Onze Taal. Jaargang 27

U vraagt

ons wat bij een ‘driedubbel overgehaalde domoor’ nu eigenlijk ‘overgehaald’ is. Het woord ‘overhalen’, dat verschillende betekenissen heeft, wordt (werd?) in de scheikunde ook gebruikt voor ‘distilleren’. Welnu, als je iets een paar keer distilleert, wordt het, zo denkt men, nog pittiger, nog echter. Vandaar de zo dikwijls overgehaalde domoor en schurk. □

Aan ‘een motor overhalen’ dat, blijkens verkregen inlichtingen, in sommige bedrijven gebruikt wordt voor ‘reviseren’, moeten we nog wennen. Opmerking voor kritikasters: wij hebben ‘overhalen’ nooit voorgesteld. □

‘De machines zijn van huis uit al met verlichting uitgerust.’ Waarom niet? Onze taal heeft juist van huis uit zoveel beeldende kracht in haar alledaagsheid Houwen zo. □

Het woordje ‘stel’ heeft een goede kans om op den duur tot een inleidend bijwoord te worden. We willen het niet afkeuren in ‘Stel er zijn twee vlakke platen enz.’ Zelfs zonder komma achter ‘stel’. □

De man is ziek - de zieke man. Nu ook: het huis is klaar - het klare huis? ‘Klaar’, in de betekenis van ‘gereed’, komt in de positie van ‘het klare huis’ zo goed als nooit voor. Dat is onze schuld niet. Het is als bijvoeglijk naamwoord nog niet volwassen. ‘Gereed’ in ‘het gerede produkt’ gedraagt zich ook nog wat schutterig. Niet in vaste uitdrukkingen als ‘gerede ingang vinden, gereed geld’. □

Van ‘zich verjongende zuilen’ nog nooit gehoord. Moet het niet zo iets als ‘smaller, spitser wordend’ zijn? □

De gieterij-arbeiders kennen een ‘vlakstamper’. Goed woord: het ding stampt vlak, net als de langslaper lang slaapt en de hardloper hard loopt. De ‘spits-stamper’ stampt niet spits maar heeft een spits, een punt. ‘Puntstamper’ hadden we derhalve liever gehoord, maar wij gieten niets. □

Wij houden wel van een kort woord en daarom zouden wij ‘het zandmodel wordt gegrafiet’ niet willen vervangen door ‘wordt met grafiet bestreken’. □

Een mooie zin van onze knipseldienst: ‘De ideeënbus is een instelling die de mogelijkheid biedt om langs de weg van de ideeënbus ideeën ingang te doen vinden’. □

Nog eens de knipseldienst: ‘Sommerend hebben wij moeten besluiten op te merken dat voor ons het werken vruchtdragend is geweest’. □

‘Vurehout, eikehout, grenehout’. En alle andere hout. □

Dat ‘alle(n)’ in zinnen als ‘de meubels en de kle-

[p. 28]

ren zijn alle verbrand’ vinden we maar boekachtig. Waarom toch niet ‘allemaal’? Voor ‘helemaal’ hebben we ook zo'n zwak. ‘De verpakking was geheel onvoldoende.’ Waarom toch niet ‘helemaal onvoldoende’? □

Over ‘de zwakte der draad’ en ‘de lengte der stroom’ en ‘de voordelen dezer gravimeter’ moesten we maar zwijgen. □

Het merkwaardige ‘zo'n’ moet toch gehandhaafd blijven, ook in ons schriftelijk Nederlands. Vervanging door ‘zulk een’ of ‘een zulke’ is soms zo Duits. Daarbij heeft het nog andere betekenissen ook: ‘over de hele wereld zijn zo'n 30.000 personen in dit bedrijf werkzaam’. En in ‘één zo'n machine kost een ton’ loopt u met ‘één zulk een’ toch wel vast. Dat zegt namelijk geen sterveling. □

‘Brosbreken’ is een goede uitdrukking uit de lastechniek. Niet aan knoeien. □

Vervoegd worden deze werkwoorden toch niet. Zou het ooit zo ver moeten komen, dan ‘gebrosbreekt’. Heel normaal. □

Derde keer knipseldienst: ‘Met ongeveer 7000 werknemers tot een der grootste scheepswerven behorende is echter reparatie van zeeschepen het voornaamste werkobject.’ □

Nee, niet ‘één of meermalen’ maar iets anders, bijv. ‘eens of meermalen’. □

‘Gietelingen’ zijn ijzerbroodjes bij de Hoogovens. □ De vertaling van ‘Dachverband’ is ‘overkoepelend orgaan’. We vinden het Duits hier tekenender. Dat heije nu eenmaal. □

‘Zitten’ en ‘staan’ zijn vrij loze werkwoorden. Wij lazen in een verslag: aan de draaibank staan jongens die op de school zitten. □

