Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het v. Capittel.

1 D’Apostel gaet voort in de vermaningen tot eenen Christelicken wandel, ende wijst aen de elenden die komen over de rijcke. 4 die den armen haren loon onthoudt. 5 die de rijckdommen misbruycken tot wellustigheyt. 6 ende die de vrome onderdrucken. 7 Vermaent de onderdruckte tot lanckmoedige lijdsaemheydt, met de toekomste Christi, ende met de exemplen van een landtman. 10 van de Propheten, ende voornamelick van Iob. 12 Maent af van lichtveerdigh sweeren. 13 Leert hoe men sich draghen moet in tegenspoet ende voorspoet. 14 ende wat de siecke moeten doen, als oock wat dienst men aen haer moet bewijsen, voornamelick met haer te salven, ende voor haer te bidden. 17 aenwijsende met het exempel van Elias, hoe krachtigh het gebedt der geloovigen is. 19 Ende eyndelick vermaent hy de af-gedwaelde weder ten rechten wege ende tot bekeeringe te brengen. 20 ende leert hoe heerlick een werck dat selve zy.

1

^a WEl aen nu ¹ ghy rijcke, weent ende huylt over uwe elendicheden, ² die over u comen.

a Prov. 11.28. Amos 6.1. Luc. 6.24. 1.Tim. 6.9.

1 Nam. die de rijckdommen onrechtveerdelick vergadert ofte de selve misbruyckt: ghelijck het volgende uytwijst. Want andersins en zijn de rijcdommen in haer selven niet quaet, maer een seghen Godts. Proverb. 10.22. Doch worden ghemeynlick ende seer lichtelick misbruyckt tot naedeel der salicheydt. Siet Matth. 13.22. ende 19. versen 23, 24. ende worden hier verstaen, niet alleen de gemeyne rijcke gierigaerts ende verquisters, maer oock die in publijcke autoriteyt zijn, als Coningen, Princen, Stadt-houders, Rechters, ende diergelijcke: die hare macht ende autoriteyt tot onderdruckinge der armen misbruycken, als blijckt uyt vers 6.

2 Ofte, die over u sullen komen. Namelick soo in dit leven, als voornamelick nae dit leven. Siet Luc. 16.23.

2

³ Uwen rijckdom ⁴ is verrot, ende ⁵ uwe cleederen zijn van de motten gegeten geworden:

3 Namel. die ghy haddet behooren te besteden tot onderhoudt der armen.

4 D. hebt ghy liever by u laten verrotten, als den armen mede te deelen.

5 Namel. met welcke ghy den naeckten behoordet te kleeden. Siet Iesai.58.7.

3

⁶ Uw’ gout ende silver ⁷ is verroest: ende haren roest ⁸ sal u zijn ⁹ tot een getuygenisse, ende ¹⁰ sal uw’ vleesch als een vyer verteeren: ^b ghy hebt ¹¹ schatten vergadert ¹² in de laetste dagen.

6 Namel. dat ghy haddet behooren te geven tot onderhoudt van uwen naesten: gelijck te voren.

7 Namel. in uwe kisten ofte comptoiren, daer in ghy het gierighlick hebt bewaert, sonder van het selve den armen mede te deelen.

8 Dat is, sal tegen u zijn. Siet diergelijcke wijse van spreken Matth. 10.18. ende 23.31. Namelick in den dagh des oordeels.

9 D. om u te overtuygen van uwe gierigheyt, ende van uwe rechtveerige verdoemenisse. Siet Matth. 10.18. Marc. 1.44.

10 D. sal als een vyer zijn, met welck ghy sult ghepijnight worden.

b Matth. 6.19. Rom. 2.5.

11 Sommighe verstaen dit van den schat des toorns Godts die de gierigaerts in de laetste dagen overvallen sal, daer van Paulus spreeckt Ro. 2.5. maer wordt beter verstaen van de schatten der tijdlicke goederen, met welcker vergaderinge de gierigaerts altijt ende alleen besich zijn. Siet Matth. 6.19.

12 N. van de werelt. ofte, van u leven, dat is, tot den eynde uwes levens toe, als ghy nu al zijt gekomen tot hoogeren ouderdom, so en houdt ghy evenwel niet op noch gierichlick schatten te vergaderen. Siet Luc. 12.19. Ofte, tegen de laetste dagen.

