Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xlix. Capittel.

Prophetie tegen de Ammoniten, vers 1, etc. Edomiten, 7. Damascus ende de Syriers, 23. Kedar ende Hazor, 28. ende tegen Elam, met eene bygevoeghde belofte, 34.

1

¹ TEgen de kinderen Ammons, seyt de HEERE alsoo; Heeft dan Israël geene ² kinderen? en heeft hy geenen erfgenaem? waerom is dan ³ Malcam erfgenaem van ^{4 a} Gad? ende [waerom] woont ⁵ sijn volck in ⁶ des selven steden?

1 Vergel. Ezech. 21. vers 28. ende 25.2. Amos cap. 1. vers 13. Zephan. 2.8, 9.

2 Dat Ammon dus sijn lant besitt, als of hy erfgenaem daer van ware? wil de Heere seggen.

3 Ofte, haerlieder Melech, verstaet der Ammoniten afgodt, anders genoemt Milcom ende Molech, Levit. 18.21. ende 1.Reg. 11. versen 5, 7. siet aldaer, ende vergel. boven c. 48. op vers 7. ende ond. vers 3. en Iudic. c. 11. vers 24. Sommige setten het over, haer Koningh, T.w. der Ammoniten: dat men oock van den afgodt kan verstaen, wantse hare afgoden hare Koningen noemden. Vergel. Ezech. 43.7. Amos 5.26. met de aenteeck.

4 D. het lant, dat den stamme Gads van Godt door Mose was toegedeylt ende in gegeven. Siet Numer. 32.33, 34. Deut. 3. versen 12, 16. Vergel. de maniere van spreken met Iud. 11. versen 23, 24. ende hier in ’t volgende vers.

a Amos 1.13.

5 Des afgodts Malcoms. Vergel. bov. cap. 48. vers 46.

6 N. Gads steden: gelijck als de Moabiten de reste hadden in genomen. Siet bov. 48. op vers 21.

2

Daerom siet, de dagen komen, spreeckt de HEERE, dat ick over ^{b 7} Rabba der kinderen Ammons, een ⁸ krijghsgeschrey sal doen hooren, ende sy sal tot eenen ⁹ woesten hoop worden, ende hare ¹⁰ onderhoorige plaetsen sullen met vyer aengesteken worden: ende Israël sal ¹¹ erven de gene die hem ge-erft hadden, seyt de HEERE.

b Amos 1.14.

7 Der Ammoniten hooftstadt. Siet 2.Sam. c. 11. vers 1. ende 12.29, 30, 31. item Amos 1.14.

8 Verstaet een veltgeschrey van krijghs-lieden, of, een trompetten of basuynen geklanck.

9 Hebr. hoop der verwoestinge, D. Rabba sal over hoop liggen, als een steenhoop. Vergel. Deut. 13. vers 16.

10 Hebr. dochteren, D. de kleyne steden ende dorpen die onder haer gehooren ofte sorteeren. siet 2.Reg. 19. op vers 21.

11 Siet op het voorgaende vers. Maer dewijle men nergens leest, dat de tien wechgevoerde stammen weder in haer tijdelick besit gebracht zijn (hoewel eenige particuliere van deselve stammen met Iuda zijn weder gekeert) moet dit geestelick verstaen worden, alsoo, dat Godt wel voor eerst het recht der erffenisse, dat hy sijnen volcke selfs gegeven hadde, tegen de Ammoniten, als onrechtveerdige besitters, heeft uytgevoert, deselve uyt sijns volcks lant verdrijvende, ende Israël daer door voor den rechten erfgenaem van dien verklarende: maer daer na sijn rechte Israël tot haer volkomen besit gebracht, in haren hoofde, den Messia, wiens Koninckrijcke hy alle volcken heeft onderworpen, ende sijne geloovige hem tot broeders ende mede-erfgenamen gegeven. Siet Psalm 2.8. Rom. 8.17. etc. ende Apocal. 11.15. ende vergelijckt Iesa. 11.14. Ezech. 25.14. met de aenteeckeningh.

