Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iiij. Capittel.

De wederpartijders van Godts volck begeeren listighlick den tempel mede te bouwen, ende gemeynen Godtsdienst te hebben, vers 1, etc. ’twelck haer afgeslagen zijnde, brengen sy door gelt, ende valsche schriftlicke aenklaghten, in ’t Hof soo veel te wege, dat het bouwen van tempel, stadt, ende mueren, verboden ende verhindert wort, tot in het tweede jaer des Koninckrijcks Darij, 4, etc.

1

DOe nu de ¹ wederpartijders van Iuda ende Benjamin hoorden, dat de kinderen der ² gevangenisse den HEERE den Godt Israëls, den tempel bouwden;

1 Siet van dese versen 7, 8, 9.

2 Hebr. vervaringe, of, vervoeringe, wechvoeringe, ballinghschap, D. die wech gevoert ende gevangen geweest waren in Babel: alsoo dickwils in ’t volgende.

2

Soo quamen sy aen tot Zerubbabel, ende tot de Hoofden der vaderen, ende seyden tot hen; ³ Laet ons met u-lieden bouwen,

3 Veynsende vrientschap, ende gemeenschap der religie, maer soeckende onder dien deckmantel het goede werck te beletten, ofte hare afgoderije in den tempel in te voeren, ofte met den reynen Godtsdienst te vermengen. Siet 2.Reg. 17.29, 30, 31, 32, 33, 34. Daerom is dit huychelsch versoeck hen afgeslagen.

[fol. 206r\De vyanden beletten den bouw des--Tempels.]

want wy sullen uwen Godt soecken, gelijck ghylieden: oock hebben wy ⁴ hem geoffert sint de dagen ^{a 5} Esar-Haddons, des Koninghs van Assur, die ons herwaerts heeft doen optrecken.

4 And. wy en hebben niet geoffert.

a 2.Reg. cap. 17. vers 29, etc.

5 Die Sanheribs sone was, ende na hem geregeert hadde, 2.Reg. 19.37.

3

Maer Zerubbabel, ende Iesua, ende de overige Hoofden der vaderen Israëls seyden tot hen; Het ⁶ betaemt niet dat ghylieden ende wy onsen Godt een Huys bouwen: maer wy ⁷ alleen sullen ’t den HEERE, den Godt Israëls, bouwen, ^b gelijck als de Koningh Cores, Koningh van Persen, ons geboden heeft.

6 Hebr. u-lieden ende ons niet: ofte, ghylieden ende wy en hebben niet, Te weten, met malkanderen te doen in dese sake.

7 Aldus kan het Hebreeusch woordeken Iachad, (dat dickwils te samen, te gelijck, met malkanderen, by een, in een, beteeckent) hier bequamelick genomen worden: gelijck, Iachid, oock eenen eenigen, eenlicken, eensamen, beteeckent. siet van gelijcken Iob 34.29. Hose. 11.7. item Psalm 33. vers 15. And. Wy [die hier] t’samen [zijn,] sullen, etc. Ofte, wy [alleen] sullen t’samen, etc.

b Ezra 1.1, 2, 3.

4

Evenwel ⁸ maeckte het ⁹ volck des lants de handen des volcks van Iuda slap, ende verstoordese in ’t bouwen;

8 D. braken den lust ende yver van Godts volck, ende maecktense flaeuw ende trager in het bouwen.

9 Als bov. 3.3.

5

Ende sy huerden tegen hen Raetslieden, om ¹⁰ haren raet te vernietigen: Alle de dagen van Cores, Koningh van Persen, tot aen ’t Koninckrijcke ¹¹ Darij, des Koninghs van Persen.

10 T.w. het goet voornemen der Ioden.

11 Hebr. Darjavesch. siet ond. op vers 24.

6

Ende onder ’t Koninckrijck van ¹² Ahasueros, in ’t begin sijns Koninckrijcks, schreven sy eene aenklage tegen de inwoonders van Iuda ende Ierusalem.

12 Hebr. Achaschverosch, anders genoemt Assuerus. Wie dese geweest zy, daer van is verscheyden gevoelen. Sommige verstaen Cambyses, den sone Cyri, andere den vermaerden Xerxes.

7

Ende in de dagen van ¹³ Arthahsasta schreef ¹⁴ Bislam, Mithredath, Tabeel, ende de ¹⁵ overige van ¹⁶ sijn geselschap, aen Arthahsasta, Koningh van Persen: Ende de schrift des briefs was op Syrisch geschreven, ende op Syrisch ¹⁷ uytgeleyt.