4

Siet, ^c de loon der wercklieden ¹³ die uwe landen gemaeyt hebben, welcke van u vercort is, ¹⁴ roept: ende ¹⁵ het geschrey der gene die ghe-ooghst hebben is ghekomen tot in ¹⁶ de ooren des Heeren ¹⁷ Sabaoth.

c Levit. 19.13. Deut. 24.14.

13 Door dese eene soorte van ongerechticheydt verstaet hy alle andere diergelijcke.

14 N. tot Godt, dat hy wrake daer over soude willen doen. Siet Genes. 4.10. Hebr. 12.24.

15 Gr. de roepingen, D. de klachten der werck-lieden over dese uwe ongherechtigheydt.

16 Dit moet verstaen worden by ghelijckenisse van menschen genomen, waer door Gode menschelicke ledematen dickwils toe-geschreven worden, met eygentlick (want hy is een geest, Ioan. 4.24.) ende wort hier mede verstaen dat Godt hare klachten verhoort heeft. Siet Psal. 18.7. Ies. 37. vers 17.

17 Ofte, Sebaoth, gelijck de Hebreen lesen. Dit is een Hebreeusch woort, ende beteeckent heyrscharen, Namelick, des hemels ende der aerden, die tot sijnen dienst staen, ende voor hem strijden teghen sijne vyanden: welcken tytel Gode dickwils in den Ouden Testamente wordt toe-geschreven. Siet Iesai.1.9. Ierem. 11.20. Rom. 9.29. ende hier van den Apostel wordt uytgedruckt, om daer mede aen te wijsen sijne groote macht die hy heeft om de onderdruckers der rechtveerdige te straffen.

5

^d Ghy hebt ¹⁸ leckerlijck geleeft op der aerden, ende ¹⁹ wel-lusten gevolght: ghy hebt ²⁰ uwe herten gevoedt als in ²¹ eenen dach der slachtinge.

d Iob 21.13. Luc. 16. versen 19, 25.

18 Dat is, ghy hebt uwe rijckdommen verquist met overdadigheydt, gulsigheydt, ende brasserye: ende den armen laten honger lijden. Siet een exempel daer van Luc. 16. versen 19, 20, etc.

19 Siet oock 1.Timoth. 5.6.

20 Dat is, niet alleen uwe lichamen alsoo gemest, maer sulcks oock gedaen met grooten lust uwer herten, om die te versadigen.

21 Dat is, gelijck op de groote Feest-dagen als de danck-offeren geslachtet wierden, de menschen als dan plegen goeden chier te maken, soo doet ghy dagelicks. Siet Prov. 7.14. Iesa. 22.13.

6

Ghy hebt veroordeelt, ghy hebt gedoodt ²² den rechtveerdigen: [ende] hy ²³ en wederstaet u niet.

22 Dat is, met gewelt ende wreetheydt de ontschuldige vervolght. Het welck dan verstaen moet worden van sulcke rijcke die oock in hoogheydt ende tot Overheydt gestelt zijn.

23 Dat is, hy laet hem van u onderdrucken, sonder yet daer tegen te doen. Siet een exempel in Naboth. 1.Reg. 21.13. ende in Stephano Actor. 7. versen 59, 60.

7

So ²⁴ zijt dan lanckmoedigh, broeders, ²⁵ tot de toecomste des Heeren. Siet, de Landt-man verwacht de kostelijcke vrucht des landts, ²⁶ lanckmoedigh zijnde over de selve, tot dat het ²⁷ den vroegen ende ²⁸ spaden reghen sal hebben ontfangen.

24 Dat is, verdraeght lanckmoedelick het ongelijck ende gewelt dat dese rijcke u aendoen.

25 Namel. om te oordeelen: die als dan het ongelijck den vromen aengedaen sal wreken, ende aen hare verdruckers rechtveerdighlick vergelden. 2.Thess. 1. versen 5, 6. ende als dan haer van de selve volkomelick verlossen. Luc. 21.28.

26 Dat is, met lanckmoedicheydt de selve verwachtende.

27 Dat is, die noodich is, als het landt eerst bezaeyt is.

28 Die daer nae tegen den tijdt des oogsts tot het ghewas dienstich is. Siet Deuter. 11.14.

8

Weest ²⁹ ghy oock lanckmoedigh, ³⁰ versterckt uwe herten: want ³¹ de toecomste des Heeren ³² genaeckt.

