Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het iij. Capittel.

Sware ende menigerley dreygingen ende straffen, die de Ioden souden over komen, soo ’t gemeyne volck, als den Regenten, van wegen hare menighvuldige sonden, vers 1, etc. Maer de rechtveerdige worden getroost, 10. Insonderheyt worden de vrouwspersoonen grootelicks gedreyght, van wegen haren pracht ende hoovaerdije, 16.

1

WAnt siet, de Heere HEERE der heyrscharen sal van Ierusalem, ende van Iuda wech nemen den ¹ stock, ende den staf, allen ² stock des broots, ende allen stock des waters.

1 D. al ’t gene daer men sich op verlaet, ’t zy kleyn of groot, aensienlick of slecht. And. den steunenden [man] ende de steunende [vrouwe.]

2 D. al de voedsame kracht des broots, alsoo dat sy niet en sullen verzadigt worden, of sy schoon veel broots eten, ende veel waters drincken. Dese straffe dreyght oock Godt den overtrederen sijner wetten, Lev. 23.26. siet de aent. aldaer: ende siet daer van een exempel Hag. 1.6.

2

Den heldt, ende den krijghsman, den Richter, ende den Propheet, ende den ³ waersegger, ende ⁴ den ouden:

3 D. verresienden, voorsinnigen, voorsichtigen, die een sake van verre siet komen, ofte voorsiet eer sy geschiet. siet Prov. 16.10.

4 T.w. niet alleen oudt van jaren, maer oock wel ervaren, wijs, kloeck in de regeeringe, het zy der Kercke, ofte der Republijcke.

3

Den Oversten van vijftigh, ende ⁵ den aensienlicken, ende den ⁶ Raetsman, ende den ⁷ wijsen onder de werckmeesters, ende ⁸ dien die kloeck ter tale is.

5 Hebr. den verhevenen van aengesichte, D. den aensienlicken, of die in authoriteyt is.

6 And. Raetgever.

7 Of, konstigen, ervarenen.

8 Die wel ter tale is, of verstandigh in redeninge, een welsprekende man.

4

Ende ick sal ⁹ jongelingen stellen [tot] hare Vorsten, ende ¹⁰ kinderen sullen over haer heerschen.

9 T.w. jongh van jaren, of, jongh in verstant, of in beyden. siet Eccl. 10. vers 16.

10 And. kinderachtige lieden.

5

Ende het volck sal ¹¹ gedrongen worden; d’een sal zijn tegen d’ander, ende een yegelick tegen sijnen naesten: de jongelingh sal ¹² stout zijn tegen den ouden, ¹³ de verachte tegen den eerlicken.[kolom]

11 Of, hart gedeven vvorden, T.w. tot betalinge, ofte, tot swaren dienst ende arbeyt.

12 Of, trots, moedigh.

13 D. slechte, ongeachte onder den volcke.

6

Wanneer yemant ¹⁴ sijnen broeder ¹⁵ [uyt] den huyse sijnes vaders, sal aengrijpen, [seggende,] ¹⁶ Ghy hebt een kleet, weest ons Overste, laet doch ¹⁷ desen aenstoot ¹⁸ onder uwe hant wesen:

14 D. sijnen bloetverwant.

15 D. die van sijnes vaders huys, ofte geslachte is.

16 D. ghy zijt welhebbende, ofte, ghy hebt middelen om te leven: ghy zijt een van de aensienlickste onder ons: gemeynlick openbaert sich de rijckdom in de kleederen.

17 Of, dit verderf, of, ruïne, of, ondergangh. De sin is, Neemt doch de vervallene sake van onsen staet by der hant, ende helptse onderstutten, soo veel het u mogelick ende doenlick is. And. doch laet uwe hant onder dese ruïne zijn. Een maniere van spreken genomen van een vallende huys.

18 D. onder u beleyt.

7

[Soo] sal hy ¹⁹ in dien dage [sijne hant] ²⁰ opheffen, seggende, Ick en kan geen ²¹ heelmeester wesen, daer ²² en is oock geen broot, noch geen kleet in mijnen huyse: en sett my niet tot een Overste des volcks.

