Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments

Het Eerste Capittel.

1 Na ’t opschrift ende de gewoonlicke groete, 3 verklaert d’Apostel de groote liefde, die hy Timotheo toedraeght, ende met bidden voor hem betoont. 4 als oock de oorsake waerom hy hem lief heeft, namelick om sijne Godtsaligheyt, daer in hy van kints been af van sijne grootmoeder ende moeder was opgevoedt. 6 Vermaent hem dat hy sijne gaven wil opwecken. 7 ende niet vreesen noch hem schamen de leere des Euangeliums vrymoedelick te prediken, ende om deselve verdruckinge te lijden. 9 Beschrijft tot dien eynde de voortreffelickheyt onser roepinge ende de nuttigheyt der selve leere. 11 Ende stelt hem oock voor sijn eygen exempel. 13 Vermaent hem oock dat hy deselve leere tot een voorbeelt wil houden, ende deselve vast bewaren. 15 Verklaert dat alle die uyt Asien te Roomen by hem waren hem verlaten hadden. 16 Doch dat Onesiphorus hem getrouwelick was by gebleven. 18 waerom hy Godt bidt dat hy sulcks hem genadelick wil vergelden.

1

PAULUS een Apostel JESU CHRISTI, ¹ door den wille Godts, ² na de belofte des levens dat in Christo Iesu is,

1 D. die van Godt selve, na sijn believen, tot het Apostelschap verkoren ende beroepen ben. Siet Rom. 1.1. Gal. 1. versen 1, 15.

2 D. om te verkondigen het Euangelium, in welck voorgestelt wort de belofte des eeuwigen levens, die Godt gedaen heeft aen alle de gene die in Christum Iesum gelooven. siet Rom. 1. versen 2, 16. Tit. 1.1, 2, 3.

2

³ Timotheo [mijnen] geliefden ⁴ sone ^a genade, barmhertigheyt, vrede zy [u] van Godt den Vader, ende Christo Iesu onsen Heere.

3 Van desen siet Act. 16.1. Rom. 16. vers 21. 1.Corint. 4. vers 17. 2.Cor. 1. vers 1. Philip. 2.19. 1.Timoth. 1. vers 2. ende doorgaens in de Handelingen der Apostelen, ende in de Sendtbrieven Pauli.

4 Gr. kint. siet 1.Tim. 1.2. Alsoo noemt hem den Apostel, die nu een oudt man was, Philem. vers 9. om dat hy noch jonck was, 1.Thimoth. 4.12. ende om dat hy hem door het Euangelium hadde gebaert, ende tegen hem vaderlick gesint was, gelijck het woort geliefde oock te kennen geeft.

a Galat. 1.3. 1.Timoth. 1.2. 1.Petr. 1.2.

3

⁵ Ick dancke Godt, ^b dien ick diene ⁶ van [mijne] voor-ouderen aen ⁷ in een reyne conscientie, ^c gelijck ick sonder ophouden uwer gedachtigh ben in mijne gebeden nacht ende dagh:

5 Aldus kan dit oock overgeset worden, uyt vergelijckinge van dese plaetse met Rom. cap. 1. versen 8, 9, 10. Ick dancke Godt voor u. Ende Godt is mijn getuyge, dien ick diene, etc. hoe ick sonder ophouden uwer gedachtigh ben, etc. Ofte, dese woorden Ick dancke Godt konnen gevoeght worden by het vijfde volgende vers.

b Actor 22.3. Rom. 1.9.

6 Dat is, na het exempel der heylige Patriarchen, Propheten, ende geloovige Ioden in den Ouden Testamente, van welcke ick afkomstigh ben. Siet Actor. 22.3. 2.Corinth. 11.22. Philip. 3.5.

7 Dat is, gereynight zijnde door den Heyligen Geest ende het bloet Iesu Christi, Hebr. cap. 9. vers 14. ende 10.22. Het welck moet verstaen worden van den tijt sijner bekeeringe: hoewel hem eenighsins een goede conscientie kan toegeschreven worden voor sijne bekeeringe, om de redenen verklaert, Actor. 23.1.

c 1.Thessal. 1.2. ende 3.10.

4

Seer begeerigh zijnde om u te sien, [kolom] als ick gedencke aen uwe ⁸ tranen, op dat ick mach ⁹ met blijdtschap vervult worden:

8 Namelick, die ghy om mijnent wille dickwils gestort hebt, hoorende van mijne verdruckingen, ende voornamelick als ghy van my scheyddet. Siet Actor. 20. versen 37, 38.

