Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Psalm Ciiij.

De Propheet verweckende hemselven tot den lof Godes, doet een treffelick verhael van des Heeren groote macht, hoogheyt, ende wijsheyt, blijckende soo aen de scheppinge, als aen de regeeringe, ende gestadige onderhoudinge aller dingen, beloovende dat hy deselve sal roemen al sijn leven, vervloeckende de ondanckbaerheyt der godtloosen.

1

^a LOoft den HEERE mijne ziele: O HEERE mijn Godt, ghy zijt seer groot, ghy zijt bekleet met majesteyt ende heerlickheyt.

a Psalm 103.1. ende 146.1.

2

¹ Hy bedeckt sich met het licht, als met een kleet: ^b hy reckt den hemel uyt als een gordijne.

1 Ofte, hy bekleet, of, omhanght, ofte, bewindt sich. Siet de aenteeckeninge Iob 40. op vers 5.

b Genes. 1.6. Iob 26.7.

3

Die ² sijne opperzalen soldert ³ in de wateren: ⁴ die van de wolcken sijnen wagen maeckt: ^{5 c} die op de vleugelen des wints wandelt.

2 Hier by worden verstaen de verscheydene contreijen die in de lucht, ofte in het uytspansel zijn, alwaer oock de wolcken gelijck als hangende blijven, als vers 13.

3 Ofte, met de wateren: Verstaet die wateren, die boven in de wolcken zijn, Genes. 1.7. Siet Iob 26.8.

4 Hebr. die de wolcken sijnen wagen stelt.

5 Dat is, op den wint, die snellick voort vlieght, als of hy vleugelen hadde. Siet Iesa. 19.1.

c Psalm 18.11. Iesa. 19.1. Apoc. 14.14.

4

^d Hy ⁶ maeckt sijne Engelen ⁷ geesten: sijne dienaers ⁸ tot een vlammende vyer.

d Hebr. 1.7.

6 D. hy maeckt ende gebruyckt de Engelen als boden, om allerley saken te verrichten.

7 D’Apostel Hebr. cap. 1. vers 7. op dese spreucke siende, besluyt dat de Engelen schepselen, ende dienstbare geesten zijn: ofte winden, by dewelcke de Engelen in snelligheyt mogen vergeleken worden.

8 Dat is, hy geeft haer groote sterckte om sijne oordeelen uyt te richten, alsoo dat sy voort varen ende doordringen als vyer. Hier van worden de Engelen Seraphim genoemt, Iesa. 6.2. ’t welck beteeckent brandende. Siet 2.Reg. 2. vers 11. ende 6.17.

5

Hy ^{9 e} heeft de aerde gegront op hare grontvesten: sy en sal nimmermeer noch eeuwelick niet wanckelen.

9 De Propheet wil hier seggen, dat het aerdtrijck soo vaste van den Heere gegrondet zy, als of het op eenen vasten ende stercken bodem, fondament, ofte steunsel stonde. Siet de aenteeckeninge Psalm 24. op vers 2. ende Iob 26. op vers 7.

e Iob 26.7. ende 38.4, 5, 6. Psalm 24.2. ende 78.69.

6

Ghy hadtse ¹⁰ met den afgront als een kleet ¹¹ overdeckt: de wateren stonden boven de bergen.

10 Dat is, met de diepe ende grondeloose wateren, die Godt op den eersten dagh geschapen heeft, Genes. 1.2.

11 Te weten, van den beginne der scheppinge tot aen den derden dagh, in welcken eerst het aerdtrijck drooge geworden is, Genes. 1.9, 10. De wateren hebben oock het aerdtrijck ten tijde des Suntvloets overdeckt, Genes. 7.19.

7

¹² Van u schelden vloden sy, sy haesteden haer wech ¹³ voor de stemme uwes donders:

12 Het schijnt dat hier door het schelden Godes moeten verstaen worden de stercke winden ende tempeesten. siet Psalm 18.16. And. van u schelden, Dat is, van u ernstigh bevel. Siet Iob 26. op vers 12.

