Onze Taal. Jaargang 37

Bladvullingen

Het vaktijdschrift De nieuwe taalgids (uitg. Wolters Groningen) heeft de gewoonte om van tijd tot tijd ‘bladvullingen’ op te nemen. Dikwijls zijn het met bescheiden kleine letters gedrukte waarnemingen van veranderingen in het hedendaagse taalgebruik.

We meenden er goed aan te doen, aan de lezers van Onze Taal enige van die waarnemingen door te geven. De hieronder volgende hebben we sterk verkort overgenomen uit de jaargangen 1966 en 1967. Ze stammen van prof. dr. C.B. van Haeringen; het zou jammer zijn als ze alleen maar op de boekenplanken van de taalkundigen bleven staan.

ervaren

Ervaren wordt in de verleden tijd steeds meer zwak: ervaarde i.p.v. ervoer. Het voltooid deelwoord ervaren zal voorlopig nog wel ongerept blijven.

[p. 7]

ingenieure

De -e als teken van een vrouwelijke persoonsnaam wint veld: atlete, kampioene. Een verrassing evenwel is een woord als ingenieure te vinden (Vrij Nederland 29-5-1965). Het is begrijpelijk dat men ingenieuse vermijdt, daar dit ook een verborgen vorm van ingenieus kan zijn (officiële spelling: ingenieuze).

clare

Het Frans van de Nederlandse menu's is zelden vlekkeloos. De vaderlandse jenever is niet veilig voor de fransdoenerij. Een Rotterdams restaurant biedt ‘jonge clare’ aan.

pressure group

Als vertaling komt in Vlaanderen voor drukkingsgroep, maar ‘drukking’ doet vooral denken aan een mechanische actie. Bij de in Nederland gebruikelijke vertaling pressiegroep bestaat dat bezwaar niet: ‘pressie’ is een morele beïnvloeding.

het ontvouwde plan

Het werkwoord stijven is in overdrachtelijke betekenis zwak: stijfde, gestijfd; iets dergelijks is ook op te merken bij ontvouwen. Het oorspronkelijke deelwoord ontvouwen is aan het verdwijnen, als het werkwoord figuurlijk gebruikt wordt. Men hoort nu: hij heeft zijn plan ontvouwd en het ontvouwde plan.

dankbaarheid

Dankbaarheid kennen we als een abstract begrip. In ouder Nederlands komt het ook voor als concretum; de gift uit dankbaarheid: de gratificatie. In een zestiende-eeuws rekeningenboek staat dat iemand als beloning een ‘dankbaarheid’ van tien stuivers kreeg.

edelsmidse

Van architekt kan men het vrouwelijke architekte maken, van kandidaat kandidate enz. Met smid gaat dat moeilijk. Gevonden is ‘edelsmidse’; denk aan de domineese en de pastoorse.

joeg en jaagde

Joeg en jaagde zijn gelijkwaardige vormen. Als jagen betekent ‘jacht maken op wild’, is het jaagde. Men zegt niet ‘hij joeg op hazen’ maar ‘hij jaagde op hazen’.

contraceptie

De nieuwe woorden contraceptie en contraceptioneel hadden eigenlijk contraconceptie en contraceptioneel moeten zijn. Contraceptie en contraceptioneel zijn inkortingen.