3

Huylt O ¹² Hesbon, want ¹³ Ai is verstoort; Krijtet ghy ¹⁴ dochteren van Rabba, gordet ¹⁵ sacken aen, ^c drijvet misbaer, ende loopet om by de ¹⁶ tuynen: want ¹⁷ Malcam sal wandelen in gevangenisse, sijne ^d Priesteren ende sijne Vorsten te samen.

12 Als eene naburige stadt, die Gad oock toebehoorde, Ios. 21.39.

13 Een ander Ai, als Iosu. cap. 7.

14 Daer door kan men hier verstaen de vrouwen ende jonge dochteren te Rabba woonende. Vergel. Luce 23.28.

15 Siet Genes. 37. op vers 34.

c Iesa. 32.12. Ierem. 4.8. ende 6.26.

16 Ofte, heyningh-mueren: gelijck verbaesde ende benauwde menschen, niet wetende waer ghy schuylen, ofte henen vluchten sult.

17 Siet gelijcke maniere van spreken van Camos der Moabiten afgodt, bov. 48.7. ende Amos cap. 1. op vers 15.

d Ierem. 48.7.

4

Wat roemt ghy op [uwe] ¹⁸ dalen? u ¹⁹ dal is wech gevloten, ghy ²⁰ afkeerige dochter; die op hare ^{e 21} schatten vertrouwt, [seggende] ^{f 22} Wie soude tegen my komen?

18 Ofte, diepten, diepe plaetsen, daer in ghy meent besloten ende versekert te zijn.

19 D. uwe leeghten, valleijen, ende diepten en strecken u niet voor valleijen, dat ghy u daer in soudt konnen bergen, ofte, al het gewas der dalen is soo licht als water vervloten: ofte, de inwoonders der valleijen zijn als water verloopen. Dal noch bergh en kan u niet helpen, wil Godt seggen.

20 Siet Amos 1.13. ende Zephan. 2.8. sy waren wel van Lots afkomste, (daerom hadse Godt oock eertijts verschoont) maer daer na zijnse seer bittere vyanden van Godts volck geworden, ende als soodanige scherp gestraft

e Ier. 48.7.

21 And. verborgene, verholene plaetsen.

f Ierem. 21.13.

22 D. wie soude soo stout ofte machtigh zijn, dat hy my soude derven aentasten. Vergel. bov. 21.13.

5

Siet ick sal vreese over u brengen, spreeckt de Heere HEERE der heyrscharen, van alle ²³ die rontom u zijn: ende ghylieden sult, een yegelick ²⁴ voor sich henen, uytgedreven worden, ende niemant en sal den omdoolenden ²⁵ vergaderen.

23 Ofte, van alle plaetsen rontom u.

24 Hebr. voor sijn aengesichte, D. voor sich henen, in ’t wilde, waer hy slechts kan henen vluchten.

25 D. sich sijner ontfermen, dat hy hem op ofte inneme ende herberge.

6

Maer daer na sal ick de gevangenisse der kinderen Ammons ²⁶ wenden, spreeckt de HEERE.

26 Als bov. 48.47. ende ond. vers 39.

7

Tegen ²⁷ Edom, seyt de HEERE der heyrscharen alsoo; ^{g 28} Is’er dan geene wijsheyt meer te ²⁹ Theman? Is den raet vergaen van de ³⁰ verstandige? Is haerlieder wijsheyt ³¹ onnut geworden?

27 D. nakomelingen van Esau.

g Obad. vers 8.

28 Vergel. Obad. versen 8, 9.

29 Theman ende Dedan waren twee steden der Edomiten, op bergen gelegen, aen’t oost-eynde van Esaus geberghte, achter ’t zuyd-eynde van de doode-zee, na uytwijsen van eenige kaerten. Theman was Esaus soons sone, uyt Eliphaz, waer van dese stadt sonder twijffel den naem heeft. Siet Genes. 36.10, 11.