29 Namel. gelijck de landtman. Ofte, ghy dan weest lanckmoedigh.

30 Namelick met een vast vertrouwen dat de Heere sijne beloften den geloovigen gedaen, te sijner tijdt sekerlick sal volbrengen.

31 Namel. ten oordeele: gelijck te voren.

32 Dat is, en sal niet lange vertoeven: in welcke hy u van der godtloosen gheselschap ende gewelt sal verlossen.

9

³³ En sucht niet tegen malcanderen, broeders, op dat ghy niet veroordeelt en wort, Siet, ³⁴ de Rechter ³⁵ staet voor den deure.

33 Dat is, en geeft malkandren geen oorsake met onbehoorlicke woorden ofte wercken om tegen malkandren daer over te suchten, dat is, bedroeft te zijn, ofte tot Godt te klagen.

34 Namel. Iesus Christus, die als Rechter der werelt all’ ongelijck sal straffen.

35 Dat is, is na by met sijne toekomste, gelijck een die al tot de deure ofte poorte is gekomen bereyt zijnde om in te gaen. Siet Matth. 24.33.

10

Mijne broeders, neemt tot een exempel ³⁶ des lijdens ende der lanckmoedicheyt, ³⁷ de Propheten, die ³⁸ [in] den name des Heeren gesproken hebben.

36 Gr. des lijdens van het quaet. dat is, der verdruckingen.

37 Derselver exempel stelt oock de Heere Christus tot dien eynde voor Matth. 5.12.

38 Dat is, uyt last, bevel, ende ingeven des Heeren. Siet 2.Petr. 1. versen 20, 21.

11

Siet, ^e wy houden’se gelucksaligh die verdragen. Ghy hebt ^f de verdraeghsaemheyt Iobs gehoort, ende ghy hebt ³⁹ het eynde des Heeren gesien, ^g dat de Heere ⁴⁰ zeer barmhertich is ende een ontfermer.

e Matth. 5.11.

f Iob 1. versen 21, 22.

39 Dat is, de goede uyt komste die de Heere aen Iob verleent heeft uyt alle sijne quaden, die hy geduldelick verdragen heeft. Siet van deselve Iob 42.10.

g Num.14.18. Psal. 103.8.

40 Gr. is van vele ingewanden: ende wordt door de ingewanden verstaen een inwendige beroeringe des ghemoets tot barmhertigheydt. Siet Luc. 1.78. Philip. 2.1. Coloss. 3.12.

12

Doch voor alle dingen, mijne broeders, ^{h 41} en sweert niet, ⁴² noch by den hemel, noch by de aerde, ⁴³ noch eenigen anderen eedt: maer ⁴⁴ uw’ Ia, zy ja, ende

h Matth. 5.34. 2.Corinth. 1. versen 17, 18.

41 Namelick lichtveerdelick: ofte uyt mismoedigheydt, ghelijck de menschen in tegenspoet menighmael pleghen. Siet oock Matth. 5.34. ende 23.16, 18. Want anders is een wettigh eedtsweeren by den Name Godts niet verboden. Hebr. 6.16.

42 Dat is, niet by eenige creatueren, gelijck vele gewent waren te doen, die meynden als sy den Name Godts niet uyt en druckten in hare reden, datse dan den selven niet en ontheylighden, ofte lichtveerdelick en misbruyckten: gelijck oock de Phariseen leerden. Siet Matth. 5.34, etc.

43 Die lichtveerdelick, ofte by eenige andere creatuere souden gedaen worden.

44 D. de waerheydt eenvoudelick uytdruckende met Ia, ende desgelicks, als yet ontkent wort, het selve eenvoudelick uytdruckende met Neen, sonder eenigen eedt daer by te doen in uwe gemeyne reden, t’samen-sprekingen, ofte handelingen.

[fol. 141v]

het Neen, neen: op dat ghy ⁴⁵ in geen oordeel en valt.

45 Dat is, straffe, die Godt gedreyght heeft den genen die sijnen Name lichtveerdelick misbruycken. Exod. 20.7. Siet van dese wijse van spreken Matth. 23.14. Luc. 23.40. Rom. 2.3. ende 13.2. 1.Cor. 11.29. Iac. 3.1. Andere lesen in gheveynstheydt: waermede dan aengewesen soude worden, dat soodanige lichtveerdige eeden, ofte by de creatueren, uyt geveynstheydt gedaen worden, ofte de menschen tot gheveynstheydt brengen, gelijck blijckt in de Phariseen. Matth. 23.19.

