Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iiij. Capittel.

1 D’Apostel verhaelt voorder de remedien teghen de voorgaende sonden, ende vermaent haer dat sy de vleeschlicke lusten, die den oorspronck der selve zijn, afleggen: aenwijsende tot dien eynde de schadelicke vruchten der selve, als daer zijn, twisten. 2 verhinderinge dat’se niet en verkrijgen ’t gene sy begeeren, ende bidden. 4 ende vyandschap Godts. 5 ’t welck hy bewijst met de Schriftuere. 7 vermanende dat’se haer Gode willen onderwerpen, ende den Duyvel tegenstaen. 8 Daer by doet hy een ernstige vermaninge tot ware bekeeringe, die hy met hare deelen beschrijft. 11 ende insonderheyt van sijnen naesten niet te oordeelen, alsoo ’t selve Godt alleen toekomt. 13 Bestraft oock de gene die in ’t gene sy voornemen te doen, niet en sien op de voorsienigheyt Godts, noch op de broosheyt des levens. 17 ende besluyt dat de gene die weet wat hy doen moet, ende ’t selve niet en doet, swaerder sondight.

1

VAn waer [komen] ¹ krijgen ende vechteryen onder u? [Komen’se] niet hier van [namelick] ² uyt uwe wel-lusten ^a die ³ in uwe leden ⁴ strijdt voeren?

1 Daer door en worden niet verstaen openbare oorloghen met krijghsknechten ende wapenen ghevoert, want die en waren onder de Christenen doe ter tijt niet, maer de bysondere heftighe twisten ende krackeelen, die onder haer waren, ende soo met woorden als andersins ghevoert wierden, tot groote schande vande Christelicke Religie, ende ergernisse der Heydenen: welcke ghestelt worden teghen den vrede, waer van hy in het laetste van het voorgaende capittel gesproken hadde.

2 D. uyt uwe quade ende vleeschlicke begeerlickheden, daer ghy uwen lust in scheppet.

a Rom. 7.23. 1.Petr. 2.11.

3 Daer door verstaet hy niet alleen de uyterlicke ledematen des lichaems, als tonge, handen, voeten, oogen, etc. maer oock de inwendighe krachten ende genegentheden der ziele, in welcke de begeerlickheydt meest regneert.

4 D. de ziele als beoorlogen om de selve in het verderf ende t’onder te brengen. Siet 1.Petr. cap. 2. vers 11.

2

⁵ Ghy begeert, ende ⁶ en hebt niet: ghy ⁷ benijdet ende ⁸ yvert [na dingen], ende ⁹ en kont’se niet verkrijgen: ghy ¹⁰ vecht ende voert krijgh, doch ghy ¹¹ en hebt niet, ¹² om dat ghy niet en biddet.

5 Namelick, eere, rijckdom deses wereldts, etc.

6 Dat is, ofte ghy en komt daer niet toe, ofte soo ghy sulcks bekomt, het sal u niet voorderlick maer schadelick zijn.

7 Dat is, misgunt uwen naesten het goet dat hem de Heere gegeven heeft. In vele Griecksche boecken wordt gelesen phoneuete, dat is, ghy doodet, voor phtoneithe, dat is, ghy benijdet. Doch het woord dooden komt hier niet soo wel te passe: ’t en ware, dat men het verstonde van sijnen naesten te haten, het welck een doodtslagh voor Godt is. 1.Ioan. 3.15.

8 Dat is, ghy staet oock met grooten yver ende genegentheyt nae eere ende rijckdom deser werelt. De Griecksche woorden die hier gebruyckt worden, beteeckenen beyde nijdigheydt, maer met dit onderscheyt, dat het eerste eygentlick beteeckent sijnen naesten misgunnen het ghene hem Godt gegeven heeft, namelick sijne eere, goederen, ofte goeden name: ende het tweede, uyt jaloersheydt ende door quade wegen daerna trachten, dat wy mede het selve mogen hebben, ende niet minder en zijn als hy.

9 Namelick die dingen die ghy andere misgunt, ofte die ghy oock soudt willen hebben soo wel als uwen naesten. Want Godt geeft dese dingen dien die ’t hem belieft.

10 Dat is, ghy twist ende krackeelt uyt nijdigheyt tegen malkandren om dese dingen, gelijck in het voorgaende vers.

11 Dat is, ghy en verkrijght daer mede niet. Siet Hagg. 1.6.

12 Dat is, dese goederen door het gebedt niet en versoeckt van Godt, van welcke de selve moeten gegeven worden.

3

¹³ Ghy biddet, ende ghy en ontfangt niet, ^b om dat ghy ¹⁴ qualick biddet, ¹⁵ op dat ghy het in uwe wel-lusten doorbrengen soudt.

13 Dat is, hoe wel ghy somwijlen Godt om dese goederen soudt mogen bidden, soo en krijght ghy die evenwel niet, ende dat door uw’eygen schult.

b Matth. 20.22. Rom. 8.26.

14 Namel. niet alleen omdat uw’gebedt voortkomt uyt een nijdigh herte, maer oock omdat ghy dese dingen niet en versoeckt tot een goet eynde, om die te gebruycken soo het behoort.