30 And. [hare] kinderen.

31 ’t Hebr. woort beteeckent gemeenlick overtolligh, overigh ende geyl worden; ende hier voorts, onnut, vergeefs, ydel, ofte, ondienstigh worden.

8

Vliedet, wendet u, ³² woonet in diepe [plaetsen,] ghy inwoonders van ^{h 33} Dedan: want ick ³⁴ hebbe Esaus ³⁵ verderf over hem gebracht, den tijt ³⁶ [dat] ick hem besocht hebbe.

32 Hebr. verdiepet u om te woonen, of, met woonen, of, blijven. verstaet om u te bergen. alsoo ond. vers 30.

h Ier. 25.23.

33 Siet op ’t voorgaende vers van eene contreije in Arabien, alsoo genoemt. Siet boven 25.23. ende Genes. 25.3. Het kan zijn, dat beyde, de stadt in Edom, ende het lant in’ Arabien, eenen oorspronck hebben, om datse niet verre van malkanderen gelegen waren. Vergel. bov. 25. op vers 23.

34 D. ick sal ’t sekerlick doen.

35 Of, ondergangh.

36 D. den tijt sijner besoeckinge, als Godt elders spreeckt, D. sijner straffe. Siet Genes. 21. op vers 1.

9

ⁱ Soo daer ³⁷ wijnlesers tot u gekomen

i Obad. vers 5.

37 Of, druyvensnijders.

[fol. 57r]

waren, en souden sy niet eene nalesinge hebben over gelaten? Soo daer dieven by nacht [gekomen waren,] en souden sy [niet] ³⁸ verdorven hebben ³⁹ soo veel hen genoegh ware?

38 D. u ontnomen ofte gestolen hebben, (vergel. Obad. vers 5.) ’t welcke gemeenlick met verderven ende rampaneeren van huys ofte goet geschiet.

39 Hebr. haerlieder genoeghsaemheyt, latende wat over (wil de Heere seggen) ofte, niet meer nemende als sy bequamelick konden wech brengen, ofte mede dragen: maer ick sal anders met hem handelen, hem bloot ende kael makende, dat hy niets over en hebbe, gelijck in het volgende verklaert wort.

10

Maer ick hebbe Esau ontbloot, ick hebbe sijne verborgene plaetsen ontdeckt, dat hy sich niet en sal konnen versteken: sijn zaet is verstoort, oock sijne broeders, ende sijne naburen, ende ⁴⁰ hy en is’er niet [meer.]

40 Sommige hechten dese woorden aen het volgende vers, met eenige byvoeginge, aldus: Hy en is’er niet [die segge:] Dan is den sin van het volgende klaer: te weten, datter niemant sal zijn, die sich sijner weesen ofte weduwen sal ontfermen. Andere verstaen, dat Godt met de volgende woorden, Esau spottender wijse aenspreeckt, als of hy seyde: Ghy en behoeft niet te dencken, dat uwe weesen ende weduwen by my gunste sullen vinden: laet ghyse na, ick sal mijne oordeelen voorts vervolgen over u zaet, ende alles wat’er van u soude mogen over blijven.

11

Laet uwe weesen achter, ende ick salse in het leven behouden: ende laet uwe weduwen op my vertrouwen.

12

Want soo seyt de HEERE; Siet, de gene, welcker ⁴¹ oordeel het niet en is den ⁴² beker te drincken, sullen ⁴³ gantschelick drincken; ende soudt ghy ⁴⁴ eenighsins onschuldigh gehouden worden? ghy en sult niet onschuldigh worden gehouden, maer ghy sult ⁴⁵ gantschelick drincken.

41 D. die ’t soo niet verdient en hebben, als ghy: T.w. de vrome onder mijn eygen volck. Vergel. bov. 25.29. ende siet Deut. 19. op vers 6.

42 Mijns toorns.

43 Hebr. drinckende drincken, D. sullen het niet ontgaen, sy sullen moeten gestraft worden.

44 Hebr. onschuldigh zijnde, ofte, gehouden vvordende, onschuldigh vvorden gehouden, D. eenighsins ongestraft blijven. siet 1.Reg. 2. op vers 9. ende boven cap. 25. op vers 29.