13

Is yemandt onder u ⁴⁶ in lijden? dat hy bidde: is yemandt goets moets? ⁱ dat hy psalm-singe.

46 Namelick, van eenigh quaet, gelijck het Griecx woordt mede-brenght.

i Ephes. 5.19. Coloss. 3.16.

14

Is yemandt ⁴⁷ cranck onder u? dat hy tot hem roepe ⁴⁸ de Ouderlingen der Gemeynte, ende dat sy ⁴⁹ over hem ⁵⁰ bidden, ^k hem ⁵¹ salvende met olye ⁵² in den name des Heeren:

47 Namel. van lichamelicke sieckte.

48 Namelick, die de gave hebben van ghesont-makinge door mirakelen, welcke doe ter tijdt sommige Leeraren ende Ouderlingen gegeven wierdt. Siet 1.Corinth. 12.9.

49 Ofte, voor hem.

50 Soo heeft gebeden Eliseus over den sone der weduwe, 2.Reg. 4.33. Christus over Lazarum. Ioan. 11.41. ende Paulus over Eutychum. Actor. 20.10. Namelick, dat Godt hem sijne sonden wil vergeven, ende sijne ghesontheydt wedergeven.

k Marc. 6.13.

51 Namelick, nae het exempel der Discipelen, die van Christo ontfangen hebbende de gave van mirakeleuse gesontmakinge, daer toe olye gebruyckten Marc. 6.13. niet dat in olye eenige verborgene kracht was om de sieckten te genesen, maer sy gebruyckten de selve als een extra-ordinaris teecken, waer uyt bekent wierdt dat door haren dienst sulck een mirakel van Godt geschiedde tot bevestinge van hare leere: gelijck men siet dat Christus en de Apostelen, in het genesen van de sieckten, nu speecksel, slick, aen-rakingen, oplegginge der handen, dan hare schaduwen, gordelen ende sweet-doecken daer toe gebruyckten. Welcke gave van mirakeleuse gesont-makinghe alsoo’se nu vele hondert jaren opgehouden heeft, als niet meer noodigh zijnde, overmits de Euangelische leere genoechsamelick met mirakelen is bevestight, soo wordt te vergeefs ende spottelick dit uyterlick teecken noch huydendaeghs als een Sacrament gebruyckt, ende noch meer wordt het superstitieuselick misbruyckt, als men meynt dat sulcke salvinge kracht heeft om de sonden wech te nemen, ende dat het tot saligheydt der zielen dienstigh is.

52 Dat is, aenroepende den Name des Heeren, die de autheur is van sulcke mirakeleuse gesont-makinge.

15

Ende ⁵³ het gebedt des geloofs sal den siecken ⁵⁴ behouden, ende ⁵⁵ de Heere sal hem ⁵⁶ oprechten, ende so hy ⁵⁷ sonden gedaen sal hebben, het sal hem ⁵⁸ vergeven worden.

53 D. dat soo van de Ouderlingen als van de siecke uyt waren geloove tot den Heere gedaen wordt.

54 Dat is, sal den siecken verlossen van de lichamelicke sieckte, nae des Heeren wille.

55 Namelick, als zijnde de werck-meester van dese mirakeleuse gesont-makinge. Het welck uytdruckelick daer by ghedaen wordt, op dat men niet en meyne dat de olye, ofte het uyt-gesproken gebedt, sulcke kracht souden hebben in haer selven.

56 Ofte, op helpen. Namelick, uyt sijne sieckte.

57 Namelick, om welcke Godt hem die sieckte soude mogen toe gesonden hebben: gelijck Ioan. 5.14. 1.Corint. 11.30.

58 Namel. van den Heere, als men hem daerom behoorlick biddet.

16

⁵⁹ Belijdt malcanderen de misdaden, ende ⁶⁰ bidt voor malcanderen, op dat ghy ⁶¹ gesont wordet. Een ⁶² crachtigh gebedt ⁶³ des rechtveerdigen vermach veel.