19 D. stracks, sonder hem lange te beraden.

20 T.w. na den Hemel, D. hy sal sweeren. siet Genes. c. 14. vers 22. And. hy sal [sijne stemme] opheffen.

21 Hebr. verbinder, T.w. uwer wonden, of, geen chirurgijn, wondemeester, ofte, medicijnmeester zijn. Als of hy seyde, De saken zijn in onsen staet te seer verloopen, de wonde onser republijcke is te seer vervuylt, Ick en sal het vervallene werck niet kunnen redden. In somma, de Propheet wil seggen, dat het soo elendelick met de Ioden soude gestelt wesen, dat onaengesien een yeder geern groot is, nochtans niemant het regiment soude willen aennemen, of’t hem schoon wierde gepresenteert. Siet oock Iob 34. op vers 17.

22 Als of hy seyde, Ick ben soo arm, dat ick my selven, ende de mijne van nootdruft niet en kan versorgen, veel weyniger kan ick dan u-lieden helpen.

8

Want Ierusalem ²³ heeft aengestooten, ende Iuda is gevallen, dewijle hare tonge ende handelingen tegen den HEERE zijn, om de oogen sijner heerlickheyt te verbitteren.

23 D. het sal gewisselick op een korts vallen.

9

²⁴ Het gelaet hares aengesichts getuyght tegens haer, ende hare sonden ²⁵ spreken sy vry uyt, ²⁶ gelijck Sodom, sy en verbergense niet: wee haer-lieder ziele, want ²⁷ sy doen haer selven quaet.

24 D. men kan het uyt hares aengesichts gelaet speuren, dat sy boose onbeschaemde menschen zijn. And. de hardigheyt hares aengesichts, in welcke beteeckeninge het Hebreeusch woort oock genomen wort, Iob 19. vers 3.

25 D. roemen sy. Hebr. verkondigen sy.

26 Dat is, gelijck de inwoonders van Sodom. Siet Genes. 13.13. ende 18.20. ende 19.5.

27 T.w. met Godt den Heere door hare sonden tot straffe te verwecken. Siet van het Hebreeusch woort gamal, Psalm 13. op vers 6.

10

Segget den rechtveerdigen, ²⁸ dat het [hem] wel gaen sal: dat sy de vrucht harer wercken sullen ²⁹ eten.

28 Siet van sulck gebruyck des Hebr. woorts Tob. Ierem. cap. 22. versen 15, 16.

29 D. genieten, D. Godt de Heere sal uyt genade hare Godtsaligheyt beloonen. Siet. Prov. cap. 1. de aent. op vers 31.

11

Wee den godtloosen, ³⁰ het sal [hem] qualick gaen: ³¹ want de vergeldinge sijner handen sal hem geschieden.

30 In ’t Hebreeusch staet alleen het woort quaet, of, boos, And. als hy boos is, D. als hy boos blijft.

31 D. hem sal wedervaren ofte overkomen even het selve dat hy anderen gedaen heeft: hy sal gestraft worden om sijner boosdaden wille.

12

De ³² drijvers mijns volcks zijn ³³ kinders, ende ³⁴ wijven heerschen over het selve: O mijn volck, die ³⁵ u leyden verleyden [u,] ende den wegh uwer paden ³⁶ slocken sy in.

32 D. strenge regeerders, ofte onderdruckers.

33 D. onervaren, hare lusten volgende, als de kinders.

34 D. verwijfde mannen, die geen couragie en hebben.

35 Of, uwe Leyders, D. uwe Leeraers ende Regeerders. And. Die u gelucksaligh achten, of roemen: Verstaende sulcke predikers, die de lieden kussens onder den elleboge leggen, roepende, Het en heeft geen noot.

36 D. den wegh, dien ghy behoort te wandelen, verderven sy, gelijck als die yets verslint ende inslockt: ofte, sy bedecken ende verduysteren den wegh, gelijck ’t ingeslockte verborgen ende als ingewonden is. Vergl. Num. 4.20. ofte, sy varender heel lichtelick over henen. Vergel. Iob 39.27. met de aenteeck.

13

De HEERE stelt sich ³⁷ om te pleyten, ende hy staet om ³⁸ de volckeren te richten.

37 D. om in het recht te treden, als Ies. 1.18.

38 T.w. het volck van Israël, ’t welck groot is, ende veel in getale, als Actor. 4.27.

14

De HEERE komt ten gerichte tegen ³⁹ de Oudtste sijnes volcks, ende des selfs Vorsten, want ghylieden hebt ⁴⁰ desen wijngaert ⁴¹ verteert: de roof des elendigen is in uwe huysen.