45 Hebr. drinckende drincken.

13

Want ick hebbe by my selven gesworen, spreeckt de HEERE, dat ⁴⁶ Bozra worden sal tot eene ⁴⁷ ontsettinge, tot eene smaetheyt, tot eene woestheyt, ende tot eenen vloeck: ende alle ⁴⁸ hare steden sullen worden tot ⁴⁹ eeuwige woestheden.

46 Der Edomiten hooftstadt, in de Schrifture dickwils vermelt.

47 Of, eensaemheyt, vervvoestinge, als bov. 25.9, 18. etc.

48 Plaetsen die onder Bozra gehooren.

49 Hebr. vvoestheden der eeuvvigheyt.

14

Ick heb een ^{k 50} geruchte gehoort van den HEERE, ende daer is een ⁵¹ gesante geschickt onder de Heydenen: [om te seggen;] Vergadert u, ende komet aen tegen ⁵² haer, ende maket u op ten strijde.

k Obad. vers 1.

50 Of, rumoer, tijdinge. Hebr. eygentl. een hooringe gehoort. Vergel. Obad. versen 1, 2, 3, etc. van den HEERE. D. de Heere heeft my dese tijdinge geopenbaert, ofte, welck geruchte de Heere beschickt heeft, verweckende den Koningh van Babel tegens Edom.

51 D. ick hebbet door mijne Godtlicke voorsichtigheyt beschickt, dat sy, als op een expres bevel, of, mijne aenmaeninge, sullen doen, als volght. Vergel. bov. 25.9. met d’aenteeck. Of, (als sommige) de Koningh van Babel heeft eenen Ambassadeur uytgesonden, om de volcken tegen Edom op te maken, etc. ’t welcke van Godt alsoo beschickt is.

52 Bozra, of, Edom: gelijck hier doorgaens van dese volcken ende landen nu in ’t vrouwelick dan in ’t manlick geslachte gesproken wort. Vergel. bov. 48. op vers 4.

15

Want siet ick hebbe u kleyn ⁵³ gemaeckt onder de Heydenen; veracht onder de menschen.

53 Hebr. gegeven, gestelt, D. ick hebbe verordineert, dat ghy tot sulcken elendigen ende verachten staet sult gebracht worden, dat ghy met geen andere volcken sult mogen vergeleken worden.

16

Uwe ⁵⁴ schricklickheyt heeft u ⁵⁵ bedrogen, [ende] de ^l trotsheyt uwes herten, ghy die woont in de kloven der ⁵⁶ steenrotzen, die ⁵⁷ u houdt op de hooghte der heuvelen: al soudt ghy u ^m nest [soo] hoogh maken als den arent, soo sal ick u van daer neder stooten, spreeckt de HEERE.

54 Daer mede ghy andere voor u deed’schricken, grouwelen, beven ende schudden, vermits uwen trotz, ende u vreeslick berghachtigh lant, dat niemant dorste genaken.

55 Want ghy u daer op te vergeefs hebt verlaten.

l Ierem. 48.29.

56 Hebr. steenrotze, of, klippe, velze.

57 Hebr. houdt de hooghte des heuvels.

m Obad. vers 4.

17

Alsoo sal Edom worden tot eene ⁵⁸ ontsettinge: ⁿ al wie voorby haer gaet sal sich ontsetten, ende ⁵⁹ fluyten over alle hare plagen.

58 And. vervvoestinge.

n Ierem. 50.13.

59 Of, sijfelen, schuyfelen, pijpen, etc. Siet bov. 18.16.

18

^o Gelijck de ⁶⁰ omkeeringe van Sodom ende Gomorra ende harer ⁶¹ naburen, ⁶² sal het zijn, seyt de HEERE: niemant en sal ⁶³ daer woonen, noch geen menschen kint daer in verkeeren.

o Genes. 19.25. Ierem. 50.40. Amos 4.11.