9 Namel. als ick u weder sal mogen sien.

5

¹⁰ Als ick my in gedachtenisse brenge het ¹¹ ongeveynst geloove dat in u is, het welck eerst ¹² gewoont heeft in uwe ¹³ grootmoeder Lois, ende uwe moeder ¹⁴ Eunice: ende ¹⁵ ick ben versekert dat het oock in u [woont.]

10 Gr. gedachtenisse nemende van uw’ geloove.

11 Dit wist d’Apostel uyt menighvuldige ervaringe sijner oprechtigheyt.

12 D. altijt ende geduerighlick in haer is geweest, ende gelijck als een vaste woonstede in haer herte genomen hadde.

13 Namelick, van wegen uwe moeder. Want sijn vader was van Griecksche ofte Heydensche afkomste ende religie. Siet Actor. 16.1.

14 Die een geloovige Ioodsche vrouwe wort genaemt, Actor. cap. 16. vers 1.

15 Namel. door alle de overvloedige betooningen van de oprechtigheyt uwes geloofs, die niet toe en laten eenighsins daer aen te twijfelen.

6

Om welcke oorsake ick u indachtigh make dat ghy ¹⁶ opweckt ¹⁷ de gave Gods, ^{d 18} die in u is door de oplegginge ¹⁹ mijner handen.

16 Het Griecks woort anazopyrein, het welck de Apostel hier gebruyckt, beteeckent eygentlick een kleyn vyer, dat by na uytgegaen is, of onder de asch gereeckent, door blasen wederom levendigh ende brandende maken. Een seer bequame gelijckenisse, waer door aengewesen wort, dat alsoo oock de gaven des Heyligen Geests door bidden, aenhouden in het lesen, ende vlijtige bedieninge onser beroepinge, vermeerdert, ende als brandende gemaeckt worden.

17 Siet 1.Tim. 4.14.

d Actor. 6.6. ende 8.17. ende 13.3. ende 19.6. 1.Timoth. 4.14. end 5.22.

18 D. die ick met dese ceremonie van de oplegginge der handen te kennen hebbe gegeven, door de werckinge des Heyligen Geests in u te zijn: ende die, door de krachtige gebeden der gemeynte by dese ceremonie gevoeght, van Godt in u noch sullen vermeerdert worden.

19 In den eersten Sendtbrief Cap. 4. vers 14. seght de Apostel des Ouderlinghschaps: het welck beyde waer is, alsoo de Apostel Paulus hem de handen heeft opgeleght in tegenwoordigheyt ende uyt den name van de gantsche vergaderinge der Ouderlingen, als zijnde de voornaemste onder deselve, ende boven dien een Apostel.

7

^e Want Godt en heeft ons niet gegeven ²⁰ eenen geest der vreesachtigheyt, maer ²¹ der kracht, ende der liefde, ende ²² der gematightheyt.

e Rom. 8.15.

20 D. een beweginge des herten ende des gemoedts, die alsse quaet is, van den boosen, ende alsse goet is, van den Heyligen Geest in de menschen gewrocht wort, ende daer van Geest genaemt wort.

21 D. der sterckte ende kloeckmoedigheyt des herten in ’t bedienen van ons ampt, midden onder alle vyanden, gevaren, ende verdruckingen.

22 Gr. sophronismou, waer door eygentlick verstaen wort een gematight ofte gesont verstant, welck by de kloeckmoedigheyt moet gevoeght worden, op dat deselve niet in roeckeloosheyt, tieren, rasen, ende onbescheydenheyt en verandere.

8

^f En schaemt u dan niet ²³ der getuygenisse onses Heeren, noch mijnes, ^g die ²⁴ sijn gevangen ben: maer lijdt ²⁵ verdruckingen met den Euangelio ²⁶ na de kracht Godts:

f Rom. 1.16.

23 D. der leere des Euangeliums, in welcke getuyght wort wie onse Heere ende Salighmaker is, ende hoe de Heere sijne macht, wijsheyt, rechtveerdigheyt, ende barmhertigheyt aen de menschen betoont. Siet Psalm 19.8. ende 119.2. 1.Corinth. 1.6. ende 2.1.

g Actor. 21.33. Ephes. 3.1. ende 4.1. Coloss. 4.18. Philem. versen 1, 9, 13.

24 D. om sijnent wille gevangen.

25 D. die ’t Euangelium selve, ende om des Euangeliums wille onderworpen zijn alle de gene, die ’t selve prediken, aennemen, ende belijden, 2.Tim. 3.12.

26 D. na dat u Godt sterckte verleent om die verdruckingen lijdtsamelick ende stantvastelick te verdragen. Dit doet hy daer by op dat wy sulcks onse eygene krachten niet toe en schrijven. siet Philip. 1.29. 1.Tim. 1.12.