39 D. de Richters, Regeerders, Magistraten, diemen uyt oude bedaeghde mannen pleeght te kiesen. Dese sal de Heere voor het recht stellen, om dat sy sijn volck door ongerechtigheyt onderdruckt hebben.

40 D. de Gemeynte Godes, ofte ’t volck Godes, dat u toebetrouwt was. siet Ies. 5.1. Matth. 21.33.

41 Hebr. verbrant, of, met den vyere verslonden. siet Num. 24.22. De sin is, In plaetse van mijnen wijngaert te bouwen, ende my goede vruchten daer van te brengen, soo maeckt ghy den selven te schande.

15

⁴² Wat is u-lieden, dat ghy mijn volck verbrijselt, ende ⁴³ de aengesichten der elendigen ⁴⁴ vermaelt? spreeckt de Heere HEERE der heyrscharen.

42 D. wat recht of reden hebt ghylieden daer toe? dat ghy, etc.

43 D. de persoonen.

44 D. gantsch wreedelick ende onmenschelick tracteert, ofte mishandelt. And. als in eenen vysel stootet, ofte, met krabben ende vuyligheyt schendet.

16

Voorder seyt de HEERE, Daerom dat de ⁴⁵ dochteren Zions ⁴⁶ haer verheffen, ende gaen ⁴⁷ met uytgestreckten halse, ende ⁴⁸ loncken met de oogen: ⁴⁹ al gaende ende trippelende daer henen treden, ende als of hare voeten ⁵⁰ gebonden waren.

45 D. de vrouwen, ende jonge dochters te Ierusalem, dewelcke hier gedreyght worden van wegen hare hoovaerdije.

46 Den kop om hooge steken uyt hoovaerdije.

47 Hebr. uytgestreckt van halse, ofte, van kele.

48 Hebr. bedriegende met de oogen, ofte, lonckende met de oogen, D. met de oogen hare loosheyt te kennen gevende.

49 And. sy gaen al trippelen, als of sy kleyne kinders waren, makende kleyne treden.

50 Ofte, geboeyt. And. Ia aen hare voeten dragen sy boeykens. And. makende een geluyt, of geril met hare voeten, als of’er schellekens aen waren. Andere nemen het aldus, Sy gaen half dansende, houdende sekeren pas ofte mate in haren tret. Maer de meeste ende voornaemste verstaen het van kostelicke boeykens, of vercierselen aen de voeten, hebbende het fatsoen van boeykens.

17

Soo sal de Heere den schedel der dochteren Zions ⁵¹ schurfdigh maken:

51 Of, schurft. And. kael. Op de schurftheyt volght gemeynelick kaelheyt, ofte uytvallinge des hayrs. Andere verstaen het aldus, Dat sy in der vyanden hant ende gewelt vervallen souden, die hen het hayr kael af scheeren souden, gelijckmen de slaven ende lijf-eygene pleeght te doen.

[fol. 2v]

ende ⁵² de HEERE sal hare schaemte ontblooten.

52 D. de Heere salse laten berooven van hare kleederen, alsoo datse sullen moeten naeckt gaen, ende niet soo veel hebben en sullen, datse hare schaemte bedecken kunnen.

18

Ten selven dage sal de Heere wech nemen ⁵³ den cieraet der koussebanden, ende ⁵⁴ de netkens, ende ⁵⁵ de maenkens.

53 Wat het 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24 verskens aengaet, die worden seer verscheydentlick overgesett: De hoovaerdige proncksters hebben oock in die tyden al veel ander proncksel gehadt, als heden ten dage onse jonghvrouwen hebben, soo dat vele van die namen ons onbekent zijn, vele der selver den name mede brengende uyt dat lant daerse eerst zijn bedacht geweest. Sy zijn hier gesett soo na alsmense heeft kunnen treffen. Door çieraet der koussebanden, hebben andere, de netwercken, ofte, betralijde kleederen, die doorschijnigh gebreyt, of gepijckeert waren, ’twelck eenige noemen vensteren der oneerbaerheyt.