60 Vergel. ond. 50.40.

61 Adama ende Zeboim, ende de omliggende plaetsen, de gantsche aengelegene contreije.

62 T.w. met Edom. Dit ander lidt deser vergelijckinge is tot vervullinge van den sin ingevoeght: gelijck sommige oock doen in het begin van het volgende vers.

63 In het lant der Edomiten: dat van de Babyloniers overheert zijnde, voorts van tijt tot tijt alsoo sal worden verwoest, dat’et ten laetsten gantsch desolaet ende onbewoont zy.

19

^p Siet, gelijck een ⁶⁴ leeuw van de ^q verheffinge der Iordane, sal hy opkomen tegen de ⁶⁵ stercke wooninge; want ick sal [kolom] ⁶⁶ hem ⁶⁷ in een oogenblick ⁶⁸ daer uyt doen loopen; ende wie [daer toe] verkoren is, [dien] sal ick tegen haer ⁶⁹ bestellen: want wie is my gelijck? ende ^r wie soude my ⁷⁰ verdaghvaerden? ende wie is die ⁷¹ herder, die ⁷² voor mijn aengesichte bestaen soude?

p Ierem. 50.44, etc.

64 Die sijne gewoonlicke legerplaetse moet verlaten, ende met grimmigheyt al brullende in der haest opklimmen na het geberghte, wanneer de Iordane aen allen kanten overloopt, ende de leeuwen van daer jaeght. (Siet boven cap. 12. op vers 5. ende vergelijckt Zach. cap. 11. vers 3.) Alsoo sal de Koningh van Babel met verstoorden gemoede optrecken na het geberghte der Edomiten. Ofte, gelijck een leeuw opklimt vermits de opswellinge der Iordane, [alsoo sal hy opkomen] tegen, etc. in eenen sin. Vergelijckt onder cap. 50. vers 44. van Cyri aenkomste tegen Babel. Anders, (want dese plaetse verscheydentlick wort overgesett ende verklaert) gelijck een leeuw, sal hy optrecken van de hoovaerdige, ofte, stoute Iordane tegen, etc. Dat is, Nebucadnezar sal optrecken na Edom, als hy het Ioodsche lant sal hebben overheert, het welcke de Edomiten sich niet konden inbeelden, maer waren vrolick over de elenden van Iuda.

q Ierem. cap. 12. vers 5.

65 Ofte, rouwe, harde, Dat is, het berghachtigh lant der Edomiten. Anders, lieflicke wooningen des stercken: verstaende dat hier gesproken wort van de stoute aenslagen der Edomiten, die opgeblasener als de Iordane waren in het vyantlick optrecken tegen Godts volck ende huys, doch te vergeefs ende met eene spottelicke uytkomste.

66 Edom.

67 D. plotslick, onvoorsiens: alsoo is’t Hebr. woort genomen Prov. 12.19. Anders, vvanneer ick [hem] sal hebben laten rusten, D. na dat Edom lange in ruste sal hebben geseten, sal ick hem, etc.

68 Hebr. uyt haer, D. uyt de contreije ofte het lant Idumea. Siet boven op vers 14. alsoo in de volgende woorden.

69 Ofte, last, commissie, bevel geven over haer. Verstaet, den Koningh Nebucadnezar, dien Godt daerom sijnen knecht noemt. Siet bov. 25.9. Anders, vvie uytgelesen is, dien, etc. D. het sal my niet ontbreken aen dienstige instrumenten, die ick neme van waer het my belieft, om dien stouten Edom te bedwingen ende uyt te roeijen.

r Iob 41.1. Ierem. 50.44, 45.

70 In recht betrecken, ofte, my tijt, termijn stellen? dat ick tegen hem soude moeten pleyten? of, wie sal my mate ende tijt stellen in mijne wercken? Siet Iob 9.19. met de aenteeckeninge.

71 D. Koningh, Regent, ofte, Voorstander. Vergelijckt 2.Sam. 5.2. ende bov. 6.3. ende 10. vers 21. ende cap. 12. vers 10, etc.