15 D. op dat ghy daer mede uwe quade begeerlickheden soudt mogen voldoen, ende voeden.

4

¹⁶ Overspeelders ende overspeelderessen, ¹⁷ en weet ghy niet dat ¹⁸ de vrientschap der werelt ¹⁹ een vyandschap Godts is? ^c Soo wie dan een vriendt der werelt wil zijn, die wordt een vyandt Godts gestelt.

16 Soo noemt hy alle de gene die de liefde, die’se Godt ende Christo haren Bruydegom ende Salighmaker schuldigh zijn, ende hem oock in den Doop belooft hebben, betoonen aen de werelt: een ghelijckenisse genomen van lichamelick overspel, welck is, als gehouwde luyden de echtelicke liefde, diese malkandren schuldigh zijn, aen andere bewijsen. siet Ierem. 13.27. Ezech. cap. 23. versen 43, 45. Hos. 2.1. Desen name geeft hy haer om de leelickheydt der sonde beter aen te wijsen.

17 D. ghy en kondt noch en behoort hier dan niet onwetende te zijn.

18 D. der wereltsche ende ongeloovige menschen, om die in het quade te behagen, ofte na te volgen: ende der wereltsche dingen ende begeerlickheden, om die met overtredinge van Godts geboden, ofte versakinge vande Christelicke leere, na te trachten. Siet 1.Ioan. 2.15.

19 Dat is, niet en kan bestaen met de liefde, dienst, ende vriendtschap Godts, maer Godt tot een vyant maeckt. Ofte, een vyandtschap is tegen Godt, gelijck Paulus spreeckt Rom. 8.7.

c Ioan. 15.19. Galat. 1.10. 1.Ioan. 2.15.

5

²⁰ Of meynt ghy dat ²¹ de Schrift ²² te vergeefs seght, ^{d 23} De Geest die in ons woont heeft die lust ²⁴ tot nijdicheyt?

20 D. en wilt doch niet meynen.

21 De volgende woorden en staen wel nergens met soo vele woorden in de Heylige Schrift des Ouden Testaents, maer de sin wort daer in gevonden. Waerom sommige meynen, dat den Apostel siet op de plaetsen Genes. 6.5. ende 8.21. Andere meynen wel soo bequamelick dat hy soude sien op de plaetse Num. 11.29.

22 Gr. ydelick. Dat is, dat sulcks niet en soude soo zijn, ofte tot onse stichtinge niet en soude geschreven zijn. Rom. 15.4.

d Num. 11.29.

23 Sommige verstaen dit van des verdorvenen mensches geest, ofte van de gedachten der menschen herten, Genes. 6.5. Ofte, de geest die in u woont. ende dan soude het overgeset moeten worden heeft lust tot nijdigheydt. Dat is, streckt sich van natueren tot nijdigheydt ende diergelijcke boosheden. Maer wordt bequamelicker verstaen van den Geest Godts, daer door wy weder-geboren worden, om dat daer by geseght wordt, die in ons woont, het welck van den Geest Godts in de Schrift dickwils geseght wordt. Exod. 25.8. ende 29.45. Rom. 8.11. 1.Corinth. 11.16. Soo is dan de sin, de Geest Godts die in ons woont, strijdt tegen de boose genegentheydt der nijdigheydt: ghelijck Galat. 5.17. Ofte, verweckt in ons heylige begeerten (gelijck Rom. 8.26.) strijdende tegen nijdichheydt. Ende daerom behooren de gene, in welcke de Geest Godts woont, Rom. 8.9. 1.Corinth. 3. vers 16.de vriendschap der wereldt niet lief te hebben.

24 Ofte, de gheest die in ons woont begeert tegen nijdicheydt. Siet de voorgaende verklaringhe.

6

²⁵ Iae hy geeft ²⁶ meerder genade. Daerom seght [de Schrift], ^e Godt wederstaet de hooveerdige, maer de nedrige geeft hy genade.

25 Dat is, sal geven. Namelick, de Geest Godts. Dat is, dit is soo verre van daer dat hy soude lust hebben tot nijdicheydt, dat hy oock meerder genade geeft.

26 Dat is, een seer groote genade gelijck cap. 3.1.

e Prov. 3.34. 1.Petr. 5.5.

7

So ²⁷ onderwerpt u dan Gode: ^f wederstaet ²⁸ den Duyvel, ende ²⁹ hy sal van u vlieden.

27 Namel. met gewillige gehoorsaemheydt sijner geboden, alle uwe gedachten, begeerten, ende genegentheden, woorden ende wercken, schickende nae den regel van sijnen wille in sijn woordt voor-geschreven.

f Ephes. 4.27 1.Petr. 5.9.

28 Namel. als hy u versoeckt ende aenlockt om uwe vleeschelicke begeerlickheden te volbrenghen, ende de vriendtschap der werelt te soecken. Siet de selve vermaninge 1.Petr. 5.4, etc.