13 Hebr. Artachschaschtha, anders genoemt Artaxerxes, dien sommige meynen geweest te zijn Artaxerxes Longimanus, D. langhant.

14 And. in vrede, D. in tijt van vrede, stilswijgens, als de Ioden daer op niet en dachten. Of, vredelick, D. met toewenschinge van vrede aen den Koningh.

15 Chald het overige, ende soo in ’t volgende, dat is, de andere, de reste.

16 Verstaet de andere leden van den Raet, die de Koningen van Persen in dese contreijen, over de riviere Euphrates gelegen, gestelt hadden.

17 Dat is, geschreven niet alleen met Syrische letteren, maer oock met Syrische woorden, alsoo eenige dat verklaren. Syrisch, dat is, Chaldeeusch, welcke sprake de Ioden in Babylonien mede geleert hebben.

8

Rehum de ¹⁸ Cantzelier, ende Simsai de ¹⁹ Schrijver, schreven eenen brief tegen Ierusalem, aen den Koningh Arthahsasta, ²⁰ op dese maniere:

18 Chald. heere, of, meester des Raets, Dat is, President des Raets, ofte Cantzelier.

19 Ofte, Secretaris.

20 Ofte, aldus, als volght, gelijck wy sullen seggen, etc.

9

²¹ Doe Rehum de Cantzelier, ende Simsai de Schrijver, ende de overige van haer geselschap: de ²² Dinaiten, de Apharsathchiten, de Tarpeliten, de Apharsiten, de Archeviten, de Babyloniers, de Susanchiten, de Dehaviten, de Elamiten;

21 Te weten, is dit geschreven.

22 Dit zijn alle namen van verscheydene Heydensche volckeren, die de Koningh van Assyrien overgesonden hadde om in de plaetse der tien stammen Israëls te gaen woonen, uyt welcke alle een Raet des Koninghs tot sijnen dienst in dese quartieren was opgericht.

10

Ende de overige volckeren, die de groote ende vermaerde ²³ Asnappar heeft vervoert, ende doen woonen in de ²⁴ stadt van Samaria: oock de overige, aen dese zijde der ²⁵ riviere, ende ²⁶ op sulcken tijt.

23 Boven vers 2. genoemt Esarhaddon.

24 Anders, steden der Samaritanen.

25 Euphrates.

26 Of, op [dien selven] tijt. Chald. Cheheneth. Dit schijnt te wesen, de date des briefs, voor, ofte boven aen gestelt zijnde: gelijck hedensdaeghs noch vele gewoon zijn te doen: Alsoo onder vers 11. ende vers 17. in des Koninghs antwoort: ende Cap. 7. vers 12. Uyt welcke plaetsen afgenomen wort, dat Cheheneth geen naem en is van een seker volck, als sommige meynen.

11

Dit is een afschrift des briefs, die sy aen hem, aen den Koningh Arthasastha, sonden: Uwe knechten, de ²⁷ mannen aen dese zijde der riviere, ende op sulcken tijt.

27 Chald. de man, ofte, de mensche, Dat is, een yeder.

12

Den Koningh zy bekent, dat de Ioden, die van u zijn opgetogen, tot ons gekomen zijn te Ierusalem: bouwende die rebelle ende die boose stadt, waer van sy de mueren voltrecken, ende de fondamenten ²⁸ t’samen voegen.

28 Chald. eygentlick, aen malkanderen naeijen, ofte, lappen.

13

Soo zy nu den Koningh bekent, indien deselve stadt sal worden opgebouwt, ende de mueren voltrocken, dat sy den ²⁹ cijns, ³⁰ ouden impost, ende ³¹ tol niet en sullen geven, ende ³² ghy sult de ³³ inkomste der Koningen schade aenbrengen. [kolom]

29 Het Chaldeeusch woort beteeckent eygentlick mate, ende soo voort çijns, tribuyt, schattinge, ofte, schot: dien een yeder na de mate sijner goederen den Koningh moest geven, Nehem. 5.4. Siet oock onder vers 20. ende Cap. 7. vers 24.

30 Impost, die men van oudts gewoon was op allerleijen koophandel te stellen. And. hooftschattinge.

31 Op de havens, ende in het passeeren der Heere wegen, rivieren, etc. Sommige maken van dese drie soorten maer twee, ende setten het aldus over: Sy sullen den ouden schot ende tol niet geven.