72 And. tegen. in eenen sin: D. wat Koningh ofte Monarche soude mijn tegenpartije konnen zijn?

20

Daerom hooret des HEEREN raetslagh, dien hy over Edom heeft beraetslaeght, ende sijne ⁷³ gedachten, die hy gedacht heeft over de inwoonders van ⁷⁴ Theman: ⁷⁵ Soo de ⁷⁶ geringhste van de kudde ⁷⁷ hen niet en sullen neder trecken! Indien ⁷⁸ hy haerlieder wooninge niet ⁷⁹ boven hen en sal verwoesten!

73 D. voornemen, besluyt, dat hy gemaeckt heeft. Vergel. onder vers 30.

74 Siet boven op vers 7.

75 Dit zijn twee afgebrokene redenen, in het eedtsweeren gebruycklick. Siet Deut. c. 1. op vers 35.

76 De minste van Nebucadnezars krijghslieden. Vergel. bov. 6.3.

77 D. hare vestingen ter aerden slechten. Vergel. 2.Sam. 17. vers 13. ofte, hare lichamen langhs der aerden sleypen, als bov. 15.3. ende 22. vers 19.

78 De vyant, ofte, een yeder van hen, of, indien men, etc.

79 Gelijckmen seyt, dat een huys yemanden boven sijn hooft wort afgebroken ofte afgebrant. Vergel. 1.Reg. 16.18. met d’aent. And. met hen.

21

De aerde heeft gebeeft van het geluyt hares vals: [van] het gekrijt, welckes geluyt gehoort is by de ⁸⁰ schelfzee.

80 D. het roode meyr: De sin is, Dat haer gekrijt seer verre van daer sal gehoort worden, alsoo de schelfzee van Edom verre afgelegen was in ’t Zuyden, aen Egypten. Anders aldus: Het geluyt des gekrijts is gehoort by de schelfzee.

22

Siet hy sal opkomen ^s ende ⁸¹ snel vliegen als een arent, ende sijne vleugelen over Bozra uytbreyden: ende het ⁸² herte van Edoms helden sal te dien dage wesen, als het herte eener ^t vrouwe die in noot is.

s Ier. 48.40.

81 Als bov. 48.40. Verst. Nebucadrezar.

82 Als bov. 48.41.

t Ier. 48.41.

23

Tegen ^{v 83} Damascus; Beschaemt is ⁸⁴ Hamath ende ⁸⁵ Arpad; om dat sy een boos ⁸⁶ geruchte gehoort hebben, zijn sy ⁸⁷ gesmolten; by de ⁸⁸ zee is bekommernisse, men en kander niet ⁸⁹ rusten.

v Ies. 17.1.

83 Siet Gen. 14. op vers 15. en 2.Sam. 8. op vers 5.

84 Siet Num. 13. op vers 21. en 34. op vers 8.

85 Dese stadt wort oock by Hamath genoemt, 2.Reg. 18.34. siet aldaer.

86 Als bov. vers 14.

87 D. vertsaeght ende moedeloos geworden. siet Deut. 1. op vers 28.

88 D. by die gene, die aen de zee woonen, genoemt de zee van Syrien ende Phenicien, daer Damascus ende Hamath oock niet verre van lagen. And. [gelijck die] in de zee [in] bekommernisse is, [ende] niet rusten en kan.

89 Of, stille zijn.

24

Damascus is ⁹⁰ slap geworden, sy heeft haer gewent om te vluchten, ende sitteringe heeft haer aengegrepen: benauwtheyt ende smerten als eener ^x barender [vrouwe] ⁹¹ hebben haer bevangen:

90 Vergel. 2.Sam. 4. op vers 1.

x Ier. 4.31. ende 6.24. ende 30.6.

91 Hebr. heeft.

25

⁹² Hoe en is de ⁹³ beroemde stadt niet gelaten? de stadt ⁹⁴ mijner vrolickheyt?

92 Woorden eens Damasceners, of, Syriers, die aldus klagende wort ingevoert, als of hy seyde, Ach, die stadt behoorde de vyant doch gelaten ende verschoont te hebben, etc.