Nog een noodzakelijke aanvulling bij een oude opmerking over ‘het grote aantal buitenlanders.’ Men kan dan in het vervolg beter spreken van ‘ze’ + meervoud, want anders vervallen we tot stijfheden als ‘het kwam over de grens, wij zagen het rijden’. □

In België is een neutrale partij een ‘onzijdige partij’ en een restaurant een ‘spijshuis’. □

Dat is heel schoon, maar van vele Vlamingen in het spijshuis is de snor een ‘moustache’ en de das een ‘cravate’. Nou zij weer. □

Denk niet dat er in de klank van ‘voorruit’ en ‘vooruit’ verschil is. Laat u niet misleiden door de dubbele r. Het enige verschil is dat het tweede woord meestal de klemtoon op de laatste lettergreep krijgt. U hebt toch ook wel de driftige politiedienaar gehoord die ons befobbelt toevoegt: Fruit, fruit! Fedder! □

En probeer ook niet in ‘afval’ een f en dan een v te laten horen. Dat is geen Nederlands. Gewoon: ‘affal’ In het streven naar automatisering is elke lettergreep goud waard; voor het eerst schrokken we van ‘geautomeerde bedrijven’. □

Knipseldienst voor de vierde keer. ‘Het ontstaan van het Hoogheemraadschap Schieland heeft niet lang daarna plaats gehad.’ □

Ha, ha, elk vreemd woord vertaalbaar! Gaat eens uw gang met: ‘effectieve longitudinale diffusiecoefficient’. □

Een tikje Latijn maakt onze barbaarse cultuur wel wat cultureler, maar ‘nonia’ als meervoud van ‘nonius’ is minder dan potjes. □

Voor ‘space velocity’ is ‘ruimtelijke doorvoersnelheid’ voorgesteld. Gebruik het vanavond nog als u de peuters naar bed jaagt. □

Bij de loonbepaling van arbeiders zijn ons twee nieuwe werkwoorden opgevallen: ‘bijprijzen’ en ‘aanlonen’. Het eerste schijnt ‘bijbetalen’ te betekenen en het tweede moet omschreven worden als ‘langzamer werken om niet binnen de gestelde tijd klaar te zijn.’ Zo helpt de taal zichzelf. □

De taal helpt zich zelf ook aan synthetische woorden. De technicus spreekt over een ‘sipboor’. De Zwitserse firma S.I.P. vervaardigt deze coördinaten-boormachines. Liever twee dan negen lettergrepen. □ Voor het laatst deze maand de ijzergieterij: ‘bratsen’ ziet er gek uit maar de brave gieters bedoelen ermee ‘scheuren in de vormwand’. □

Een ‘carensdag’ is volgens een doorgaans welingelichte persoon een wachtdag bij ziekte. Wij vermoeden dat er iets verduitst Latijns achter zit, maar kunnen het helemaal mis hebben. □

Ja, er is verschil tussen ‘of’ en ‘oftewel’. Het eerste kan een keuze betekenen: Jan of Piet. Het tweede geeft een nadere verklaring: Jan oftewel de Slome. Nee, wij vinden ‘ofwel’ beslist niet netter, want ‘ofte’ is een keurige oude vorm naast ‘of’; men denke aan ‘nooit ofte nimmer’. P.T.O. oftewel Power Take Off, een duur woord, is een ding aan een versnellingsbak, geloven we simpelweg. Is er een Nederlands woord voor? □

Opvallend is de snelheid waarmee ‘meest’ populair wordt ten koste van de overtreffende trap: de meest fraaie oplossing, de meest prettige tijd. We vinden het maar een voluveratisch insordinisme. □

Dit laatste a.u.b. niet opzoeken in Van Dale. Het is een synthetisch woord voor: heel goed begrijpelijk maar daarom in de ogen van taalminnaars nog niet vergeeflijke, eigenlijk toch wel dwaze taalfout. □

Als een N.V. werk geeft, hoeft ze zich geen ‘werkgeefster’ te noemen. □

Gelezen in gedrukte veiligheidsvoorschriften, dat helmen gedragen moeten worden ‘als beveiliging tegen naar beneden vallende voorwerpen’. □

De samensteller had zeker in de Max Havelaar gelezen over de bij gebrek aan gewicht omhoog gevallen resident. □

Hoe het niet moet, leest u in de volgende zin. ‘Aan het naar wens laten circuleren van de vloeistof zitten vele haken en ogen verbonden.’ □

Jammer dat we geen klank hebben voor een streepje, want een ‘priesterstudent’ is heus wat anders dan een ‘priester-student’. □

Als u met de hand op uw hart kunt verklaren dat u deze twaalf bladzijden in één ruk hebt uitgelezen, dan moet u eigenlijk één jaar een gratis abonnement op O.T. krijgen. Maar wij nozigen nog altijd de schiekels van de gejoorde wiften (U kunt natuurlijk wel horpen wat dit voor ons in de munst errelt...!) Daarom gaat dat gratis abonnement niet door.