32 Soo ghy (Koningh) haer voornemen niet belett. And. Sy sal, te weten, Ierusalem.

33 Of, de schatkamer.

14

Nu, om dat wy ³⁴ salaris uyt het palleys trecken, ende ons niet en betaemt des Koninghs ³⁵ oneere te sien; daerom hebben wy gesonden, ende [dit] den Koningh bekent gemaeckt,

34 Chald. ’t sout van ’t palleys hebben gesouten, ofte, met het sout, etc. Dat is, om dat wy in des Koninghs palleys zijn opgevoedt, ende onse tractementen van daer hebben, ofte, met soldije besoldet worden. Alsoo worden salaris, (dat van sout komt) item sold, maent souts ende meer andre manieren van spreken hedensdaeghs gebruyckt, om dat het sout noodigh is tot des menschen onderhoudt: gelijck ’t woort broot oock voor des menschen onderhoudt in het gemeen genomen wort.

35 Chald. eygentlick, naecktheyt, blootheyt, ontblootinge, ’twelck sommige verstaen van de beroovinge sijner middelen, uyt het voorgaende vers.

15

Op dat men soecke in het boeck der ³⁶ Chroniken uwer vaderen, soo sult ghy vinden in het boeck der Chroniken, ende ³⁷ weten dat deselve stadt eene rebelle stadt geweest is, ende den Koningen ende lantschappen schade aenbrengende, ende dat sy daer binnen afval ³⁸ gesticht hebben ³⁹ van ouden tijden af: daerom is deselve stadt verwoest.

36 Chald. der gedachtenissen.

37 D. bevinden.

38 Chald. gemaeckt. Alsoo vers 19.

39 Chald. van de dagen der eeuwigheyt. Alsoo vers 19.

16

Wy maken dan den Koningh bekent, dat, soo deselve stadt sal worden opgebouwt, ende hare mueren voltrocken, ⁴⁰ ghy daer door geen deel en sult hebben aen dese zijde der riviere.

40 D. sy sullen u alles, wat ghy aen dese zijde van Euphrates besitt, ontwenden ende afvalligh maken.

17

De Koningh sondt antwoort aen Rehum den Cantzelier, ende Simsai den Schrijver, ende d’overige van hare ⁴¹ geselschappen, die te Samaria woonden; mitsgaders d’overige aen dese zijde der riviere, [aldus:] ⁴² Vrede, ende op sulcken tijt.

41 D. collegien, ofte medegesellen.

42 Chald. Schelam ende Chehet. Vergelijckt boven vers 10. Andere nemen beyds voor namen der plaetsen, daer Rehum ende Simsai woonden.

18

De brief die ghy aen ons geschickt hebt, is duydelick voor my gelesen.

19

Ende als van my bevel ⁴³ gegeven was, hebben sy gesocht ende gevonden, dat die selve stadt haer ⁴⁴ van ouden tijden af tegen de Koningen heeft verheven, ende rebellie ende afval daer in gesticht is.

43 Chald. gestelt. Ende alsoo dickwils in ’t volgende.

44 Als bov. vers 15.

20

Oock zijnder machtige Koningen geweest over Ierusalem, die geheerscht hebben over al aen gene zijde der riviere: Ende hen is cijns, ouden impost ende tol gegeven.

21

Geeft dan nu bevel, om ⁴⁵ die selve mannen te beletten, dat die selve stadt niet opgebouwt en worde, tot dat van my bevel sal worden gegeven.

45 De Ioden.

22

Weest gewaerschouwt, [van] feyl in desen te begaen: waerom soude het verderf tot schade der Koningen aenwassen?

23

Doe, van dat de afschrift des briefs van den Koningh Arthahsasta voor Rehum, ende Simsai den Schrijver, ende hare geselschappen gelesen was, togen sy in haeste na Ierusalem tot de Ioden, ende belettedense met ⁴⁶ arm ende gewelt.

46 D. met gewapender hant.

24

Doe hieldt op het werck van den Huyse Godts, die te Ierusalem [woont,] ja het hieldt op tot in het tweede jaer des Koninckrijcks ⁴⁷ Darij, des Koninghs van Persen.

47 Door desen verstaen eenige Darium den sone Hystaspis, die na Cambyses heeft geregeert: Andere meynen, het zy Darius Nothus geweest, die geregeert heeft na Artaxerxes Longimanus, ende voor Artaxerxes Mnemon. De aendachtige leser sal van desen selfs konnen oordeelen.