93 Hebr. stadt des roems, of, lofs. Vergel. ond. 51.41.

94 D. daer over ick my verheughde.

26

⁹⁵ Daerom sullen hare jongelingen ⁹⁶ vallen op hare straten: ende alle [hare] krijghslieden sullen te dien dage neder gehouwen worden, spreeckt de HEERE der heyrscharen.

95 Op dat men sekerlick wete, dat Damascus niet verschoont, of gelaten, ende overgesien sal worden.

96 Of, liggen, zijnde verslagen.

27

Ende ick sal een ^{y 97} vyer aensteken in den muer van Damascus: ende het sal ⁹⁸ Ben-hadads palleysen verteeren.

y Amos 1.4, 14.

97 Van plagen ende elenden, oorloge ende verwoestinge. siet Iob 15. op vers 34.

98 Des machtigen vermaerden Koninghs van Syrien. Siet 1.Reg. c. 15. versen 18, 20. ende 20.1. etc. Verstaet de palleysen der Koningen van Syrien: alsoo Amos 1.4.

28

⁹⁹ Tegen ¹⁰⁰ Kedar, ende tegen de Koninckrijcken van ¹ Hazor, die Nebucadrezar, de Koningh van Babel, ² sloegh; seyt de HEERE alsoo: Maket u op, trecket op tegen Kedar, ende verstooret de kinderen van het ³ Oosten.

99 Of, van.

100 Vermelt bov. 2.10. siet aldaer.

1 Hebr. Chatsor. siet Ios. 11.10, 11. ende 15.23, 25. ende 19.36. 1.Reg. 9.15. 2.Reg. 15.29. uyt vergelijckinge van welcke plaetsen blijckt, dat’er verscheydene steden van desen naem geweest zijn, soo in ’t Noorden, als in ’t Zuyden van Canaan: Doch hier verstaen sommige, dat gemeent worden de contreijen in woest Arabien, daer henen de Hazoriten sich begeven hebben na dat Iosua die stadt verbrant, ende oock naderhant Barack Iabin verslagen hadde. ’t Welcke met de byvoeginge van Kedar ende der kinderen van ’t Oosten niet qualick over een komt. Vergel. bov. 25.24.

2 Als bov. 46.2.

3 Siet Iud. 6. op vers 3.

29

Sy sullen hare tenten ende hare kudden nemen, hare gordijnen, ende al haer gereetschap, ende hare kemelen voor sich wech nemen: ende sy sullen tegen hen uytroepen ⁴ Schrick van rontomme.

4 Als bov. 6.25. en hier bov. vers 5. And. eenen schrick rontom tegen haer uytroepen.

30

Vliedet, swervet ⁵ flucks henen wech, ⁶ woonet in diepe [plaetsen,] ghy inwoonders van Hazor, spreeckt de HEERE: want Nebucadrezar, de Koningh van Babel, heeft eenen ⁷ raetslagh tegen u-lieden beraetslaeght, ende eene gedachte tegens hen gedacht.

5 Hebr. seer.

6 Als bov. vers 8.

7 Bov. vers 20.

[fol. 57v]

31

Maket u op, trecket op, tegen het volck dat ruste heeft, dat in ⁸ sekerheyt woont, spreeckt de HEERE: dat geene ⁹ deuren nochte grendel en heeft, [die] alleen woonen.

8 Dat is, seker ende sorgeloos is.

9 Om dat dese Arabiers in tenten woonden, geene huysen en hadden, ende geenen vyant en vreesden. siet Iud. 8. vers 11. met de aent. en vergel. Num. 23. vers 9. Deut. 33.28. Mich. 7.14.

32

Ende hare kemelen sullen ten roove zijn, ende de menighte haers vees sal ten buyte zijn; ende ick salse verstroijen in ¹⁰ alle winden, [te weten] de gene die aen de ^{z 11} hoecken afgekortt zijn: ende ick sal haerlieder verderf van alle ¹² sijne zijden aenbrengen, spreeckt de HEERE.

