer was, ende een vervolger, ende ³³ een verdrucker: maer my is barmherticheyt geschiet, ^p dewijle ick het ³⁴ onwetende gedaen hebbe in [mijne] ongeloovicheyt:

o Actor. 8.3. ende 9.1. ende 22.4. ende 26.9. 1.Corinth. 15.9. Galat. 1.13.

33 Ofte, een smader.

p Ioan. 9. versen 39, 41. Actor. 3.17.

34 Namel. van de Goddelicheydt ende waerheydt des Euangeliums, gelijck Act. 3.17. waer mede hy hem niet en onschuldight, als of hy daer over voor Godt niet strafbaer en hadde geweest, want het tegendeel betuyght hy van hem selven hier nae versen 15, 16. gelijck oock in het gemeyn 2.Thess. 1.8. maer geeft hier mede te kennen, dat sijn sonde geen sonde in den heyligen Geest en was geweest, uyt moetwilligheyt ende haet van de bekende waerheyt geschiet, ende derhalven door de genade ende verdienste Christi vergevelick.

14

Doch de genade onses Heeren is zeer overvloedigh geweest, ³⁵ met geloove en liefde, die daer is ³⁶ in Christo Iesu.

35 Namel. in Christum ende sijn Euangelium. Het geloove dan wordt ghestelt teghen sijne voorgaende onwetenheydt, ende de liefde tegen sijne lasteringe ende vervolginge.

36 D. door de ghenade Christi Iesu, ofte in den staet die daer is in Christo Iesu.

15

Dit is ³⁷ een getrouw woort, ende aller aenneminge weerdigh, ^q dat Christus Iesus in de werelt gecomen is om de sondaren salich te maken, van welcke ick ³⁸ de voornaemste ben.

37 Dat is, een seker ende waerachtigh woordt.

q Matth. 9.13. Marc. 2.17. Luc. 5.32. ende 19.10. 1.Ioan. 3.5.

38 Gr. eerste. dat is, van de meeste, ten aensien namelick van mijne voorgaende lasteringe ende vervolginghe. Siet oock 1.Cor. 15.9.

16

Maer daer om is my ³⁹ barmherticheyt geschiet, op dat Iesus Christus in my, die de voornaemste ben, ⁴⁰ alle [sijne] lanckmoedicheyt soude betoonen, ⁴¹ tot een voor-beeldt der gene die in hem gelooven sullen ten eeuwigen leven.

39 Ofte, Godt heeft hem mijner ontfermt, gelijck vers 13

40 Namel. die Godt in den Euangelio belooft heeft te ghebruycken, op dat hy den sondaer tot bekeeringe brenge.

41 Ofte, exempel. N. dat niemant, hoe grooten sondaer hy oock is, en behoeft te mistrouwen aen de genade Godts, so hy maer tot Christum door den geloove sijnen toevlucht neme.

17

⁴² Den Coninck nu der eeuwen, den onverderflicken, den onsienlicken, den ⁴³ alleen wijsen Godt, zy eere ende heerlickheyt ⁴⁴ in alle eeuwicheyt. Amen.

42 D. van alle schepselen, ghelijck dit woordt eeuwen ghenomen wordt Hebr. 1.2. Ofte, die van eeuwicheydt is, ende in eeuwigheyt leeft.

43 Dat is, die alleen van hem selven, ende volmaecktelick wijs is, gelijck hy oock in sulcken sin alleen goedt wordt ghenaemt, Matth. 19.17.

44 Gr. in ofte tot eeuwigheden der eeuwigheden.

18

Dit gebodt ⁴⁵ bevele ick u, [mijn] sone Timothee, dat ghy ⁴⁶ na de prophetien die van u voorgegaen zijn, ^r in ⁴⁷ deselve ⁴⁸ den goeden strijdt strijdet:

45 Het Griecx woordt beteeckent eygentlick yemandt yet bevelen, dat men by hem wech leght, ofte hem te bewaren geeft.

46 D. voorseggingen. Want ten tijde der Apostelen wierden eenige mannen Godts, door het bevel des heyligen Geests, tot den dienst des Euangeliums afghesondert, ghelijck Paulus ende Barnabas also wierden uytgesonden Actor. 13.2. ofte van haer wiert voorseght door eenige pophetien wat haer soude overkomen, gelijck te sien is Actor. 11.27, 28. ende 20.23. ende 21.11. Van Timotheo wordt sulcks oock betuyght hier nae cap. 4.14.

r 1.Timoth. 6.12.