13 Dat is, van uwe groote ende krachtige stemme, die als eenen donder is.

8

De ¹⁴ bergen resen op, de dalen daelden, ¹⁵ ter plaetse die ghy voor hen gegrondet hadt.

14 Ofte, sy (te weten, de wateren) resen op de bergen, ende daelden door de valleijen, na de plaetse die ghy hen [Te weten, den wateren] gegrondet hadt.

15 D. in de leeghten der aerde, Genes. 1.9, 10. Iob 38.10, 11.

9

Ghy hebt een pale gestelt, die ¹⁶ sy niet overgaen en sullen: ¹⁷ sy en sullen de aerde niet weder bedecken.

16 Te weten, de wateren. Vergelijckt met de woorden des texts Iob 26.10. ende cap. 38. versen 8, 10, 11. Psalm 148.6. Ierem. 5.22.

17 Te weten, ’t en zy, Heere, dat ghy het haer gebiedt, als in den Suntvloet geschiet is. Hebr. sy en sullen niet weder keeren om de aerde te bedecken, ofte, bedeckende de aerde.

10

Die de ¹⁸ fonteynen uytsendt door de dalen, datse tusschen de geberghten henen ¹⁹ wandelen.

18 Verst. hier door de fonteynen, de rivieren, ende de beken die haren oorspronck uyt de fonteynen nemen, als te sien is uyt de naestvolgende woorden.

19 D. loopen. Alsoo oock Psalm 105.41.

11

Sy drencken al het gedierte des velts: de woudt-ezels ²⁰ brekender haren dorst [mede.]

20 Te weten, met de wateren der fonteynen ende rivieren. And. sy lesschender haren dorst mede.

12

By deselve woont ²¹ het gevogelte des hemels, een stemme gevende van tusschen de tacken.

21 Dat is, de vogelen, die in den hemel, dat is, in de lucht, vliegen.

13

Hy ²² drenckt de bergen ²³ uyt sijne opperzalen: de ²⁴ aerde wort verzadight ²⁵ van de vrucht uwer wercken.

22 D. hy bevochtightse, Te weten, met het regenwater.

23 Dat is, uyt de wolcken, als vers 3.

24 Als of hy seyde, Het aerdtrijck wort met den regen sijnen dorst gebluscht, na dat het lange dorst geleden heeft.

25 Dat is, van den regen, den welcken Godt alleene geeft, Ierem. cap. 10. vers 13. ende cap. 14. vers 22. Ofte, van den regen, die uyt uwe wercken, O Heere, D. uyt de wolcken, gelijck als een vrucht voort komt. Van den regen wascht het koorn ende gras, item, alle kruyden ende boomvruchten. Vergelijckt hier mede Iob cap. 38. versen 26, 27, 28. Deuter. cap. 11. versen 14, 15.

14

Hy doet ²⁶ het gras uytspruyten voor de beesten, ende ²⁷ het kruyt tot dienst des menschen, doende ²⁸ ’t broot uyt de aerde voort komen,

26 Siet de aenteeckeninge 1.Reg. cap. 18. vers 5.

27 Te weten, allerley kruyt, tot spijse, ende tot medicjine.

28 Te weten, het koorn, daer ’t broot van gemaeckt wort, als Iob 28.5. Eccles. 11.1. Iesa. 28.28. ende 30.23. het woort broot beteeckent hier, als op vele andere plaetsen, allerley spijse.

15

Ende ²⁹ den wijn, die ’t herte des menschen ³⁰ verheught, doende het aengesichte blincken ³¹ van olie: ende ³² het broot, dat het herte des menschen ³³ sterckt.[kolom]

29 Te weten, doet hy voort komen. Den wijn, Dat is, den wijnstock, daer de druyven vol wijns aen wassen.

30 Siet Iudic. 9.9, 13. Psalm 23.5.

31 Het was eertijts seer gebruyckelick in het Ioodsche lant, dat de menschen haer lichaem, insonderheyt het hooft ende het aengesichte met olie bestreken, om het selve te verfrisschen, Psalm 23. vers 5.