10 Hebr. allen wint, D. in alle hoecken der werelt. alsoo onder vers 36. Ezech. 5. vers 10. en 17.21. etc.

z Ierem. 9.26. ende 25.23.

11 Siet bov. c. 9. op vers 26.

12 Des Kedars, ofte, Hazors zijden, ofte, passagien.

33

Ende Hazor sal worden tot eene ^{a 13} draken-wooninge, eene verwoestinge tot in eeuwigheyt: ¹⁴ niemant en sal daer woonen, noch geen menschen kint daer in verkeeren.

a Ierem. 9.11. ende 10.22.

13 Als bov. 9.11.

14 Als bov. vers 18.

34

Het woort des HEEREN dat tot den Propheet Ieremia geschiet is, ¹⁵ tegen Elam: in ’t begin des Koninckrijcks Zedekia, des Koninghs van Iuda, seggende:

15 Of, van Elam, aengaende Elam, dat is, de Persianen, ofte een seker volck in Persia. siet bov. 25. vers 25. en Ies. 21.2.

35

Soo seyt de HEERE der heyrscharen; Siet ick sal verbreken ¹⁶ Elams boge; het ¹⁷ voornaemste van haerlieder gewelt.

16 D. der Elamiten: alsoo in ’t volgende. Vergel. Ies. 22. vers 6.

17 Ofte, het beginsel, D. daer in haer principaelste krijghsmacht bestaet, ofte, waer door sy begonnen hebben machtigh te worden, Te weten, datse kloecke booghschutters waren. Sommige meynen datse daerom oock neffens andere volcken, van Nebucadrezar in sijn heyrkracht tegen Iuda ende Ierusalem gebruyckt zijn, ende Godts volck seer getyranniseert hebben, ende dat dit daerom hier tegen haer gepropheteert zy: gelijckse oock den Tyriers gedient hebben, Ezech. 27.10. Doch wanneer dese Prophetie vervult zy, daer van is verscheyden gevoelen. Sommige meynen, dat het geschiet zy door de Schytische volcken, ontrent dien tijt als Nebucadnezar over al besigh was, om Iuda ende andere volcken te vermeesteren, ende voorts daer na. siet Ezech. cap. 38. op vers 2. Andere, dat het zy vervult, als Alexander de Groote den Koningh van Persen overwonnen, ende de monarchie aen sich gebracht hadde, ende voorts na sijnen doot: Het is altoos seker, dat sy de waerheyt deser Prophetie verscheydentlick hebben ondervonden.

36

Ende ick sal de ¹⁸ vier winden uyt de vier hoecken des hemels over Elam aenbrengen, ende salse in alle die selve winden ¹⁹ verstroijen: ende daer en sal geen volck zijn daer henen Elams verdrevene niet en ²⁰ sullen komen.

18 D. de vyanden van alle kanten.

19 Als bov. vers 32.

20 Hebr. sal, D. van haer verdreven volck, salder over al zijn.

37

Ende ick sal Elam vertsaeght maken voor ’t aengesichte harer vyanden, ende voor het aengesichte der gener die ²¹ hare ziele soecken, ende sal een ²² quaet over hen brengen, de hittigheyt mijns toorns, spreeckt de HEERE: ende ick sal ’t sweert achter hen senden, ²³ tot dat ickse verteert sal hebben.

21 D. die hen na ’t leven staen: als boven dikwijls. siet Exod. 4. op vers 19. ende 2.Sam. cap. 4. op vers 8.

22 Der straffe.

23 Als bov. cap. 9. vers 16. ende 14.12.

38

Ende ick sal mijnen ²⁴ throon in Elam stellen: ende sal den Koningh ende de Vorsten van daer vernielen, spreeckt de HEERE:

24 Des gerichtes, als de volgende woorden uytwijsen.

39

Maer het sal geschieden in het laetste der dagen, dat ick Elams ^b gevangenisse ²⁵ wenden sal, spreeckt de HEERE.

b Ierem. 48.47.

25 Siet boven vers 6. ende 48. op vers 47. ende vergel. Actor. 2.9.