54 Ofte, sluijeren, of, schakelwerck, als daer zijn de fijn gebreyde netkens, dunnedoeck, ende allerley gebreytsel, of geweefsel, dat doorluchtigh is.

55 Dit was een cieraet als maenkens. Siet Iudic. c. 8. op vers 21. heden ten dage dragen oock eenige in de oorlapkens kleyne maenkens van gout, silver, of eenigh gesteente, of peerlen.

19

⁵⁶ De rieckdooskens, ende de kleyne ketenkens, ende ⁵⁷ de glinserende kleedingen.

56 Verstaet hier de goudene of silveren dooskens, daer muscus, of andere welrieckende specerijen in waren, die de jonghvrouwen aen den hals, of op de borsten, of tusschen deselve droegen. And. halsketenkens, of yet diergelijcks.

57 D. de kleederen bezaeyt met dunne goudene of silvere schubbekens of flitteren, die eenen glantz gaven alsser de Sonne op scheen, als of het glinserende sterrekens geweest waren. And. flitterende, ofte, bevende loverkens.

20

⁵⁸ De hooftkrooninge, ende de ⁵⁹ armvercierselen, ende de ⁶⁰ bintselen, ende ⁶¹ de reuckballekens, ende de oorringen.

58 Siet Ezech. 24. op vers 17. ende c. 44. op vers 18.

59 Siet 2.Sam. 1.10.

60 Of, hooftsnoeren. Siet Ier. 2. op vers 32.

61 Hebr. huyskens der ziele, of, des adems, aldus worden de reuckballekens genoemt, om dat sy het herte verquicken, ende den adem verstercken.

21

De ringen, ende ⁶² de voorhooft-cierselen.

62 Dit waren eenige vercierselen, die op het voorhooft tot op den neuse hingen. Genes. 24.22.

22

⁶³ De wissel-kleederen, ende ⁶⁴ de mantelkens, ende de hoedekens, ende ⁶⁵ de buydels.

63 Als Iudic. 14.12.

64 Hebr. de overdecksels. Het mogen wel groote floersen geweest zijn, die nu op ’t Frans genoemt worden la grand voile.

65 Als 2.Reg. 5.23. And. naelden, of, spellen, T.w. van gout of silver, diergelijcke nu oock eenige jonge dochters in’t hayr dragen.

23

De spiegels, ende de fijne linnen decksels, ende ⁶⁶ de hulledoecken, ende ⁶⁷ de sluijers.

66 Ofte, tophuyven.

67 And. kedelen, of fijne, dunne, ende lichte kleedingen, diemen in Iudaea, ende de omliggende heete landen droegh.

24

Ende het sal geschieden, datter voor ⁶⁸ specerije, ⁶⁹ stanck sal zijn, ende ⁷⁰ lossigheyt voor eenen gordel, ende kaelheyt in plaetse van ⁷¹ hayrvlechten, ende omgordinge eenes sacks in plaetse van eenen ⁷² wijden rock: ende ⁷³ verbrandinge in plaetse van schoonheyt.

68 D. is goeden reuck.

69 Ofte, uytteeringe, verrottinge, als onder 5.24.

70 Als wanneer de vrouwen ontregen zijn.

71 Ofte, gefrizeert hayr, ofte, effen gekamt hayr, ofte, net geleyt hayr.

72 Ofte, vlieger.

73 Verstaet de verbrandinge of vervellinge des aengesichts, veroorsaeckt door de hitte der Sonne.

25

⁷⁴ Uwe mannen sullen door het sweert vallen, ende ⁷⁵ uwe helden in den strijdt.

74 O Ierusalem, of Zion.

75 Hebr. uwe sterckte, alsoo seggen wy, den adel des lants, voor, de edele des lants.

26

Ende ⁷⁶ hare ⁷⁷ poorten sullen treuren, ende leet dragen, ende sy sal ⁷⁸ ledigh gemaeckt zijnde ⁷⁹ op de aerde sitten.

76 T.w. Ierusalems, of Zions.

77 D. Raethuysen, openbare Richthuysen, want de Raetspersoonen souden omgekomen zijn.

78 T.w. van inwoonders, goederen ende huysraet. siet mede van het Hebreeusch woort Prov. cap. 14. op vers 4.

79 Gelijck bedroefde, mismoedige, of verslagene menschen plegen te doen. siet Iob 1.20.