59 De Apostel en wil hier mede niet leeren, dat de geloovige alle hare sonden souden moeten openbaren ende belijden aen een Kercken-dienaer, om van de selve ontslaginge ofte vergevinge te verkrijgen, ghelijck verkeerdelick gemeynt wordt. Want hy spreeckt hier uytdruckelick van eene belijdenisse die men malkanderen moet doen, D. de eene geloovige aen den anderen, ende dat oock onderlinge, nae gelegentheyt der saken. Ende worden door de sonden verstaen eerstelick die sonden die de een geloovige tegen den anderen soude mogen gedaen hebben, waer door de liefde des naesten verbroken, ende onvrede soude mogen ontstaen zijn: waer van de Apostel wil dat de gene die tegen sijnen naesten misdaen heeft, sijne schult sal belijden ofte bekennen, ende met hem daer over versoenen, gelijck oock Christus leert Matth. 5.23. ’t welck gelijck het tot allen tijden wel behoort te geschieden, so is’t insonderheyt noodigh als men sieck is. Daer beneven, so yemant in eenige sonde mogen gevallen zijn, daer over hy so beswaert zy, dat hy hem selven alleen niet wel en kan troosten, dat hy als dan die sonde openbare aen een ander, ’t zy Kerckendienaer ofte eenigen anderen goeden vrient, om van den selven getroost te worden uyt Godes woort, ende om hem te helpen bidden, dat die sonde hem van Godt mach vergeven worden: gelijck de volgende woorden medebrengen.

60 N. om vergevinge der sonden, die men malkandren beleden heeft, als om de gesontheyt des lichaems wanneer yemant sieck is, gelijck in het voorgaende vers.

61 N. nae lichaem ende nae ziele.

62 D. vyerigh ende oprecht; ofte, sterck aenhoudende.

63 D. van een vroom geloovigh mensche.

17

^l Elias was een mensche van gelijcke ⁶⁴ bewegingen als wy, ende hy ⁶⁵ badt een gebedt dat het niet en soude regenen: ende het en regende niet ⁶⁶ op de aerde in dry jaren ende ses maenden.

l 1.Reg. 17.1. Luc. 4.25.

64 Ofte, lijden. Siet Act. 14.15. het welck daer by gedaen wort, op datmen niet en soude meynen dat Elias van wegen sijnen grooten yver ende Godtsaligheydt eenige verdienste in’t bidden by Godt soude hebben gehadt, alsoo hy sijne swackheden oock gehadt heeft, ende alleen uyt genade van Godt is verhoort geweest.

65 Ofte, badt met een gebedt. Een Hebr. wijse van spreken, door welcke verdubbelinge te kennen gegeven wort dat hy seer sterck badt.

66 D. over het lant der Israeliten. Want het en was geen algemeyne droochte over de gantsche werelt.

18

^m Ende hy badt wederom, ende de hemel gaf regen, ende de aerde bracht hare vrucht voort.

m 1.Reg. 18.45.

19

Broeders, ⁿ indien yemandt onder u ⁶⁷ van de waerheyt is afgedwaelt, ende hem yemandt ⁶⁸ bekeert,

n Mat. 18.15.

67 N. der Euangelische leere, ’t zy in gevoelen, ofte, in wandel.

68 N. door onderrechtingen inde gesonde leere, ende ernstige vermaningen tot boetveerdigheyt, welcke middelen zijn waer door Godt de menschen bekeert: ende wort desen middelen toegeschreven ’tgene Godts eygen werck is om dat hy daer door krachtelick werckt.

20

Die wete, dat de gene, die eenen sondaer vande dwalinge sijnes wegs bekeert, sal ⁶⁹ een ziele ⁷⁰ van den doot ⁷¹ behouden, ^o ende sal menichte ⁷² der sonden ⁷³ bedecken.

69 N. des dwalenden. Iud. vers 23.

70 N. van de eeuwige doot.

71 N. als een instrument zijnde van dese behoudenisse. Siet diergelijcke 1.Tim. 4.16.

o Prov. 10.12. 1.Petr. 4.8.

72 N. des af-gedwaelden.

73 D. sal het daer toe brengen, dat Godt de sonden des af-gedwaelden bedecken ende hem niet toerekenen sal: ende oock dat sijne sonden by de menschen in vergetinge ende vergevinge sullen gehouden worden.

Eynde van den Sendt-brief des Apostels JACOBI. FINIS