29 Namel. als dan als ghy hem tegen staet.

8

³⁰ Naket tot Godt, ende hy sal tot u ³¹ naken. ^g Reynight ³² de handen ghy sondaers, ende suyvert de herten ³³ ghy dobbelhertige.

30 Namel. door oprechte bekeeringe, geloove, gehoorsaemheydt, ende gebeden.

31 Namel. met sijne genade ende weldaden.

g Iesai. 1.15.

32 Dat is, alle uwe uyterlicke ledematen, die als instrumenten der ziele zijn, waer toe de handen meest gebruyckt worden. Siet Psal. 26.6. Iesai. 1. versen 15, 16. 1.Timoth. 2.8.

33 Gr. ghy twee-zielige. Siet van dit woordt cap. 1.8.

[fol. 141r]

9

^{h 34} Draeght u als elendige, ende treurt ende weent: uw’ lacchen worde verandert in treuren, ende [uwe] blijdtschap in ³⁵ bedroeftheyt.

h Matth. 5.4.

34 Namel. niet alleen uytwendelick gelijck de huychelaers veeltijdts doen, maer voornamelick inwendelick in het herte: bedroeft zijnde over uwe sonden ende elenden.

35 Het Gr. woordt beteeckent eygentlick neerslachtigheyt van oogen ofte aengesichte, uyt droefheyt ofte schaemte.

10

ⁱ Vernedert u voor den Heere, ende hy sal u verhoogen.

i Iob 22.29. Prov. 29.23. Matth. 23.12. Luc. 14.11. ende 18.14. 1.Petr. 5.6.

11

Broeders, en spreeckt ³⁶ niet qualick van malcanderen. Die van [sijnen] broeder qualick spreeckt ende sijnen broeder ³⁷ oordeelt, die spreeckt qualick van de Wet, ende ³⁸ oordeelt de wet. Indien ghy nu de Wet oordeelt, so en zijt ghy geen dader der Wet, maer ³⁹ een rechter.

36 Gr. teghen malkanderen, dat is, en spreeckt niet dat malkanders eere ende goede name teghen is.

37 D. veroordeelt: gelijck Matth. 7.1.

38 D. veroordeelt: N. om dat hy met dit qualick spreken toont, dat hy niet en houdt dat de Wet het qualick spreken met recht verboden heeft. Lev. 19.16.

39 N. der Wet: het welck een groote ende dwase vermetelheyt is van een mensche.

12

Daer is ⁴⁰ een eenigh Wet-gever, die behouden kan ende verderven. ^k Doch wie zijt ghy die eenen anderen oordeelt?

40 Namel. Godt de Heere, in wiens plaetse dat dan haer vermetelick stellen alle de gene die haren naesten lichtveerdelick oordeelen, ende de Wet Godts die sulcx verbiedt, daer mede als veroordeelen.

k Rom. 14.4.

13

Wel aen nu ghy die daer seght, ^{l 41} Wy sullen heden ofte morgen na sulcken stadt reysen, ende aldaer een jaer ⁴² overbrengen, ende ⁴³ coopmanschap drijven, ende winste doen:

l Luc. 12.18.

41 Ofte, Laet ons heden, etc.

42 Gr. maken.

43 Onder dese eene soorte van menschelicke voornemens ende bekommeringhen, worden alle andere mede verstaen, ende dese alleen genoemt, om dat by de selve het meeste ghebreck hier in ghevonden wiert.

14

Die ghy niet en weet wat morgen [geschieden sal]: ^m want ⁴⁴ hoedanigh is uw’ leven? Want het is ⁴⁵ een damp die voor een weynich [tijdts] ⁴⁶ gesien wordt, ende daer na verdwijnt.

m Iesai. 40.6. 1.Corinth. 7.31. Iacob. 1.10. 1.Petr. 1.24. 1.Ioan. 2.17.

44 D. hoe kort, broosch, ende onseker.

45 Dat is, gelijck een damp.

46 Ofte, schijnt.

15

In plaetse dat ghy ⁴⁷ soudt seggen, ⁿ Indien de Heere wil, ⁴⁸ ende wy leven sullen, so sullen wy dit ofte dat doen.

47 D. behoort te seggen, Namelick soo in u herte, als oock met woorden, om daer mede te kennen te geven, dat ghy de voorsienigheyt Godts, ende de broosheyt uwes levens, ten rechten verstaet ende erkent.

n Actor. 18.21. 1.Corinth. 4.19. Hebr. 6.3.

48 Ofte, so sullen wy leven, ende dit ofte dat doen.

16

Maer nu ⁴⁹ roemt ghy in uwen hoochmoet: alle sodanigen roem is boos.

49 D. ghy spreeckt so vermetelick als of de uytkomste der saken ende uw’leven in uwe hant ende macht stonden.

17

^o Wie dan ⁵⁰ weet goet te doen, ende niet en doet, ⁵¹ dien is het sonde.

o Luc. 12.47.

50 D. weet wat goet ende wat quaet is: wat men behoort te doen, ende wat men behoort te laten.

51 D. die sondight swaerder als de gene die het niet en weet, ende die en kan hem geensins ontschuldighen. Siet Luc. 12.47. Ioan. 9.41. ende 15.22.