Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het xvj. Capittel

1 De Apostel vermaent de gemeynte van Corinthen, datse na het exempel der gemeynten van Galatien een collecte wil doen voor de arme geloovige binnen Ierusalem. 2 Wijst haer aen hoe deselve op den eersten dagh der weke kan bequamelick gedaen worden. 3 ende door wien derwaerts gesonden, oock selve sijnen dienst daer toe aenbiedende. 5 Belooft dat hy door Macedonien tot haer komen sal, ende eenen tijt langh by haer blijven. 8 Geeft reden waerom hy tot Ephesen noch tot Pincksteren toe moet blijven. 10 Vermaent haer datse Timotheum beleefdelick ontfangen ende laten vertrecken, ende datse ten besten nemen dat Apollos sijne komste wat uytstelt. 13 Doet daer by een algemeyne vermaninge tot stantvastigheyt in ’t geloove ende liefde. 15 ende in het bysonder datse het huysgesin van Stephanas in achtinge nemen, alsoo hy met Fortunatus ende Achaicus hem seer verquickt hebben. 19 Groet de gemeynte van Corinthen van wegen de Gemeynten van Asien, ende bysonder van Aquila ende Priscilla. 21 ende groetse oock selve met sijn eygen hant. 22 Verkondight allen, die Christum niet recht lief en hebben, den vloeck. 23 Wenscht den geloovigen de genade Godts, ende belooft haer sijne liefde.

1

AEngaende nu ¹ de versamelinge ² die voor de heylige [geschiet] gelijck als ick ³ den gemeynten in Galatia ⁴ verordineert hebbe, ⁵ doet oock ghy alsoo.

1 Namelick, der penningen die vergadert worden uyt de gemeynte.

2 D. voor de arme geloovige te Ierusalem zijnde, onder dewelcke groot gebreck was, soo van wegen den dieren tijt van Agabo voorseght, Actor. 11.28. als oock om de harde vervolginge tegen deselve gemeynte, die daer door genootsaeckt was bystant te versoecken by de Griecksche gemeynten, die doe bloeyden. Van dese collecte siet oock Rom. 15. versen 25, 26. 2.Cor. cap. 8. vers 1. Gal. 2. vers 10.

3 Siet van dese gemeynten Gal. 1.2.

4 Namel. op wat wijse ende tijt dese collecte bequamelick kan aengestelt ende gedaen worden.

5 D. volght haer exempel na, soo in ’t mildelick geven, Rom. 12.13. als in het onderhouden van de orden in het collecteeren, die in het volgende vers beschreven wort.

2

^a Op elcken ⁶ eersten [dagh] ⁷ der weke, legge ⁸ een yegelick van u ⁹ [yet] by hem selven wech, ¹⁰ vergaderende eenen schat, na dat hy ¹¹ welvaren verkregen heeft, op dat de versamelingen ¹² als dan niet [eerst] en geschieden, wanneer ick gekomen sal zijn.

a Actor. cap. 11. vers 29. 2.Corinth. 8.4 ende 9.1.

6 Gr. eenen. Hebr. Siet dergelijcke wijse van spreken Genes. 1. vers 5. Dan. 9. vers 1. Siet oock Matth. cap. 28. vers 1. Marc. cap. 16. vers 9. Luce 24.1.

7 Gr. der Sabbathen, waer door de geheele weke dickwils wort genoemt. Siet Marc. cap. 16. vers 9. Ioan. 20.1. Dese eerste dagh, wort van Ioanne genaemt des Heeren dagh, Apocal. 1.10. om dat de Heere Christus op dien dagh van den dooden is opgestaen. Op desen dagh plegen de Apostelen hare vergaderingen te houden, Ioan. 20.19, 26. Actor. 20.7.

8 Namelick, lidtmaet uwer gemeynte, die eenige middelen heeft.

9 Namelick, om tot den nootdruft der armen gegeven te worden. Want al te met wat wech te leggen en beswaert soo seer niet, ende veel kleyne maken een groot.

10 D. alsoo metter tijt gelijck eenen schat by een brengende. Ofte, versekert zijnde dat ghy u daer mede eenen schat sult vergaderen in den hemel, Matth. cap. 6. vers 20.

11 Het Griecksch woort beteeckent eygentlick eenen goeden wegh ofte reyse hebben, gelijck Rom. 1.10. ende wort by gelijckenisse voor allerley voorspoet genomen. Elck een moet dan geven na dat hem de Heere gezegent heeft, 2.Corinth. 8.12.