[fol. 123r]

9

^h Die ons heeft ²⁷ saligh gemaeckt, ende ²⁸ geroepen ²⁹ met eene heylige roepinge: ³⁰ niet na onse wercken, ³¹ maer na sijn eygen voornemen ende ³² genade, ³³ die ons gegeven is ³⁴ in Christo Iesu ³⁵ voor de tijden der eeuwen:

h Ephes. 1.3. Titum 3.4, 5, 6.

27 Namelick, door sijnen Sone Iesum Christum.

28 Namel. uyterlick door de predikinge des Euangeliums, ende inwendelick door de krachtige werckinge sijnes Geests.

29 D. die in haer selven heyligh is, ende die ons roept tot heyligheyt, Luce 1. vers 75. Ephes. 1.4. Coloss. 1.22.

30 Namelick, die als een voorgaende ofte voorgesiene oorsake dese roepinge souden verdienen, ofte Godt daer toe souden hebben beweeght. siet Rom. 9. vers 11. Ephes. 2.9. Titum 3.5.

31 D. na dat het hem belieft ende behaeght heeft van eeuwigheyt, by hemselven, over ons te besluyten. siet Rom. c. 8. vers 28. ende 9. vers 11. Ephes. 1.11. ende 3.11.

32 Dat is, genadigh voornemen, welckes eenige ende eerste bewegende oorsake is de onverdiende genade ende barmhertigheyt Godts, Rom. 6.23. ende c 11. versen 5, 6. Gal. 1.15. Eph. 1. vers 6. Tit. 3.7.

33 D. die Godt in sijnen raet voorgenomen ende besloten heeft ons te geven. Siet dergelijcke Ioan. 17.24. want dese genade is ons met der daet niet van eeuwigheyt, maer in den tijt gegeven, wanneer wy dadelick geroepen worden: maer wort alsoo geseght, om dat dese dadelicke gevinge geschiet na dat eeuwigh voornemen Godts, het welck so vast gaet als of het alreede volbracht ware.

34 Dat is, om derselver vruchten door Iesum Christum te verkrijgen. Siet voorder Ephes. cap. 1. vers 4.

35 D. van eeuwigheyt, ofte, gelijck hy elders spreeckt voor de grontlegginge der werelt, Ephes. 1.4.

10

ⁱ Doch nu geopenbaert is door ³⁶ de verschijninge onses Salighmakers Iesu Christi, ^k die ³⁷ den doot heeft ³⁸ te niete gedaen, ende ³⁹ het leven ende de onverderflickheyt ⁴⁰ aen het licht gebracht door het Euangelium.

i Rom. 16.25. Ephes. 1.9. ende 3.9. Coloss. 1.26. Titum 1.2. 1.Petr. 1.20.

36 Namelick, in den vleesche in sijne eerste toekomste.

k Iesa. 25.8. Hebr. 2.14.

37 Namel. de eeuwige doot.

38 Namel. door sijn doot, Hebr. 2.14. Verstaet, ten aensien van de geloovige, die door hem van deselve verlost ende bevrijt zijn. Want op de ongeloovige blijft de toorn Godts, Ioan. 3.36.

39 Namelick, het eeuwige leven, gelijck het volgende woort onverderflickheyt, tot verklaringe bygevoeght, uytwijst.

40 D. te wege heeft gebracht door sijne verdiensten, ende te voorschijn gebracht ofte bekent gemaeckt, door de predicatie des Euangeliums.

11

^{l 41} Waer toe ick ⁴² gestelt ben een Prediker, ende een Apostel, ende een Leeraer der Heydenen:

l Actor. 9.15. ende 13.2. ende 22.21. Galat. 1.15. ende 2.8. Ephes. 3.8. 1.Timorh. 2.7.

41 Dat is, om welck Euangelium te prediken, voornamelick onder de Heydenen.

42 Namel. van Godt, die my daer toe afgesondert, beroepen, ende verordineert heeft. siet Actor. 13.2. Rom. 1.1. Galat. 1.1.

12

Om welcke oorsake ick oock ⁴³ dese dingen lijde: maer en worde ⁴⁴ niet beschaemt. Want ick weet ⁴⁵ wien ick gelooft hebbe, ende ick ben versekert dat hy ⁴⁶ machtigh is ⁴⁷ mijn pandt by [hem] wech geleght te bewaren tot ⁴⁸ dien dagh.

43 Dat is, dese verdruckingen ende banden.

44 Ofte, ick en schame my des niet.

45 D. op wiens toeseggingen ick vertrouwt hebbe.

46 D. dat hy niet alleen den wille en heeft, het welck uyt sijne toeseggingen blijckt, maer oock de macht om die te volbrengen.