32 Dat is, het koorn, daer men ’t broot van maeckt.

33 Of, ondersteunt, onderstutt. Siet 1.Reg. 13. op vers 7.

16

³⁴ De boomen des HEEREN ³⁵ worden verzadight, ³⁶ de cederboomen van Libanon, die hy geplant heeft.

34 Dat is, de seer hooge boomen. siet de aenteeckeninge boven Psalm 80. op vers 11. ofte, die sonder menschen arbeyt, alleen door Godts regeeringe, worden opgebracht.

35 Te weten, van den regen. Als of hy seyde, Hoe groot, ende hoe hooge dat de boomen zijn, soo krijgen sy voedsels of laefsels genoegh van den regen, om te groeijen ende te wassen.

36 Dese boomen wassen seer hooge ende groot, insonderheyt op den bergh Libanon.

17

Alwaer ³⁷ de vogelkens nestelen: Des ³⁸ oyevaers huys zijn ³⁹ de denneboomen.

37 Siet Genes. 7. vers 14. ende Levit. cap. 14. vers 7.

38 Siet Lev. 11. op vers 19.

39 Siet 1.Reg. 5. vers 8.

18

De hooge bergen zijn voor de steenbocken: ⁴⁰ De steenrotzen zijn een vertreck ⁴¹ voor de konijnen.

40 Te weten, de gaten en kloven die in ende tusschen de rotzachtige geberghten zijn.

41 Siet Prov. 30. versen 24, 26.

19

Hy heeft de mane gemaeckt ⁴² tot de gesette tijden: de sonne ⁴³ weet haren ondergangh.

42 Siet Genes. 1. vers 14.

43 Namel. waer, ende wanneer sy tot alle tijden des jaers sal onder gaen. Hebr. haren ingangh, Te weten, wanneer sy in hare slaepkamer sal gaen. siet Iob 38. vers 12. Psalm 19. vers 6.

20

Ghy ⁴⁴ beschickt de duysternisse, ende het wort nacht, in ⁴⁵ den welcken al het gedierte des woudts ⁴⁶ uyttreedt,

44 Te weten, door den ondergangh der sonne.

45 T.w. nacht.

46 Te weten, elck uyt sijn hol, ofte schuylplaetse.

21

^{47 f} De jonge leeuwen, ⁴⁸ briesschende om eenen roof, ende om hare spijse van Godt te soecken.

47 Te weten, kruypen uyt hare holen.

f Iob 39.1, 2. Iesa. 31.4.

48 Hy wil seggen, dat het briesschen der leeuwen is als haer gebedt, daer mede sy van Godt nootdruft des levens versoecken.

22

De sonne opgaende, ⁴⁹ maken sy sich wech, ende liggen neder in hare ⁵⁰ holen.

49 T.w. na hare holen. Hebr. sy vergaderen sich.

50 Hebr. wooningen.

23

De mensche gaet [dan] uyt tot sijn werck, ende na sijnen ⁵¹ arbeyt tot den avont toe.

51 Of, ackerwerck, of, lantbouwerije.

24

⁵² Hoe groot zijn uwe wercken, O HEERE? Ghy hebtse alle met wijsheyt gemaeckt, het aerdtrijck is vol van ⁵³ uwe goederen.

52 Of, hoe vele.

53 Dat is, van rijckommen, die u eygentlick toebehooren.

25

Dese zee, die groot ende ⁵⁴ wijt van ruymte is; daer in is het wriemelende gedierte, ende dat sonder getal, kleyne gedierten met groote.

54 Hebr. wijt aen beyden handen, Dat is, aen beyde zijnde breet ende ruym, als Genes. 34.21. Nehem. 7.4.

26

Daer wandelen de schepen, [ende] de ⁵⁵ Leviathan, dien ghy geformeert hebt, ⁵⁶ om daer inne te spelen.