12 Namelick, het welck als dan in der haeste soo bequamelick, ende vruchtbaerlick voor den armen, niet en sal konnen geschieden.

3

Ende wanneer ick daer sal gekomen zijn, ¹³ die ghy sult bequaem achten ¹⁴ door brieven, deselve sal ick senden om uwe ¹⁵ gave na Ierusalem over te dragen.

13 Namelick, om de vergaderde aelmoessen getrouwelick over te brengen.

14 Dit door brieven kan gevoeght worden by het voorgaende woort bequaem achtet, in desen sin, Die ghy door brieven aen my selve sult noemen ende te kennen geven, dat ghy die daer toe bequaem ende getrouw achtet. Ofte, met het volgende woort sal ick senden, Namelick, met mijne brieven van recommandatie aen de gemeynte van Ierusalem.

15 Gr. uwe genade, Dat is, uwe aelmoesse die ghy haer sult geven uyt enckele goedigheyt ende barmhertigheyt, door de genade Godts. Siet 2.Corinth. cap. 8. vers 1.

4

Ende indien het [de moeyte] ¹⁶ weerdigh mochte zijn ¹⁷ dat ick oock [selve] reysen soude, soo sullen sy met my reysen.

16 Ofte, noodigh is.

17 De Apostel biedt sijnen dienst aen om die moeyte geerne te nemen, soo het noodigh geacht wiert: het welck hy oock gedaen heeft, gelijck blijckt Actor. 24. vers 17. ende Rom. 15.25.

[fol. 95r]

5

Doch ^b ick sal tot u komen ¹⁸ wanneer ick Macedonien sal door gegaen hebben, (Want ick sal door Macedonien gaen.)

b 2.Corinth. 1.15.

18 Soo en was dan d’Apostel, als hy desen brief schreef, noch niet in Macedonien gekomen, maer het blijckt uyt versen 8, 19. dat hy doe noch te Ephesen was. Waer uyt volght dat het niet seker en gaet, het gene onder desen brief gestelt wort, dat deselve soude geschreven zijn tot Philippis, welcke een stadt was in Macedonien gelegen, Actor. 16. vers 12.

6

Ende ick sal ¹⁹ mogelick by u blijven, ofte oock ²⁰ overwinteren, op dat ²¹ ghy my mooght geleyden ²² waer ick sal henen reysen.

19 D. indien het de Heere sal toelaten. siet vers 7. Iacob. 4. vers 15.

20 Dat is, den gantschen winter over by u blijven, op dat ghy mijnen dienst genoeghsaemlick mooght gebruycken.

21 D. eenige uyt uwe gemeynte, die ghy daer toe bestemmen sult.

22 Namelick, het zy na Ierusalem, soo het noodigh gevonden wort, dat ick desen dienst selve sal doen, ofte ergens elders sal reysen om het Euangelium te verbreyden.

7

Want ick en wil u niet sien ²³ in het voorby gaen, maer ick hope eenigen tijt by u te blijven, ²⁴ indien het de Heere sal toelaten.

23 Ofte, als doorreysende, sonder by u te blijven.

24 Dewijle hy bysonderlick door sijnen Geest onse reysen stiert, daer hy ons wil henen senden: ende door den selven oock somtijts verhindert, dat wy niet en mogen gaen daer wy voorgenomen hadden. Siet daer van een exempel Actor. 16. vers 7. Siet oock Ierem. 10.23. Rom. 1.10. Iacob. 4.15.

8

Maer ick sal ²⁵ te Ephesen blijven tot ²⁶ den Pinckster[dagh.]

25 Daer hy al twee jaren geweest was, Actor. 19.10.

26 Siet van dit woort de aenteeckeninge op Actor. 2.1. ende 20.16.

9

Want my is een groote ende ²⁷ krachtige ²⁸ deure geopent, ende daer zijn ²⁹ vele tegenstanders.

27 Ten aensien van den krachtigen zegen die de Heere geeft tot verbreydinge des Euangeliums ende veler bekeeringe.

28 D. goede gelegentheyt wort my hier gegeven om ’t Euangelium te verbreyden. siet Actor. 14. vers 27. 2.Corinth. 2.12. Apoc. 3.8.

29 Namelick, die den loop des Euangeliums soecken te verhinderen: waerom mijne tegenwoordigheyt hier noch noodigh is, om deselve tegen te staen, ende de gemeynte tegen deselve te stercken.

10

Soo nu ³⁰ Timotheus komt, siet dat hy ³¹ buyten vreese by u zy: want hy werckt ³² het werck des Heeren ³³ gelijck als ick.