47 D. de eeuwige gelucksaligheyt ende heerlickheyt, die Godt sijne kinderen ende getrouwe dienaren belooft heeft, ende van hem in den hemel als een toevertrouwt pandt voor haer wech geleght is, ende getrouwelick bewaert wort.

48 Namel. der toekomste Christi ten oordeele, wanneer hy het selve haer sal geven om dadelick ende eeuwelick te besitten.

13

^{m 49} Houdt het voorbeelt der gesonde woorden, die ghy van my gehoort hebt, ⁵⁰ in geloove ende liefde ⁵¹ die in Christo Iesu is.

m 2.Timoth. 3.14.

49 D. houdt altijt in uwen sin een kort begrijp der gesonde leere, waer in de voornaemste hooftstucken der selve in het korte gelijck als ontworpen ende afgebeelt zijn, waer na ghy uwe leeringen mooght richten. Ofte, gelijck sommige uytleggen, laet de gesonde woorden, D. de gesonde leere, die ghy van my gehoort hebt, ende de maniere die ick in’t leeren houde, u een voorschrift zijn, het welck ghy in het leeren volget.

50 Dit zijn twee hooftstucken, waer toe alle de artijckelen ofte stucken der gesonde leere gebracht konnen worden, en waer in deselve begrepen zijn. Siet Titum 3.8.

51 D. welck geloove Christum Iesum tot een fondament heeft, ende welcke liefde om Christi wille betoont moet worden. siet. 1.Timoth. 1.14.

14

⁵² Het goede pandt ⁵³ dat [u] toebetrouwt is, bewaert ⁵⁴ door den Heyligen Geest, ⁵⁵ die in ons woont.

52 Namelick, der gesonde leere. Siet 1.Timoth. 6.20.

53 Namel. van Godt, om wel te bewaren, ende andere suyverlick ende getrouwelick mede te deelen.

54 Dit doet hy daer by, op dat Timotheus dese bewaringe niet hemselven, ofte sijne krachten soude toeschrijven, alsoo dit in ons een werck ende gave des Heyligen Geests is, Rom. 15.13. 1.Corinth. 12.3.

55 Siet Rom. 8.9, 11. 1.Cor. 3.16.

15

Ghy weet dit ⁿ dat ⁵⁶ alle die in Asia zijn, haer van my ⁵⁷ afgewendt hebben: onder dewelcke is Phygellus ende Hermogenes.

n Actor. 19.10.

56 D. meest alle Dienaers des Euangeliums, die ofte van Asien zijn, ofte nu in Asien te Ephesen ende elders haer onthouden. Siet de aenteeck. op Actor. 20.4.

57 D. verlaten hebben, sonder my in mijnen dienst, ofte verantwoordinge by te staen. Dergelijcke klaghte siet Cap. 4. versen 10. 16.

16

De Heere geve ⁵⁸ den huyse ^o Onesiphori ⁵⁹ barmhertigheyt: want hy heeft my dickmael ⁶⁰ verquickt, ende heeft sich ⁶¹ mijner keten niet geschaemt.

58 D. het gantsche huysgesin, het welck des huysvaders goet exempel in Paulum te verquicken sonder twijfel na gevolght heeft.

o 2.Timoth. 4.19.

59 D. alles goets na lichaem ende ziele, het welck soo genaemt wort, om dat Godt den menschen het selve niet uyt verdiensten, maer uyt genadige onferminge verleent. siet 1.Tim. 1.2.

60 Het Griecks woort beteeckent eygentlick, heeft my verkoelinge gedaen. Een gelijckenisse van de gene die verhittet zijnde door de verkoelinge verquickt worden. Siet Psalm 39.14. ende 66.12. Actor. 3.19.

61 Dat is, mijnes vernederden staets in mijne gevangenisse. Siet van dese keten, d’aenteeckeninge op Actor. 28.16.

17

Maer als hy te Roomen gekomen was, heeft hy my seer neerstelick ⁶² gesocht, ende heeft [my] gevonden.

62 Namel. alsoo Roomen een seer groote stadt was ende vol volcks uyt de geheele werelt.

18

De Heere geve hem ⁶³ dat hy barmhertigheyt vinde ⁶⁴ by den Heere, ⁶⁵ in dien dagh: ende hoe vele hy [my] ⁶⁶ te Ephesen gedient heeft weet ghy ⁶⁷ seer wel. [kolom]

63 Siet het 16 vers.

64 Dat is, by hem, die onse Heere ende Rechter is.

65 Namel. als dese Heere de levendige ende doode sal oordeelen, ende de straffen ende de belooningen sal uytdeelen.

66 Namelick, boven den dienst die hy my daer na hier te Roomen heeft bewesen.

67 Gr. beter.