55 Siet Psalm 74. vers 14. dit zeemonster wort wijtluchtigh beschreven, Iob 40.20.

56 Even als de Behemoth, ende andere beesten op de bergen spelen, Iob cap. 40. vers 15.

27

⁵⁷ Sy alle ^g wachten op u, dat ghy [hen] ⁵⁸ hare spijse geeft ⁵⁹ te sijner tijt.

57 Te weten, alle die dieren van dewelcke boven gesproken is.

g Psalm 145. vers 15.

58 Dat is, de spijse die ghy haer verordineert hebt.

59 Dat is, ter bequamer tijt.

28

Geeft ghyse hen, sy vergaderense: doet ghy uwe hant open, sy worden met ⁶⁰ goet verzadight.

60 Siet Iob cap. 21. op vers 13.

29

^{61 h} Verberght ghy u aengesichte, sy worden verschrickt: ⁶² neemt ghy haren ⁶³ adem wech, ⁶⁴ sy sterven, ende sy keeren weder ⁶⁵ tot haren stof.

61 Dat is, als ghy hen uwen zegen ontreckt.

h Psalm 30.8.

62 Hebr. vergadert ghy haren adem.

63 Hebr. Geest.

64 Ofte, sy gaen uyt, ofte, sy geven den geest op, ofte, sy ademen uyt.

65 Dat is, tot het gene daer sy van gemaeckt zijn.

30

Sendt ghy ⁶⁶ uwen Geest uyt, soo wordense geschapen, ende ⁶⁷ ghy vernieuwt het gelaet des aerdtrijcks.

66 Verstaet dit van den Heyligen Geest, door den welcken aenvanckelick alle dingen geschapen zijn, nu noch onderhouden ende vernieuwt worden, als Iob 33. vers 4. Psalm 33.6.

67 Te weten, nieuwe schepselen voortbrengende in plaetse van de verstorvene ende verdorvene, Eccles. 1.4.

31

De heerlickheyt des HEEREN zy tot in der eeuwigheyt: de HEERE ⁶⁸ verblijde sich in sijne wercken.

68 Dat is, dat hy een goet behagen in sijne wercken hebbe, om deselve te onderhouden, ende niet te verderven: hier van is het contrarie, dat de Heere geseyt wort berouw te hebben dat hy den mensche, ofte andere wercken geschapen heeft, ende deselve te willen verderven.

32

Als hy de aerde aenschouwt, soo ⁶⁹ beeft sy: als hy de bergen aenroert, soo ⁷⁰ roocken sy.

69 Te weten, voor sijne groote heerlickheyt ende majesteyt. Siet Exod. 19.18.

70 Dit is een teecken van schrick ende verveernisse, als Psalm 144. vers 5.

33

ⁱ Ick sal den HEERE singen in mijn leven: ick sal mijnen Godt psalmsingen, terwijle ick noch ben.

i Psalm 63.5. ende 146.2.

34

⁷¹ Mijne overdenckinge van hem, sal soete zijn: ick sal my in den HEERE verblijden.

71 Ofte, mijne aendachtige reden.

35

⁷² De sondaers sullen van der aerde verdaen worden, ende de godtloose en sullen niet meer zijn. Looft den HEERE, mijn ziele: ⁷³ Halelu-Iah.

72 Anders, O dat de sondaers van der aerden verdaen wierden, etc. Te weten, die haer over geven tot sondigen, als Psalm 1. vers 1. Ioan. cap. 9. vers 31. ende ondanckbaer zijnde, den Heere niet en eeren in het gebruyck sijner schepselen, van dewelcke in desen Psalm, tot Godes lof, gesproken is.

73 Dat is, looft den Heere. Het Hebreeusch woort Halelujah, heeft de Christelicke Kercke van de Ioodsche Kercke behouden, dienende om malkanderen te verwecken tot lof Godes in de heylige vergaderingen. Siet Apoc. 19.1, 3.

[fol. 265v]