30 Siet van hem Actor. 16.1. ende 1.Timoth. 1.2. Desen hadde Paulus gesonden om met Erasto de gemeynten te besoecken, Actor. 19.22.

31 Namelick, van de vyanden des Euangeliums, soo der Heydenen, als der valsche broederen, die de vrome Leeraers des Euangeliums veel verdriets aen deden, ende in perijckel brachten.

32 Namelick, der predicatie des Euangeliums, 1.Timoth. 3.1.

33 Die met gelijcke neerstigheyt ende trouwe ’t Euangelium verkondight, ende den dienst des woorts bedient als ick, Philip. 2.20. hoewel hy geen Apostel en was, maer een Euangelist, 2.Tim. 4.5.

11

Dat hem dan niemant en ³⁴ verachte: maer geleydt hem ³⁵ in vrede, op dat hy tot my kome: want ick verwachte hem met de broederen.

34 Namelick, om sijner jonckheyt wille, 1.Tim. 4.12.

35 D. dat hy sekerlick ende voorspoedelick sonder swarigheyt ende perijckel tot my mach komen.

12

Ende wat aengaet ³⁶ Apollos den broeder, ick hebbe hem ³⁷ seer ³⁸ gebeden dat hy met de broederen tot u komen soude: maer het en was ³⁹ gantschelick [sijnen] wille niet, dat hy nu soude komen: doch hy sal komen wanneer het hem wel gelegen sal zijn.

36 Siet van desen Apollos Actor 18.24, etc. ende 19.1. 1.Corinth. 1.12. ende 3.6, 22.

37 Gr. veel.

38 Ofte, vermaent.

39 Daer van heeft hy sonder twijfel gewichtige redenen gehadt: eenige meynen om met sijne tegenwoordigheyt niet te stijven de partije, die seyde ick ben Apollos, 1.Cor. 1.12.

13

⁴⁰ Waeckt, ⁴¹ staet in het geloove, ⁴² houdt u manlick, ⁴³ zijt sterck:

40 Namel. tegen de listen ende lagen des satans, 1.Petr. 5.8.

41 Dat is, blijft stantvastigh, 1.Corinth. 15. vers 58.

42 Namelick, in alle swarigheden ende perijckelen, dat ghy kloeckmoedelick deselve overwint.

43 Namelick, na de ziele met een geestelicke sterckte aengedaen, om daer door alle versoeckingen tegen te staen, ende te overwinnen.

14

⁴⁴ Dat alle uwe dingen in der liefde geschieden.

44 Dese vermaninge heeft den Apostel te voren in het breede voorgestelt, Cap. 13. ende hy verhaelt deselve hier wederom in het besluyt van den brief, overmits datse seer noodigh is om alle tweespalt ende scheuringe wech te nemen, die gemeynlick ontstaen uyt gebreck van liefde.

15

Ende ick bidde u, broeders, ghy kent [kolom] ⁴⁵ het huys van ⁴⁶ Stephanas, dat het is ⁴⁷ de eerstelingh van Achaja, ende [dat] sy haer selven ⁴⁸ den Heyligen ten dienste hebben ⁴⁹ geschickt,

45 D. het huysgesin.

46 Siet van desen 1.Corinth. 1. vers 16. het schijnt dat hy een Diaken geweest is van de gemeynte tot Corinthen, ende een man van aensien.

47 Dat is, dat het selve onder de eerste in Achajen geweest is die ’t Euangelium heeft aengenomen, ende tot Christum bekeert is, ende van my selve gedoopt, 1.Cor. 1.16. Epenetus wort oock alsoo genaemt, Rom. c. 16. vers 5. om dat hy mede een van de eerste geweest is: die daerom te meer te prijsen ende in achtinge te houden zijn.

48 Om de arme geloovige te dienen met vergaderen ende uytdeelen der aelmoessen, ende andre hantreyckinge te bewijsen, Actor. 6. vers 1. Rom. 15.25.

49 Gr. verordineert, D. hebben haer selven vrywillighlick ende geheel tot dien dienst begeven, wel verstaende, als sy daer toe wettelick zijn beroepen geweest, Actor. 6.3, 5.

16

Dat ghy oock u den soodanigen ⁵⁰ onderwerpt, ende eenen yegelicken die ⁵¹ mede werckt ende arbeyt.

50 Namelick, niet alleen door gehoorsaemheyt in de saken haren dienst aengaende, maer oock door eerbiedinge om hares diensts wille, Ephes. 5.21.

51 Namelick, met haer, in den selven of te gelijcken dienst, die men alle om hares diensts wille in eeren moet houden, 1.Thessal. 5.13.