47 Namel. voorseggingen ofte prophetien, dat is, in die dingen die u te voren voorseght zijn.

48 Het welck niet alleen van den arbeydt, vlijdt, ende strijdt verstaen wordt, die allen gheloovigen in haer gemeyn beroep opgheleght is, maer oock den trouwen Leeraren in het bysonder. Siet 2.Timoth. 4. versen 7, 8.

19

^{s 49} Houdende ⁵⁰ het geloove, ende ⁵¹ een goede conscientie, ⁵² welcke sommige ⁵³ verstooten hebbende ⁵⁴ van het geloove ⁵⁵ schipbreucke geleden hebben.

s 1.Timoth. 3.9.

49 Gr. hebbende, dat is, behoudende, ofte vast houdende.

50 D. de belijdenisse, ofte leere des waren geloofs, gelijck blijckt uyt de tegenstellinge der lasteringen Hymenie ende Alexandri in het volgende vers.

51 D. een oprechte conscientie, die haer selven in alle haer doen richt nae het gene, daer van sy uyt Godts woordt is onderricht, ende niet nae eergierigheyt, gelt-gierigheyt, ofte andere genegentheden: waer van lichtelick kan geoordeelt worden by de gene die de woorden der menschen met haer doen vergelijcken.

52 Namel. goede ofte oprechte conscientie.

53 D. niet nagekomen, ofte waer genomen hebbende.

54 Ofte, ontrent, in, aengaende het geloove. D. van de ware leere, ofte bekentenisse des geloofs, ghelijck het volgende vers vereyscht, ende gelijck Paulus naerder verklaert 2.Timoth. 2. versen 17, 18.

55 D. vervallen, ofte afgevallen zijn, een ghelijckenisse ghenomen van de gene die door schip-breucke hare goederen verliesen. Siet hier nae cap. 4.1.

20

Onder welcke is ^t Hymeneus ende ^{v 56} Alexander, ^x die ick ⁵⁷ den Satan overgegeven hebbe, op dat sy ⁵⁸ souden leeren niet [meer] te ⁵⁹ lasteren.

t 2.Timoth. 2.17.

v 2.Timoth. 4.14.

56 Vele meynen dat dese de selve Alexander is, daer van gesproken wordt Actor. 19.33. het welck even wel niet vast en gaet. Doch dewijle hy hier by Hymeneum wordt gestelt, soo moet hy oock aen de selve dwalinghen ende lasteringhen schuldigh zijn geweest, daer van dese Hymeneus van Paulo beschuldigt wort. 2.Tim. 2. vers 18. Namel. dat hy de opstandinge der dooden loochende.

x 1.Corinth. 5.5.

57 Namel. door den kerckelicken ban: waer van siet naerder verklaringe op 1.Cor. 5.5.

58 D. haer mochten beter bedencken, ende tot erkentenisse van hare dwalingen komen, het welck het eynde van de kercklicke tucht is, gelijck Paulus oock betuyght 1.Cor. 5.5. ende 2.Thess. 3.14. Ofte soo sy haer niet en bekeerden, sy de Kercke Godts te min schade souden doen, ende door hare straffe een exempel aen andere lasteraers ende verleyders souden zijn. want het Griecx woordt beteeckent beyde: geleert ende getuchtight te worden.

59 D. van de gesonde leere ofte Goddelicke waerheydt qualick spreken, gelijck het selve woordt blasphemein oock van de leere gebruyckt wordt hier nae cap. 6.1. ende Tit. 2.5.