17

Ende ick verblijde my ⁵² over de aenkomste van Stephanas, ende Fortunatus, ende Achaicus, want dese hebben vervult ⁵³ het gene [my] aen u ontbrack.

52 Dese drie waren van Corinthen na Paulum gereyst, om hem den staet van de gemeynte aldaer bekent te maken, die hy, om haer van alle quaet nadencken te bevrijden, prijst, ende verklaert hare komste hem aengenaem geweest te zijn.

53 Namelick, uw’ afwesen, D. ick ben door hare komste soo vermaeckt geweest, als of ick in dese weynige alle andere lidtmaten der gemeynten van Corinthen by my gehadt hadde.

18

Want sy hebben ⁵⁴ mijnen geest ⁵⁵ verquickt, ende ⁵⁶ [oock] den uwen. ⁵⁷ Erkent dan de soodanige.

54 Dat is, mijn ziele, mijn herte.

55 Ofte, ruste gegeven, Namelick, door hare t’samensprekingen, ende onderrichtingen van de gelegentheyt uwer Kercke.

56 Namelick, om dat ick versekert ben, als ghy sult verstaen dat mijn ziele verquickt is, dat oock de uwe daer mede verquickt sal worden.

57 Dat is, houdtse in goede achtinge, weerde, ende liefde.

19

U groeten de gemeynten ⁵⁸ van Asia. U groeten seer in den Heere, ⁵⁹ Aquila ende Priscilla, met ⁶⁰ de gemeynte die tot haren huyse is.

58 Soo is dan de Apostel in Asien doe geweest, ende niet in Macedonien. siet versen 5, 8.

59 Siet van dese Rom. 16.3. Dese waren met Paulo van Corinthen na Ephesen vertrocken, Actor. 18.2.

60 Siet oock Rom. 16.5.

20

U groeten alle de broeders. ^c Groetet malkanderen ⁶¹ met eenen heyligen kus.

c Rom. 16.16. 2.Corinth. 13.12. 1.Thess. 5.26. 1.Petr. 5.14.

61 Siet de aenteeckeninge op Rom. 16.16.

21

De groetenisse ⁶² met mijne hant, Pauli.

62 Namel. met welck ick desen brief hebbe onderteyckent. Het schijnt dat de Apostel een bysondere wijse gehadt heeft om sijn hant te teyckenen, die den gemeynten bekent was, met mijne hant, Pauli. Siet Coloss. 4.18. 2.Thess. 3.17. op dat sijne brieven te beter van andere souden onderkent worden. Ende dat hy de volgende Apostolische wensch, vers 23. oock met sijn eygen hant onder alle de sendtbrieven plach te stellen.

22

Indien yemant den Heere Iesum Christum niet lief en heeft, die zy ⁶³ een vervloeckinge, ⁶⁴ Maranatha.

63 Gr. Anathema, van welck woort siet Rom. 9.3. Gal. 1.8.

64 Dit is een Chaldeeusch ofte Syrisch woort, het welck schijnt doe gebruyckelick geweest te zijn, om een seer groote vervloeckinge, die by de Hebreen Cherem genaemt wort, uyt te drucken. Ende beteeckent, gelijck sommige meynen, de Heere komt, of, onse Heere komt. Desen vloeck spreeckt d’Apostel uyt over de onbekeerlicke menschen, niet uyt een quade beweginge des gemoedts, maer uyt eenen Apostolischen geest ende heyligen yver. siet Iude versen 14, 15.

23

⁶⁵ De genade des Heeren Iesu Christi zy met u.

65 Dit is’t ordinaris besluyt van alle de sendtbrieven des Apostels.

24

⁶⁶ Mijn liefde zy met u allen in Christo Iesu. Amen.

De eerste [Sendtbrief] aen die van Corinthen, is geschreven ^* van Philippis, [ende gesonden] door Stephanas, ende Fortunatus, ende Achaicus, ende Timotheus.

66 Dewijle de Apostel sommige dingen in desen brief wat hardt voorstelt, soo verklaert hy hier dat sulcks niet uyt quaetwilligheyt maer uyt liefde tot haer geschiet is.

* Dat dit niet wel gelooflick is, siet de verklaringe op versen 5, 8, 19. Ende blijckt hier uyt gelijck oock uyt eenige andere, dat dese woorden die na het besluyt der Apostolischer brieven gestelt zijn, niet altijt vast en gaen, ende alleen door eeniger menschen goetvinden daer by gevoeght zijn.

Eynde van den eersten Sendtbrief PAULI aen die van Corinthen.